Tag: Hannah A. Lecena

Gitaktak ni Jonas ang iyahang pukot sa dagat. Kagabii pa siya nagpaabot nga makakubit og isda apan udtong tutok na wala pa gihapon siyay kuha. Nagpadayon siya sa pagpamasol apan morag nagdinalo ang kinaiyahan. Gitan-aw ni Jonas ang iyahang aysbakan. Aduna siyay gamayng nukos sa kontiner ug pipila ka isda nga iyahang bularun pag abot sa ila.

Matag hampak sa balod sa iyahang gamayng bangka makahuna-huna siya sa iyahang asawa ug mga anak nga nagpaabot kaniya didto sa mala. Mahimugso na iyahang ikaupat nga anak sunod bulan. Nanghupaw si Jonas. Mihangad siya sa mga panganod ug nakita niya nga dag-um ang langit. Kaulanun. Morag wala gayod nakig-uyon ang higayon maong nakahukom siya nga mupapauli na lang. Apan sa dihang nagbugsay na siya pauli, nahibuwong siya tungod kay wala nadayun ang pagbundak sa ulan. Nakaingun siya nga tingalig gibugal-bugalan siya sa panahon tungod kay niinit naman sab ang adlaw.

Padayon sa pagbugsay si Jonas. Gikan sa gikahimutangan sa iyahang sakayan makita niya ang ilahang gamayng payag ilalum sa usa ka punuan sa lubi. Sa dihang hapit na siya mudunggo sa lapyahan nakita niya iyahang duha kaanak nga tua nagginukdanay sa baybayun. Dako kaayo ang ngisi niini sa pagkakita kaniya. Nanginhas sab si Mabel nga iyahang asawa nga dako na kayo og tiyan. Nagsingabot si Jonas. Haduol na kini sa lapyahan. Kadtong matungkad na niya ang dagat, gibira dayun niya iyahang sakayan sa daplin, gisugat dayun siya sa iyahang mga anak, mudasdas unta kini sa dagat apan giabog niya sila, “Lalum pa!” singgit niya. Mitagbo ug gitabangan siya sa ilang silingan nga si Karding sa pagtuklod sa iyahang gamayng bangka.

“Puno bay?”ni Karding kang Jonas.

“Bulilyaso laging panagat, bay,” segun ni Jonas samtang gigawas ang usa ka bugkus nga isda ug ang kontiner sa iyahang bularun. Giduhulan ni Jonas og duha ka isda sa bato si Karding.

“Unya naa pay mabilin ninyo diha?”

“Ah, naa pa man hinuon. Salamat bay!” Matud pang Jonas nga naundang og storya tungod kay gibirabira sa anak iyang sanina. “Tay! Tay! Hatag piso!” segun sa iyahang kinamaguwangang anak nga si Odo. Gibukhad niini ang iyahang palad ug mitudlo sa tindahan tapad sa ilahang gamayng balay.

“Mamalit mi ni Duday og makaon,” dugang pa niini nga mikumpayot na gyod kaniya.

“Ingna kay Ante Neneng nimu nga utang sa” tubag ni Jonas sa iyahang anak.

Mituman kini sa iyahang mando ug naglumbaanay pag dagan silang Odo ug Duday paingun sa tindahan.

Midayun si Jonas sa sulod sa ilahang gamayng payag. Giduhol niya ang iyahang kuha nga isda sa asawa nga si Mabel nga nagdigamo sa kusina. Nakamatikod si Jonas nga minghuy kini.

“Day, unsay ayo?” pangutana ni Jonas sa kapikas.

“Mao ra gihapon, hulat rag grasya” ni Mabel nga nikalit og singka. Morabag nagpasug-o ang tingug.

“Lagi Day, unsaon mani nga nihit man ang isda” segun ni Jonas.

“Kulangon man diay para nato unya manghatag pa gyod kas uban” segun ni Mabel nga nagkulismaot gayod ang nawung.

“Day uy, mao na imuhang isugat nako?” ni Jonas nga gihapuhap ang abaga sa iyahang asawa.

“Mag unsa na lang diay ta ani? Wala nay magpautang nako dinhi! Unya asa man ko ani manganak nga bisag sa center karun kinahanglan naman baydan sa ilahang labor!” Matud pang Mabel nga niadtong taknaa niaksyon og dagayday ang luha sa mata.

Continue reading Pagdunggo

“Naa lage tsunami!” segun ni Boboy samtang nakig-estorya kang Jokjok nga toa nagbarog sa tunga sa dalan paingun sa bukid sa Kansan. Gidala niini ang iyahang tarak-tarak ug usa ka galon sa ketsap nga gisudlan og tubig.

“Boy! Dali na! Pagdali!” singhag sa inahan nga si Maricel nga nagkabaguod intawun sa mga kabtangan niini. Gibaba niini ang usa kadako nga bag ug sako nga sa tan-aw ni Jokjok mga sanina ang sulod. Naa sab ang manghod ni Boboy nga si Bebang nga toa mikulapyot sa hawak sa iyahang inahan. Mitan-aw kini niya. Unya niukok. Tingalig naulaw.

Pagduol ni Boboy sa iyahang inahan, gikusi dayun siya niini sa dalunggan.

“Agay! Agay Mang!” agulo sa iyahang kadula.

Hasta si Jokjok nahiiktin og apil. Morag nabati sab niya ang kasakit sa tiyabaw sa higala. Maayo nalang naabot ang papa ni Boboy.

“Husto na Maricel” nadungog niya nga ingun ni Angkol niya Balong unya gisung-ay niini si Bebang dayon gitapik niini ang ulo ni Boboy. Mingisi sab kini niya.

“Di pa mo manghawa Jok?” pangutana niini.

Hilaw ang ngisi ni Jokjok unya nitalikod ug nagdagan-dagan pauli sa ilahang balay.

Bag o lang milinog sa ilahang lugar. Kusog kaayo. Nahagbong ang ilahang family picture nga gibutang sa usa kaframe ibabaw sa ilahang dibayder, nabungkag kini, ilahang TV nga surplas hapit sab madani maayo na lang maoy una gigakos ni Jokjok tong miuyog ang yuta niadtong gabhiuna. Karon kay naglinog na pod.

Nakita ni Jokjok sa balita nga nangatumpag ang bilding sa ubang eskuylahan, nangaliki sab ang yuta sa kadalanan. Nakaingon siya nga maayo na lang nipa ilahang balay, kon ugaling matumpagan sila, dili man gihapon sila madat-ugan. Pero nabalaka siya sa giasoy sa higala nga si Boboy.

Naa daw Tsunami. Tsunami, dagkong balod, mas dako pa sa balay, sa punuan sa lubi, dako pa sa bangka, dako sa katanan! Tapos mulunop, malumos ang tanang tawo. Nahadlok si Jokjok tungod kay dili siya kabalo molangoy. Dugay na pod wala sa ilang balay ang iyahang papa, tuas Basilan kay sundalo man kini. Pero ingon sa mga tawo naa na daw kini uban nga pamilya maong dili na ni mobalik sa ilaha. Tua na daw ni sa tinuod niya nga asawa ug anak.

Pasulod pa lamang si Jokjok sa ilahang tugkaran misiyagit siya sa kusog.

“Mang! Mang!” tawag niini sa iyahang inahan nga si Lorna nga tua nagpalo-palo sa mga nilabhan sa may bomba.

“Asa man ka gikan?” gisigahan siyag mata niini.

“Mang, ninghawa na ra ba silang Boboy, nga atong silingan god, sila Angkol Balong kay naa daw tsunami” sugilon ni Jokjok sa inahan.

Morag niulbo si Lorna sa pagkadungog sa giasuy sa iyahang anak. Daghan pa siyag gihuna-huna dugangan pa gyod sa nagpabadlong nga anak.

“Saba diha! Maayo pag tabangan ko nimu manghayhay dinhi unya,” matod pa niini.

“Mang ba!” segun ni Jokjok nga nagkisi-kisi, dili madrowing ang nawung niini.

Nangwaswas na iyahang mama Lorna ug toa gihapon siya nagyampungad sa kilid sa bomba, naghulat sa iyahang inahan. Mora na kinig bata nga nagbisgo kay wala mapalitan og dulaan.

“Mang ba, naa lage daw tsunami!” ngaab niini.

“Di gani ka mohilum diha run, katilaw ka”, singhag sa babaye, mas nikusog pa ang pagpalopalo niini.

“Asa diay si Papang god diay!” singka ni Jokjok sa inahan.

Wala na makapugong ang mama ni Jokjok, gikuha niini ang palo-palo og aksyunan na untag bunal ang anak. Apan nadungog niini nga naghinagudlos si Iyo Dandoy paadto sa ilaha.

“Lorna! Lorna! Pamutos na kay ang dagat niatras daw ingon ni Sidong nga taga-baybay! Pastilan!” segun niini sa iyahang inahan.

Nabuhian ni Lorna ang palo-palo.

“Diyos ko. Tsu-tsunami! Si Ernan toas lawud!” segun sa iyahang inahan nga nagkara-kara og sulod sa ilahang balay. Hapit pa kini mapandol sa bangkito nga gilingkuran niini. Gibiyaan niini ang iyahang nilabhan.

Wala maka-ik si Jokjok.

Gilumsan sa kahilom ang palibot apan ang kasingkasing ni Jokjok napusga sa dagko kaayong mga balod, mas dako pa sa tsunami, mas dako pa sa balay, sa punuan sa lubi, mas dako pa sa dako nga bangka, dako ug bug-at sa katanan.

Taud-taod, gikuha niya ang nilabhan sa iyahang inahan, gipug-an kini niyag tubig unya gihayhay.

---

Hannah Adtoon Leceña is a high school teacher and spoken word artist from Kiamba, Sarangani. She was a fellow for fiction at the 2018 Davao Writers Workshop and at the 3rd Bathalad–Sugbo Creative Writing Workshop (2019).

(lugit gikan sa sugilanon)

“Hooooo!”

Gibira ni Nenet ang pisi nga nagtapot sa ilong sa kabaw, mihunong kini sa pagkadungog sa iyahang singgaak. Nagtungtong siya sa buko-buko sa mananap nga ganina pa naghalhal. Walay klase, mao nang nanghakot silag lubi kauban ang iyahang maguwang nga si Teban, disi-saes anyos ug manghod nga si Pawpaw nga dyes ang panuigon. Tig-isa silag tugsak sa iyahang mga igsoon, gama kini sa kawayan nga adunay hait sa punta aron madagit ang lubi nga ilang ipanulod sa ilahang kariton.

“Punu na!” tubag sa igsoong si Pawpaw paghuman og hakot sa lubi.

“Siiii!”

Gipitkan ni Nenet ang lubot sa kabaw, misutoy kini sa laing punoan. Nagpasiaw si Pawpaw tungod kay nagkumpayot kini sa likod sa kariton. Nag-una iyahang Manoy Teban sa agianan arun susihon ang dalan kon aduna pa bay mga lubi nga angay ikarga. Sa dihang nakita sa iyahang maguwang laki nga wala nay lubi nga nahibilin, mipauli na sila.

“Una na lang mo Noy kay mangita pa kog lawa-lawa diri. Ibaligya nako kang Justin.” asuy sa kinamanghuran.

“Tagaan na lang takag damang unya sa balay, gilaming nako to. Dako kaayo to.” segun sa ilahang manoy Teban nga gikuha ang pisi kang Nenet. Walay nahimo ang manghod ni Nenet nga si Pawpaw busa misakay na lang kini uban niya nga kadtong higayona mibalhin sa ibabaw sa kariton ug nag-ingkib og turok samtang gahigda.

Naabtan nila ilahang tatay nga gikaestorya sa anak ni Don Ramon nga ilahang amo, ang tag-iya sa yuta nga gina-ugmad sa iyahang anhing lolo Tito nga usa ka Waray. Nahisalaag kini sa Mindanao sukad pa niadtong 1980’s ug miabot dinhi sa probinsya sa Sarangani kon diin sila nagkaila ni anhing Don Ramon.

Continue reading Ulan-init

Usa ka mekaniko si Fren. Hingataw-un. Buntag hangtud gabii, siya gapang-ayo ug mga guba nga sakyanan. Siya kugihan. Adunay siya’y upat ka anak, si Budoy, si Paula, si Jose ug si Utitud ug asawa nga si Lalay. Simple lamang ang kinabuhi ni Fren ug sa iyahang pamilya. Makakaon lamang sila ug katulo sa usa ka adlaw, malipayun na sila.


Daghan mga tawo gikan sa nagkalain-laing parte sa susyudidad ang nagapaayo sa iyahang gamay nga syap kay tungod lagi maayo ug paspas iyang serbisyo. Adunay DJ sa radyo, propesor sa MSU, mga politiko, apo sa mga tag-iya sa mga dagkong kompanya o mga negosyante. Ug silang tanan adunay maayo nga relasyon kaniya. Usahay kung ako mulabay sa iyahang gamay nga syap, makita nako nga ginapalitan pa gani siya ug softdrinks sa iyahang mga suki. Ug kini nagadugang ug “tip” tungod sa iyahang kakugihan ug kamaayo. 


Sa sobra kakugihan ni Fren, pag-uli nako gikan sa trabaho matag gabii, makita gihapon nako siya nga adunay kaestorya nga kostumer sa gawas sa iyahang panimalay. Usahay daghan gapangita kay Fren sayo pa sa buntag,maong makamata ako sa kabanha sa mga iro nga ana sa lataran, kay silingan ra man kami.

Usa ka adlaw niana, paadto ko sa akoang trabahuan ug nakita ko si Fren nga bag-o pa lamang abot sa ilahang balay.

“Naay nangita sa imuha tong niaging adlaw, Bay.”

“Aw diay. Salamat, Bay.”

“Sige, diri sa’ko.”

Gitagbo si Fren sa iyahang mga anak. Mipadayun ako sa paglakaw.

Nilabay ang mga adlaw, matag gabii, sige ug paghot ang iro, ug dili ako makatulog, wala nay kostumer si Fren apan misilip ako sa gamay nga buslot sa bintana arun makita ko kung aduna bay tawo apan wala akoy nakita. Nibalik ako ug higda apan sa dili pa ako mahinanok sa pagtulog, nakadungog ako ug tulo ka pagpangnuktok sa purtahan nila.

Wala na gayud akoy kusog para usisaun kung kinsa katong mga tawhana, sa tumang kahadlok, nagbukot na lamang ako ug habol.


Tulo ka buto. Kusog nga hilak ug kalisang.

Apan wala ako’y nadungog, wala.


“Pasayloa ko, Fren.”


Ug gikuha ko ang pakete sa shabu nga aana sa ilalom sa akoang unlan.


“Hapit na ko matunton. Kinahanglan na nako muhawa niining dapita.”

---

Hannah Lecena is a graduate of BSED Filipino at MSU-GSC, a member of SOX Writers Group, former spoken word performer of TINTAsyon, an existing organization that supervises various events in Restobars and Cafe in GenSan, Polomolok, Tupi and Surallah South Cotabato. Her first Zine entitled “Ala-ala ng Paglimot” in collaboration with Alvin Pomperada was published last Zines Festival held in GenSan. She is from Sarangani Province. Her flashfiction “Ig-agaw” was published at Cotabato Literary Journal, as well as her poem “Kung Ako ang Pasultihun,” in the same year. Her winning piece during GenSan Summer Youth Fest 2017 in which she was the champion, “Pangatlong Mata” was also published by the said Literary Folio. She is now busy organizing and promoting spoken word poetry events around General Santos City.