(This story won 1st Prize in the 6th Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya.)
Namauli na sa ilahang mga panimalay ang mga babaye nga nanugat sa bag-ong dunggong sakayan daplin sa baybay. Apan tua gihapon si Ulik sa ilahang tugkaran. Gipaningot na ang bagulbagol niini samtang nagyampungad sa iyahang inahan nga si Linay.
“Nay, mouban lagi kong Tatay ba!” segun ni Ulik. Gibira niini ang sidsid sa sanina sa inahan nga niadtong taknaa nanghayhay sa mga nilabhan didto dapit sa ilahang bungsaran tapad sa usa ka dakong bangka nga gitawag og poso.
“Naunsa man ka ‘Lik, pagkagahi na ba nimog ulo!” singhag sa iyang inahan nga nangagho tungod sa kahago nga gibati. Bag-uhay ra man god midunggo ang iyahang amahan gikan sa lawud sulod sa pipila ka semana, maong daghan na sab og mga bulingon nga gipanglabhan iyahang inahan. Wala pa niini nawaswasan ang usa ka planggana nga nagtapun-og.
“Sige na god Nay!” pag-usab ni Ulik. Nagsampok ang kilay niini.
“Nganong mamugos man gyod ka?!” singka ni Linay nga naundang og panghayhay ug gitan-aw ang anak nga laki.
“Nganong ang uban bata toa nas lawud, makauban sila sa mga bangka, ako dili?” pangutana ni Ulik. Hinay-hinay nga mitulo ang iyahang luha uban sa iyahang midagaygay nga singot. Iyahang nawung susama sa usa ka gamayng bata nga nagbisgo kay gikuhaan og dulaan. Mora bag nahugno gyod iyahang kalibutan tungod kay dili siya tugutan mosakay og bangka ug moadto og lawud.
“Si Odo man gani nakaadto nas Takot, nganong ako bawal? Iyahang Ate Mirasol man gani nakaadto na pod didto!” pag-usab sa lalaki nga dili na bata apan dili pa sab hamtong nga ulitawo.
Wala makapugong sa kaugalingon ang inahan nga si Linay. Sa tumang kakusog misyagit siya.
“Kay tulo imohang alimpulo!” ni Linay nga morag turo nga nag-aso ang ilong.
Wala makatingug si Ulik sa iyahang nadungog bag-uhay lang.
“Maong gahi sab kaayo ka pasabton!” dugang pa sa iyahang Nanay Linay unya mipadayon sa pagpuga sa mga nilabhan.
“Kay tulo akong alimpulo?” gilitok pag-usab ni Ulik ang mga pulong nga gibuhian sa iyahang inahan. Tama diay. Karun lang siya kabantay. Gihikap niya ang iyahang ulo.
“O! Dili puyde managat ang mga tulo og alimpulo,” segun sa iyahang Nanay. “Ngano man diay Nay?” pagtuki pag-usab ni Ulik nga nalibog gihapon.
“Ay ambot! Kadaghan og mga pangutana!” tubag sa iyahang inahan nga niadtong taknaa niadtog bomba arun waswasan ang ubang sanina.
Tungod wala makasabot ang bata nga si Ulik, dali siya nga mipapahawa sa ilahang panimalay. Adtuon niya ang iyahang Tatay Vicente nga namanlot og bangka nga bag-o ra midunggo niaging gabie. Toa kini sa mabaw nga bahin sa dagat kay gihinluan man niini ang lawas sa pedikaber nga gisakyan uban ang pipila ka mga mananagat. Gitanggal ni Ulik iyahang tsinelas ug gisul-ob niyas iyahang siko, dayon misalum siya paadto sa bangka. Didto nahikaplagan niya iyahang amahan nga gipangtanggal ang mga lumot sa sakayan.
“Tay! Tay!” ni Ulik samtang nag-abay sa katig.
“Uy, Dong, nganong naa man ka dinhi?” pangutana sa iyahang amahan nga morag nakuratan sa gibuhat sa iyahang anak.
“Tay, nganong di man puyde managat ang tulog alimpulo?” ni Ulik nga nagkahinam nga tubagon sa amahan.
“Kinsay nag-ingon?” pangutana sa iyahang Tatay. “Si Nanay e!” segun ni Ulik sa amahan.
“Uli sa didto, tabangi si Nanay nimo,” tubag sa iyahang Tatay nga morag nagpatay-mali sa iyahang pangutana.
“Pagtarung kay tingalig makatamak ka dinhag sisi,” dugang pa niini.
Nisamot og kaunlod ang pagbati ni Ulik. Nakita sab niya nga daghan kaayog gipanghimo ang ubang mananagat didto, dili gyod siya matagad sa iyahang amahan maong nakahukom siya nga mosalum paadto sa lapyahan. Paghaw-as niya, dali niya nga gibutang ang iyahang tsinelas, gisul-ob kini ug nagdagan-dagan paingon sa balay sa iyahang Lolo Narding, ang amahan sa iyahang Tatay Vicente. Kabalo ang iyahang Lolo sa daghang mga butang bahin sa mga giyera, sigbin, sirena ug sa uban pang mga misteryo sa kalibutan. Tingalig matubag niini ang iyahang pangutana.
“Ayo! Lo!” singgit niya bisag tua pa siya sa bungsaran sa panimalay sa iyahang apuhang laki. Nagtulo-tulo iyahang sanina.
Pagkakita sa iyaha sa iyahang Lolo niundang kini og tahi og pukot. “Unsa may ato Dong?” tubag sa iyahang apuhang laki.
“Lo, nganong dili man puyde managat ang tulo og alimpulo?” pangutana ni Ulik bisag wala pa gani kini makalingkod sa lingkuranang kahoy.
“Kadiyot lang Dong, basa ka man lagi?” pangutana sa iyahang Lolo Narding.
“Gikan kos kabatuan Lo, didto kang Tatay,” ni Ulik nga milingkod sa lingkuranang kahoy. Nagtulo-tulo pa kini.
Nagpadayon og tahi og pukot ang Lolo ni Ulik. Kuhaon naman god ang pukot sa ilahang suki nga mananagat.
“Lo, unsa diay ang naa sa akoang alimpulo? Nganong di man ko puyde moadtog lawud?” ni Ulik nga nagluko-luko sa daplin.
“Kay ngano man? Gusto diay nimo managat?” pangutana pag-usab sa tiguwang.
Mipahiyom kini.
“O Lo e! Gusto ko makakita sa lawud. Ingon ni Tatay daghan kayo didtog dagko nga isda! Unya magsidlak-sidlak daw sila matag gabie!” sugilon niini sa apohan.
“Dili diay ka mahadlok?” pangutana pag-usab sa tiguwang sa iyaha. Nagpadayon kini sa iyahang ginabuhat.
“Nganong mahadlok man ko Lo? Dako naman ko,” magarbohong tubag sa bata. Gipakita niini ang iyahang bukton. Gipanghinambog ang iyahang gamayng masels.
“Gusto pod nako makakuwarta arun makapalit kog bayk,” tug-an niini.
Gitan-aw siya sa apohang laki. Nanghupaw kini. “Duko,” sugo niini sa iyaha.
Nagduha-duha si Ulik apan miduko siya.
“Usa, duha, tulo. Tulo!” nagbilang-bilang iyahang apohang laki nga wala gayod kapugngi ang kalingaw.
“Hahaha! Tulo gyod diay imohang alimpulo Dong,” katawa pag-usab sa iyahang Lolo. “Bantog ra dili ka palawudon sa imohang Nanay,” sumala pa niini kang Ulik.
“Ngano gani Lo?” ni Ulik nga niadtong taknaa dili na gyod makahulat sa tubag sa iyahang apuhan.
“Kay lagi, ang mga bata nga adunay daghang alimpulo, dili angay molawud. Kining linya nga nagpasirkol sa imohang bagulbagol, mao nang alimpulo,” tubag sa tiguwang.
Gihikap ni Ulik ang iyahang ulo. Nagyango-yango siya paghuman naglingo-lingo. Mora ba og dili gihapon makatuo.
“Nganong dili man ko puyde managat Lo?” pangutana niya pag-usab.
“Paminaw og maayo, ipasabot nako sa imoha,” segun sa iyahang Lolo unya miundang og tahi og pukot. Giatubang niini si Ulik.
“Kay niadtong unang panahon, sa usa ka layong dapit, adunay usa ka lalaki nga susama nimo ang gusto sab moadtog lawud. Ganahan sab siya makakita sa tunga-tunga sa dagat ug sa katahom niini, busa gisakyan niya ang bangka sa iyahang Tatay. Mibugsay siya nga mibugsay palayo sa Baybay. Apan, sa dihang nagsugod na siya og bugsay palayo, dali nga miharos ang kusog kaayong hangin. Nakaabot ang mananagat sa lawud. Apan naabtan siya og bagyo. Naguba ang iyahang sakayan ug napalid siya sa usa ka isla nga dili makaplagan bisag ni kinsang mga tawo. Bisan pa ang mga mananagat nga kaluha nas dagat ug naniguwang sa pagpanagat. Wala na siya nakabalik sa mala. Mihilak ang iyahang ginikanan ug nangitag rason nganong nahitabo kadto. Iyahang anak isog ug kusgan. Kabalo sab kini mulangoy ug kini ang pinakataas og utong sa tanang mga lalaki sa ilahang baryo kon kini magpataasay nag ginhawa sa ilawum sa dagat. Apan naunsang pagkaunsa man kadto? Maong gisugo sa inahan iyahang kamaguwangang anak nga pangitaon sa lawud ang igsuon. Misugot ang anak tungod kay gipalangga man nila ilahang inahan ug dili nila gusto nga makita kini nga naminghuy ug daw himalatyon. Nanagat iyahang igsuon apan wala na sab kini makabalik. Nakapangutana ang inahan, naunsa man kaha iyahang mga anak sa lawud? Tungod sa iyahang mga pangutana, gipadala na sab niya iyahang usa ka anak. Mao lang gihapon ang nahitabo! Apan iyahang mga silingan nga adunay mga anak nga lalaki, nakauli man ug adunay dala nga daghan nga isda ug mga nokus! Usa ka adlaw, nag-estoryahanay ang magti-ayon kabahin sa ilahang suliran. Nanagat ang amahan nila ug gibiyaan ang babaye. Nakabalik kini sa baybayun apan wala na hikaplagi ang mga anak niining laki. Nihilak ang inahan ug iyahang nahinumduman nga ang iyahang mga anak adunay tulo ka mga alimpulo sa ulo. Ug mao kini ang iyahang nakita nga hinungdan nganong wala na nakabalik ang mga hinigugma.”
Nagpitok-pitok ra ang mga mata ni Ulik samtang nag sugilon ang iyahang apuhang laki, apan wala niya nasabtan ang tanan. Maong nangutana siya pag-usab.
“Unsa diay nahitabo sa iyaha sa lawud Lo?” segunda ni Ulik. Nidako ang iyahang mga mata. Mora bag naintriga sab sa nadungog nga sugilanon.
“Gihigop siya sa pusod sa dagat. Kita nimo imohang alimpulo, kapareho kinig nawung sa pusod sa dagat ug mata sa bagyo. Nagpasirkol. Giingon nga ang bata nga duhag alimpulo walay swerte sa dagat. Pangitaunon kini sa panganod, maunlod kini sa kinahiladman hangtud sa kahangturan. Higupon kinis balud, suyupon kini sa lawud, paingon sa ilalum sa katubigan,” tubag niini.
Nakatawa si Ulik sa sugilon sa iyahang Lolo. Hapit siya madunlan sa iyahang laway.
“Dili ko mutuo ana Lo oy, panghadlok lang na!” matud pa ni Ulik. Dali siya nga mitindog. Nananghid siya sa apuhan nga mopauli nas ilaha. Pag-abot niya sa ilahang lawak gilantaw niya ang iyahang alimpulo. Mikuha siya og usa ka samin og gibutang kini sa taas sa iyahang ulo.
Gilantaw niya sa pikas samin ang pikas samin arun makita kon tinuod ba gyod nga tulo iyahang alimpulo.
Ug tinuod gayod.
Tulo iyahang alimpulo. Nagpasirkol kini. Nagtapadanay pa. Trese na siya apan karun ra siya makabantay. Kay karun ra man pod ni nahimong dakong butang sa iyahang Nanay.
Maong nalibog ang bata nga si Ulik kon unsaon pagtanggal sa iyahang alimpulo? Nganong tulo gyod? Nganong dili man isa. Nalagot siya. Kon puwede lang unta tanggalon ang mga alimpulo! Nganong karun lang man ni nagpasurang-surang sa iyaha.
Usa ka adlaw niana miadto si Ulik sa bilyaran, sa ilahang tambayanan sa iyahang mga higala. Gusto niya masayran ang kamatuoran maong nakahukom siya nga lantawun ang mga alimpulo sa iyahang mga kadula kadtong nagdula og taksi sa ilahang bungsaran. Tingalig naa sab siyay kauban nga tulo og alimpulo.
“Doy, duko god?” segun niya sa higala nga si Odoy.
“Ha?”
“Sige na ba!”
“Naunsa god ka?”
Gipaduko ni Ulik ang iyahang kaestorya.
“Unsa diay imohang ginatan-aw ha?” pangutana niini sa iyaha.
“Isa lang lagi imong alimpulo?” naasuy ni Ulik nga morag gibinuangan sa higayon. Gibuhian niini ang tangkugo sa kauban.
“Naunsa diay ka?” pangutana niadtong Odo sa iyaha. Natingala siya sa gihimo niini bag-uhay lang.
“Ingon man god sa akoang Nanay di ko angay managat kay tulo akoang alimpulo.” Pagkadungog sa iyahang ubang kadula nagkamatay kinig katawa. Morag mulogsot na ang mga mata niini. Nakahilak ang uban sa kahimuot. Ang pipila niya ka kadula gikalingawan og lantaw ang alimpulo ni Ulik.
“Ingon sa akoang Nanay ang duha og alimpulo kay badlungon kaayo,” segun sa iyahang kadula na si Karlo.
“Bantog ra permi ka mabunalan hahahahaha!” komedya niini sa iyaha.
“Wahahaha! Bugoy! Bugoy!” kantiyaw sa uban.
“Hala kakuyaw god nimo ‘Lik no? Puyde na ka magpa-Jessica Soho!” matud pa sa iyahang kadula nga si Lalang.
Nangatawa ang uban bata.
Apan nagkulismaot gihapon ang nawung ni Ulik. Wala siya nalipay. Sa tanan tawo sa purok Baybay, nganong siya pa man? Nakapangalot siya sa iyahang ulo.
“Magpaupaw na lang kaha ko?” segun ni Ulik sa kaugalingon samtang naglakaw pauli sa ilaha. Nalabyan niya ang iyahang Angkol Bador nga nagpintura sa bag-o niini nga pakura. Morag ilusbog nila ni sa tubig sunod semana. Nalingian siya sa iyahang angkol og gipangutana siya niini.
“Uy, ‘Lik aha god ka?”
“Pauli Kol,” ni Ulik.
“Uban sunod ha, kon mahuman ni, manokus ta sa lawud,” sulti sa iyahang kaestorya. Nitando lamang si Ulik. Nipahiyom unya naminghoy.
“Kol, tinuod to nga dili puyde managat ang tulog alimpulo?” pangutana niya sa lalaki.
“O. Akoa bitawng igsuon, wala na gyod makabalik sukad-sukad,” tubag sa iyaha sa kaestorya.
Nidako ang mata ni Ulik sa nadungog gikan sa iyahang Angkol. “Ngano man Kol?” pangutana niya.
“Mao nay di nako matubag kay wa na gani makabalik. Giahak ka ‘Lik!” tubag niini unya mibuhakhak.
Nagpanglingo si Ulik sa nadungog. Tinuod gyod kaha ang sulti sa mga karaang tawo? Nikunot iyahang agtang. Nananghid siya nga modayon nas iyahang paglakaw. Nagpadayon siya sa paglakaw pauli sa ilahang balay. Naagian niya ang nataran sa ilahang silingan nga si Alan. Mang-alutay kini. Suki niini ang mga mananagat sa ilaha nga bag-o ra midunggo og tag-as na kaayo og buhok. Pati mga bata, didto sab nagapagupit. Nakahuna-huna si Ulik nga magpa-upaw! Apan kon magpaupaw siya kabalo siya nga kataw-an na sab siya sa uban bata og tawagon siyang Ulik-upaw. Dili siya oy. Maulaw pod siya kay Kesha. Tong gwapa nga anak sa iyahang Angkol Bador. Kras niya. Ug usa pa, makalilisang nga senaryo ang nakita niya ugaling magpaupaw siya.
Maong pag-uli nila sa iyahang balay, dali nga giadtuan ni Ulik sa kusina ang iyahang inahan. Naabtan niya kini nga naghaling sa ilahang abuhan. Nakita sab niya ang isda sa kaldero nga gibutangan og ahos, paminta, ug suka. Kabalo siya nga paksiw na sab ilahang sud-an.
“Nay, magpapalit kog kalo,” ni Ulik.
“Nganong magkalo-kalo man pod ka?” pangutana sa iyahang Nanay nga nanginis og kaldero sa ilahang banggerahan.
“Kay para… Wala lang god!” ni Ulik.
“Ay dili. Sayang-sayang lang kag kwarta ‘Lik!” tubag sa iyahang inahan nga si Linay.
Wala na namugos si Ulik. Nagtimi-timi siyag kaon sa ilahang panihapon. Wala gihapon siya malipay bisag gihatag na sa iyahang Ate Klarita ang duha ka mata sa isda nga iyahang paborito lanlanun.
Pagkasunod adlaw, sayo pa kaayo miuban na si Ulik sa pagpanugat sa mga bag-ong dunggo nga bangka sa ilahang dapit. Tua siya sa lapyahan nagkahinam nga motabang og alsa sa mga gamit sa mga mananagat arun makakuwarta. Arun makapalit og kalo. Nakita niya ang mga isdang burot, tulay, perit ug dagko kaayong pandawan nga gisulod sa kontiner.
“Tabang mi Kol,” segun ni Ulik sa iyahang Angkol Lingling ug Angkol Bador.
Mitando ang mga mananagat. Tua pod iyahang mga kauban.
“Gusto nako managat. Wala pa ko kauban ila Tatay sa lawud,” matod niya samtang gidayungan nila sa ubang bata ang baro niadtong Lingling.
“Di ko ganahan didto kay makasuka ko,” matud pang Yoyong.
“Lain didto kay wala kay makita, langit lang ug dagat,” sumpay ni Kukoy nga nagsunod-sunod ra sa ilaha.
“Gusto gihapon nako makaadto,” ni Ulik samtang naglantaw sa lapyahan.
Sa huna-huna ni Ulik kadaghanan sa mga batang lalaki nakasuway nag-adto sa lawud, siya na lang ang wala. Paminaw niya nabiyaan na siya sa panon. Gusto sab niya makapalit og bayk maong gusto niya managat. Dili siya palitan sa iyahang Tatay bisag maka-jackpot kini. Daghan man pod god silag utang sa tindahan nilang Neneng unya daghan na pod silag pildi sa e-sabong.
Paghuman niya og tabang sa mga mananagat, gitagaan siya og usa ka gatos niadtong Lingling. Daghan pa unta og pangutana si Ulik apan nagdali siya nga moadtos tindahan arun mangitag baratuhon nga kalo apan gitawag siya sa iyahang maguwang baye.
“‘Lik! Ali!” segun niini samtang nag-alsa og palanggana nga napuno og mga isda nga ilahang ibaligya.
Nakapangalot sa ulo si Ulik apan nakita niya nga nagsampok na ang kilay sa iyahang maguwang baye, maong nagdagan-dagan siya paadto sa gitindugan sa magulang.
“Aha diay ta?” pangutana niya.
“Alsaha ni oh, nagdako lang nang lawas nimo, wa kay buot,” segun sa magulang. Gitudlo niini ang aysbaks sa tiilan.
Gialsa ni Ulik ang aybaks nga napuno sa mga isda.
“Aha diay ta adto te?” ni Ulik nga daw nalagot.
“Sa centro, mamaligya tag isda,” segun sa iyahang maguwang baye, nagbitbit sab kini og planggana, naghulat og traysikel.
“Te tabangi ko ba,” ni Ulik. Gibutang niini ang gipas-an nga aysbaks. “Kanang, te! Ingna god kang Nanay te nga—”
“Naunsa naman ka ‘Lik! Pauli na lang didto! Pagmodyul!” segun sa iyahang Ate Klarita nga kalit lang nangyam-id. Morag nalagot sa nadungog. Gikampay-kampay gihapon niini ang kamot arun makapangita og sakyanan.
“Di ko ganahan lagi magbasa ug magsuwat. Gusto nako managat!” tubag ni Ulik. Nagkulismaot ang nawung niini samtang nag-atubang sa mga isda nga naglutaw-lutaw sa ilahang aysbaks.
“Hilom dira. Nagkalisud na gani si Tatay sa lawud, ana pa ka,” saway sa iyahang igsuong babaye, gikuha niini ang aysbaks sa mga isda.
Kalit nga nakapangalot og ulo si Ulik.
“Adto sa kog bilyaran,” segun niya sa iyahang maguwang baye. Nibiya siya didtong dapita.
“Ay ambot! Gahia nimog ulo bataa ka oy!” asuy sa iyahang Ate nga nalagot sa manghod. Taud-taod adunay nihunong nga traysikel. Misakay dayon kini.
“Bantay lang ka unya kay Nanay!” singgit niini kang Ulik unya nanakmol.
Gipasulod ug gipagawas ni Ulik sa pikas dalunggan ang gisulti sa iyahang maguwang. Nakahukom si Ulik nga muoadto sa bilyaran, didto dapit sa bidyukihan nilang Angkol niya Victor diin siya maglaagan. Didtoa nakita niya ang iyahang mga igso ug ig-agaw nga sayo pa lang sa buntag nagdula na. Ang uban nanigarilyo ug nagshatshat. Ang uban niya nga mga higala nagsayaw-sayaw na sab sa Tiktok.
“Uy ‘Lik,” tawag sa iyaha sa iyahang igso nga si Romyo. “Muoban ka sa amoa unyang gabie?” pangutana niini. “Aha?” ni Ulik nga nagkahinam. Miduol kini sa kaestorya. “Molawud,” tubag sa kaestorya.
Morag gibayaw sa langit ang kalag ni Ulik sa nadungog apan taud-taod—
“Ambot lang, kay ingon ni Nanay dili ko puyde molawud,” segun ni Ulik nga morag nawad-an og gana. Gusto gyod niya mouban apan nakaila siya sa iyahang Nanay.
“Ngano man daw?” pangutana niadtong Romyo.
“Kay tulo akoang alimpulo.”
Nagtan-awanay ug nagkinataw-anay ang mga ulitawo didtong dapita. Nakuratan ug naluya si Ulik sa iyahang nakita.
“Dili na tinuod oy! Kabuang! Duha man gani amoang alimpulo.”
“Mao gyod brad.”
“Dili lang gyod tingali ka sugtan, kay baby pa ka,” segun sa usa ka lalaki. Ang uban mga takoy didtong dapita gipakita pa ang mga alimpulo kang Ulik arun mutuo siya.
“So unsa man, lods? Uban ka unyang gabie?” pangutana pag-usab sa iyahang igso nga si Romyo.
Wala makatingug si Ulik apan kabalo siya nga gusto sa iyahang mga tiil mosaka ug musakay og bangka ug muadto sa tunga-tunga sa dagat. Gusto niya makita ang mga nagsidlak nga isda kon magabie na!
Mitando siya sa igso. Ug nagtaghoy-taghoy samtang pauli sa ilaha.
Kadtung duol na siya sa ilahang tugkaran, nakita niya iyahang inahan nga nagdala og bunal. Gisugat siya niini. Napanas ang pahiyom ni Ulik. Nailisdan kini og kahadlok. Naghinay-hinay siya og sulod sa ilahang nataran.
“Aha man ka gikan intawung bataa ka?” singhag niini. Tataw kaayo sa nawung ang paglagot.
“Nay, kuan man god,” ni Ulik nga nagpitok-pitok ang mata. Nangitag angay irason sa inahan arun dili mabunalan. Tua iyahang ate Klarita sa ilahang purtahan mitutok kaniya. Nalagot sab.
“Ay ambot. Imohang magulang nagkadipo-dipo pag-uli dinhi, wa man daw ka nitabang sa iyaha?” segunda sa iyahang inahan nga nanighawak. Tama-tama sab kay nagpadulong iyahang Tatay sa ilahang balay, bag-o ra intawun niuli gikan sa pagpanglimpyo sa sakayan. Nihapit kini sa tindahan arun mobali sa pinansir nga si Eddie.
“Unsay nahitabo?” pangutana sa iyahang Tatay, nagdala kini og tunga sa sako nga bugas ug usa ka supot nga mga pagkaon. Gikuha dayon kini ni Klarita unya misulod.
“Ay ambot, ana gyod nang tuloy alimpulo, gahig mga ulo!” ni Linay nga misulod pod sa ilahang panimalay. Miukok sa daplin si Ulik dayon nagdali-dali og sulod sa ilahang balay.
Paghuman nilag panihapon, mipapahuway na sila. Ang iyahang inahan nga miulbo ang kaspa kaganiha mihigda nas ilahang katre. Sa tan-aw ni Ulik morag nawala na ang kalagot niini. Nagpatutoy kini sa iyahang gamayng igsuon. Nanghugas og plato iyahang ate Klarita. Iyahang Tatay tua nipapahuway sa gawas sa ilahang balay. Nagitara-gitara kini ug nagyarok og Tanduay.
“Tay, kanus-a ang sunod ninyo nga istarting?” pangutana ni Ulik. Naghinay-hinay kini og lingkod sa lingkuranan gama sa kawayan, tapad sa iyahang Tatay.
“Ngano god nangutana ka?” segun sa iyahang Tatay Vicente unya gihikap iyahang ulo, dapit sa iyahang alimpulo.
“Wala lang,” pamakak niya.
“Ayaw na panganduy nga managat ‘Lik. Maong gipa-eskuyla mo namo sa imohang Nanay, arun haruhay inyuhang pamuyo puhon,” matud sa iyahang Tatay samtang gipatukar ang gitara niini. Mikanta kini og sonata nga makaluya.
“Makahinumdom man pod tas utang nato ana Tay,” agik-ik sa iyahang ate Klarita. Unya gipahid ang basa nga kamot sa palda niini. Misiplat kini kang Ulik. Gitan-aw sab ni Ulik ang maguwang. Wala na kini masuko niya. Misulod dayon kini sa ilahang lawak.
Mipahiyom iyahang Tatay ug mikanta kini og si Pelimon, si Pelimon, namasol sa kadagatan!
“Tay, kanang nindut sa lawud?” ni Ulik. Naundang og kanta ang iyahang amahan.
“Sa lawud, walay kasiguraduhan kon makauli pa ba ka. Ngitngit didto taga-gabie,” matod sa iyahang Tatay.
“Tay, ngitngit man gyod ang gabie,” asuy ni Ulik nga morag namilosopo.
“Ang mga balod didto, dako pa sa atoang balay,” segunda niini.
“Mas dako man pod ang bangka sa atoang balay, Tay,” ni Ulik nga dili gyod mahutdan og tubag.
“Ay, ambot sa imohang bataa ka, di gyod ka magpapildi,” agik-ik sa iyahang Tatay unya gihurot og inom ang tunga sa baso nga Tanduay.
“Ali na, tuwog na ta ‘Lik,” agda niini sa iyaha. Misulod na kini sa ilahang lawak tapad sa iyahang Nanay.
Mitando si Ulik apan nakatatak na sa alimpatakan ni Ulik ang iyahang angay himuon niadtong gabhiuna. Managat siya. Muoban siya ilang Romyo. Nahikatulog ang iyahang Tatay human og kanta. Iyahang ate Klarita sab naghagok na kay gikapoy sa pamaligyag isda kaganihang buntag. Nagdali og kuha si Ulik og mga sanina sa ilahang karaan nga aparador. Isulod kini niya og selopin. Wala siyay dala nga baro. Husto naman tingali ang duha ka pares sa sanina kay dili man sila magdugay sa lawud ingon ni Romyo. Aduna na siyay magamit sa pipila ka adlaw nga tua siya sa lawud. Naghinay-hinay siya og balik sa ilahang lawak. Nakita niya ang bugsay sa ilahang Tatay nga gitaguan niini sa ilahang gamayng lawak. Nakita sab niya ang mga naylon ug pukot nga tapad sa ilahang urukan. Nakaplagan niya didto ang usa ka basket nga napuno og pasol. Nagkuha siya og pipila ka pasol ug taga aron magamit kini sa lawud. Nibati siya og kalipay. Nahinanok na og tulog ang iyahang mga igsuon. Siya na lang intawun ang nagtukaw sa ilahang panimalay. Dungog kaayo niya ang hampak sa balud sa baybayun.
Alas onse na kadto sa gabie. Mihuros ang bugnaw kaayong hangin. Natuwog na ang kalibutan apan nagtukaw gihapon si Ulik. Nakatawa siya nga pagkahinumdom sa giingon sa iyahang Nanay nga gahi siyag ulo. “Naa diay humok nga ulo?” segun niya sa kaugalingon ug nihimuot. Wala sab siya nihigda o nagpiyong-piyong. Gihulat gyod niya nga adunay manapit niya sa ilahang bintana. Kabalo siya nga si Romyo na kadto.
“Pst! Pst!”
Dali siya nga mibakod pagkadungog sa paswit gikan sa gawas. Paglili niya sa bintana nakita niya ang ig-agaw nga si Romyo.
“Dali lang!” hunghong niya.
Giuna og duhol ni Ulik ang iyahang gamit kay Romyo. Paghuman naghinay-hinay siyag saka sa bintana kon aha siya moagi. Gilili niya iyahang Nanay nga tua natuwog sa pikas lawak. Gipaak niya iyahang ngabil.
“Bahala na,” asuy niya sa kaugalingon.
“Dali na, dugaya pod nimo oy,” sulti sa iyahang kauban.
Nisenyas si Ulik nga dili magsaba. Tingali og makamata iyahang ate Klarita. Nilukso siya agi gikan sa bintana ug balas iyahang gihagbungan.
Dali siya nga mitindog. Gipagpagan iyahang sanina. Nagdagan-dagan sila paingon sa lapyahan. Ang bakat sa iyahang tsinelas nalubong sa balas. Sa layo pa, nakita na niya ang pakura sa baybayun. Mituhop kaniya ang bugnaw kaayong hangin.
“Maayo nakauban ka badi!” matud pa niadtong Odo.
“Dili mo kasab-an sa inahan ana?” pangutana sa usa ka lalaki nga kadto pa lang niya nakita.
“Dili lage brad,” tubag sa iyahang ig-agaw.
Dali nga misakay si Ulik sa pakura. Paadto sa pedikaber na ilahang sakyan.
“Redi na ka badi?” pangutana sa iyahang higala nga si Kokoy. Gitapik niini iyahang abaga.
Mitando si Ulik. Nagpahiyum siya. Wala niya panumbalinga ang baybay nga niadtong taknaa mingaw kaayo. Mitan-aw siya sa layo. Sa ngitngit. Migunit siya sa bangka. Naglutaw na gyod sila! Gihigop niya ang bugnawng hangin. Layo na sila ug nasinati na niya nga giduyan-duyan na sila sa mga balod. Ang uban niyang kauban naglingkod pa sa may katig.
Sa wala madugay kasukahon siya.
“Maanad ra ka kadugayan igso,” segun sa iyaha niadtong Romyo.
Nagtagay sab didto ang uban niyang kaubanan.
“Inom arun di ka mahubog sa biyahe,” matod sa iyahang usa ka kadula nga si Justin. “Kay hubog na daan ha-ha!” segunda niadtong usa nila ka kauban.
Milingi ni Ulik ang uban, nagkanta-kanta ug nagsayaw-sayaw nagpatugtog og budots. Ang uban nanan-aw og video sa selpon. Mga bastos nga palabas.
“Tan-awun nato kon tinuod ba gyod nga abuton og bagyo ang mga tulo og alimpulo. Haha!” komedya niadtong Romyo. Nangatawa ang iyahang mga kauban.
Mikatawa sab si Ulik. Kabalo siya nga panghadlok lang kadto sa iyahang Nanay ug Tatay. Nakahinumdom siya sa iyahang Lolo. Karun makapanagat na siyag daghang isda, naa na siyay pampalit og bayk, mapalitan na sab niya og pagkaon iyahang apuhan. Dili na niini kinahanglan magtahi og pukot. Palitan niyag bag-ong sanina iyahang Ate Klarita arun dili na kini saputon. Ganahan pod baya iyahang ate mangukay. Malibre na niya og Milk Tea si Kesha kon manuroy silag Plasa. Makakaon na pod sila sa iyahang Nanay og manok sa Jollibee. Mapalitan na niya og washing machine iyahang Nanay. Ug dili na niya kinahanglan mag anser og modyul na hastang lisuda.
Layo-layo na sila sa lapyahan. Gilingi ni Ulik ang baybay. Gamay na kaayo kini. Labi na ang mga suga nga nagdalag kahayag sa tibuok purok. Nakita niya ilahang balay. Nagtikagamay ang tibuok baybay sa iyahang panan-aw. Nagapalayo nga nagapalayo na sila. Gilingi niya ang palibot. Gilingi niya ang dagat. Tinuod gyod diay nga ngitngit ang dagat.
Sa wala madugay naminghoy na ang iyahang mga kauban. Nakita niya ang operitor nila sa bangka. Dakuon kini nga lalaki.
“Dugay na ka gapanagat Yang?” pangutana niya.
“Oo, kinahanglan. Gigatas pa akoang anak,” tubag niini sa iyaha.
“Tulog sa, kay unya mamasol na tag daghang isda, nagapakita ang apong sa isda matag kadlawun,” dugang pa niini.
Mitando si Ulik. Nilingi niya iyahang mga kauban, nahinanok na kini.
Mihangad siya sa langit. Apan wala nagpakita ang mga bituon, kalit lang nga milagapak ang kilat. Kauban ang kusog kaayong dalugdog. Mora og adunay mga bato nga nagbungguanay sa langit.
Nakuratan silang tanan nga tua sa bangka. Nakamata silang Romyo ug ang kaubanan niini. Miharos ang kusog nga hangin, ug kalit nga mibundak ang kusog kaayong ulan.
“Uy naunsa god?” segun sa lalaki nga operitor. Kalit niini nga gikabig ang manebela sa bangka.
“Panggunit mo!” singgit niadtong lalaki.
Nanan-aw silang tanan kay Ulik nga tua sa olin sa bangka.
Kalit nga mibundak ang kusog kaayong ulan. Nabasa ang dagat. Ang bangka ug si Ulik.
Gigunitan ni Ulik ang iyahang alimpulo. Maoy unang nabasa sa tibuok niyang kalawasan.
