TABAN

Fiction by | November 28, 2022

Love makes the time pass. Time makes the love pass.
– Euripides

Naghubo si Marieta unya tapis ang tualya nanaog siya sa silong ug misulod sa pansayan-kaligoanan sa likod sa payag. Lapas sa iyang gitas-on ang nipa nga bungbong sa pansayan nga way atop. Walay baho ang pansayan kay konkreto ang salog ug may inidoro. Puno ang plastik nga kontiner sa tubig nga gisag-ob ni Ramil sayo kaganihang buntag. Iyang gibutang ang tualya sa ibabaw sa bungbong ug naligo. Gamit ang kabong plastik, iyang gibuboan ang iyang ulo ug ang bugnawng tubig nga midailos paubos sa tibuok niyang lawas mihingilin sa kainit nga iyang gibati tungod sa lamigsing nga hangin. Iyang gisabonan ang iyang buhok, nawong ug liog ug nangwaswas. Gisunod niyag sabon ang tibuok niyang lawas sugod sa iyang dughan. Ang danglog nga bula sa sabon ug hapnoy nga hapuhap sa iyang palad nakapagimok sa iyang panit ug kaunoran. Gipaubos niya ang iyang kamot ug nasangit ang iyang palad sa iyang bilahan nga daw nawili sa kaanindot sa iyang gibati samtang naghimashimas sa iyang atubangan. Gitintal ang iyang mga tudlo sa pagpagana sa kaugalingon apan iyang gisanta ang tentasyon ug giundangan ang iyang gibuhat. Kay gusto niyang kasalo si Ramil sa pag-abot sa iyang kinalamian sa panghilawas. Gipaspasan niyag waswas ang sabon ug gitrapohan sa tualya ang iyang tibuok lawas.

Misaka si Marieta sa payag ug nagsuot og pinapuok nga purol ug tisirt nga dakog liab.   Nanudlay siya ug gisusi ang iyang panagway diha sa gamayng samin nga gibitay sa bungbong. Ang iyang kabatan-on milutaw diha sa lamorok niyang aping. Manghod siyag usa ka tuig ni Ramil nga kawhaan ug usa ang edad sa ilang pagtaban. Matod pas mga estorya, ang gugma nga giluom usa sa hinungdan nga modagsang ang bugasbugas. Nahimuot siya nga nawala na ang bugasbugas sa iyang nawong gawas sa pipila nga nagpabilin diha sa iyang agtang. 

Oras na sa pagluto sa panihapon. Walay dibisyon ang payag apan may gipinig nga duha ka luna, ang katulganan ug ang kosina nga gigamit usab nga kan-anan. Gikuha niya ang kaldero nga gibutang sa lamesa nga hinimo sa kawayan, gisudlan og bugas ang kaldero, gikilisan ang bugas ug gitungtong ang kaldero sug-angan sa abohan nga nagyaka sa daplin sa kosina. Samtang nagbantay sa iyang gilung-ag, nagkagod siyag lubi. Ang tuno iyang iluto sa suso nga iyang gipamunit sa kabakhawan kaganihang buntag. Iyang gipug-an ang iyang kinagod ug gisulod sa kaldero ang sinalang tuno. Gipamutol niya ang tumoy nga bahin suso, gihugasan ug gisulod sa kaldero. Nagbudbod siyag tanglad nga iyang kinuha sa nataran nga uban sa hiniwa nga luy-a, sibuyas ug sili, iyang gipanakot sa tinunoang suso. Iyang gikuhaan sa nagsigang sugnod ang linung-ag nga naitihan nas tubig ug gibalhin sa sug-angan nga gitungtongan sa kaldero nga gilutoan sa sud-an.  Gibinlan niyag baga ang kaldero nga gilung-agan sa humay nga hapit na maluto. Dihang naluto na ang tinunoang suso, iyang gipadaplin ang sugnod ug nagsugbag bulad nga tamban sa nahabiling baga. 

Nagdako sa kosina nga gasol ang gigamit sa pagluto, sa sinugdan naglisod si Marieta paggamit sa sugnod nga kahoy. Apan human sa daghang mga luha nga miagas tungod sa aso, nakat-on ra siya sa binukid nga pagluto. Nakat-on usab siya sa pag-ayom-ayom kon unsay anaa ug magamit lakip na ang pagdaginot sa tubig nga sag-ubon pa inay ipaagas lang sa gripo.  

Nagsingabot na ang salumsom sa pagkahuman ni Marieta sa pagdigamo. Nagkabugnaw ang huyuhoy nga mipakiaykiay sa lukay sa nag-inusarang lubi didto sa tugkaran sa payag. Diha sa bentana, mahinamon si Marieta nga nagpaabot sa pagsalop sa Adlaw ug sa pag-abot sa kagabhion nga moalim sa hapo nga mga lawas ug kalag. Mahinamon siyang nagpaabot ni Ramil. Ang lalaki nga iyang gitugyanan sa iyang kinabuhi ug hinungdan sa dakong pangahas nga iyang nabuhat. Ang pagpangga ni Ramil balsamo nga makahumpay sa kalaay sa tibuok adlaw nga pagbinugtong sa payag ug sa kamingaw sa dapit nga iyang gibiyaan. Si Ramil nga nakahatag kaniyag nag-awas nga kalipay. Makihilawasnong panan-awon ang nagpasundayag sa iyang hunahuna samtang naglantaw sa Adlaw nga nagpaubos didto sa bilahan sa kaluhang bukid sa inahang isla. Sa dakong isla nga tabukon og baruto ug diin didto sila mamalit sa ilang panginahanglan.

Iyang gisugat si Ramil sa pultahan. Gihagkan siya ni Ramil.  Mibalos siyag halok. 

“Pag-ilis sa imong sinina ug pahulay sa di pa maligo,” ni Marieta pa nga mitabang ni Ramil sa pagpuwas sa kamesita niini nga naumog sa singot.  Iyang gihayhay ang kamesita sa kordeso sa bentana. Sa Domingo pa siya manlaba sa sapa busa iyang gipauga ang hinuboan aron dili talumtomon.

Nanihapon sila human makaligo si Ramil. Gasalohan sa magtiayon ang panihapon nga nagyaka sa salog nga kawayan. 

Happy monthsary, Langa,” matod ni Marieta nga ang mga mata kundatan nga mipasiplat kang Ramil. 

“Aw, tuod, unom ka bulan na ta dinhi. Sori, Langga, wa koy gasa nimo.”

No need, Langga. You’re the best gift to me.”

“Lami ning imong tinunoan,” ni Ramil pa nga mihigop sa sabaw sa suso.  

“Naa pay mas lami ana unya,” tistis ni Marieta nga makahuloganong misupsop sa suso. 

Mitan-aw si Ramil kang Marieta. Walay bra, mihulma ang tuybo nga tutoy niini sa luag ug nipis nga tisirt.

“Ikaw, gyod. Kapoy baya magbasok sa uma.” 

“Mawala ra nang imong kakapoy ug pamaol sa akong masahe.” 

Sayong nangatulog ang magtiayon. Duol ang payag sa dagat ug madungog ang laylay sa balod nga moatras-abante sa lapyahan. Sadya ang awit sa mga mangloy didto sa kadahonan nga gibanwagan sa Bulan. Palong ang lampara apan nagpaambit sa kahayag ang Bulan sa mga bidlisiw niini nga milusot mga gagmayng gihang sa bungbong sa payag. Ang alum-om nga kahayag nakapadayag sa naglambid nga mga lawas. Duha ka lawas nga nagkausa sa kinaiyanhong paglihok sama sa ritmo sa pagtaob ug paghunas sa dagat ug sa pagsubang ug pagsalop sa Adlaw. 

 

Hayag na sa pagmata ni Ramil. Mibangon siya ug milingkod sa banig. Iyang gianinaw ang natulog niyang kaipon. Gisuhid ang nawong niini. Diha pa ang pagpamula sa mga aping ni Marieta nga bilin sa mainiton nilang pakighilawas. Yano ra ang panagway si Marieta apan nindot ang tambison niining mga ngabil. Ang madanihong kurba sa lawas ni Marieta sobrang ibugti sa yano niining panagway. Wala siya magmahay nga iyang gitaban si Marieta ug nanimuyo sa hilit nga dapit. Tungod sa naghuros-huros nilang gugma ug kahinam sa usa-usag milayas sila sa ilang dapit ug nag-ipon nga walay bendisyon sa ilang mga ginikanan. Hinungdan nga naundang ang ilang pagtungha sa kolehiyo. Dinhi sila nagtago ning gamayng isla diin sila kasamtangan nga kinaugalingnong nanginabuhi. Kay wala maanad sa bug-at nga trabaho, sa sinugdan naglisod si Ramil sa iyang pagbugwal sa yuta nga iyang gitamnan og balanghoy ug ubang lagutmon apan sa kadugayan nakat-on ra siya sa paghago ug pag-antos. Ug sa dili madugay makabaligya na siya sa abot sa yuta nga iyang giabangan. Si Marieta ang iyang inspirasyon aron makasugakod sa kalisod nga iyang gisudlan. Apan bisan pa, dili niya kalikayan ang kahadlok nga basin moabot ang adlaw nga mohupas ang ilang gugma ug uwag sa usag-usa ug magbasol sa ilang pangahas nga magtaban.

Dala ang plastik nga sag-oban sa tubig, sabon panligo, tualya ug ilisan, mibaktas si Raul habig sa amihan diin nag-agos ang sapa.  Didto sa sapa siya maligo ug magkawos og tubig sa mabawng atabay nga gikalot sa tiilan sa pangpang. Sa wala pa siya mopadayon pagpaubos ngadtos sapa, milantaw siya sa sidlakan. Taas na ang gintang sa Adlaw gikan sa bukid diin kini mosubang. Nanaghoy si Ramil samtang nagbaklay subay sa dalandalan panaog sa sapa. Nahinanok pa si Marieta sa iyang pagbiya sa payag. Maatrasawo ang ilang pamahaw apan walay angay dalian kay dili siya moadto sa uma karong adlawa. Nakasaad siya ni Marieta nga motabok sila sa dakong isla.


Emeterio S. Sumagang is a retired DILG Provincial Director from Valencia, Bukidnon. He won various literary contests such BATHALAD-Mindanao Tigi sa Sinulatay and Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya.

 

 

Burying myself

Poetry by | November 21, 2022

There are certain things that evince what cannot be hidden
from me by consciousness. After death, will my home be a casket
or an urn or the earth itself decaying me in an unknown
arid land? Nearby, will there also be an agoho tree? Will there be signs
of cloudiness in the morning in between heat and rain? Or
will they come together – moisture collecting dust from the ground
of me, that is me, or forgets to be me, or not anymore me –
and clothe tree bristles, thickening the shadow surfacing what
is me? Or will it survive time – me – and simply breed soil that breed
roots that breed life that breed breath? In the dream,
I am the soil that is carved out by rusty backhoes in an island
off a sleepless American city, and in cycles, I blanket plastic bags of
wrapped bodies. There were two Henries, an Anita, another
Jane. Next year, they will be the same, and another year after, they
will still be the same. They wait until everyone aboveground
continues to live, and they forget their names. They unbecome them,
and I unmake me. I am the soil that is them that is me –
Consciousness, when will I dream about anything but this?


This poem first appeared in Quarterly Literary Review Singapore (QLRS) Vol. 20 No. 3 Jul 2021.  Ian Salvaña writes from Cateel, his hometown in Mindanao, and works for an international human rights organization based in Bangkok. He has an MA in Political Science at Central European University, Budapest, and Vienna, and sometimes teaches at Ateneo de Davao University. 

More words about heart disease and disappearing

Poetry by | November 21, 2022

We are wading  into the sea again, only me
                                             and my father, his eyes
                                             fixed to the water,
                                             always belonged somewhere else,
                                                                         somewhere far
                                                                               and deep     and secret
                                like the long-ago mornings of looking at him looking
                                              at himself moving
                                in a memory,    in a  feigned future
                                caught in his coffee cup, in the tinkle,
                                                                                                       in the stir.
                He sinks again. I wade       slowly, into the sea-stir
                                               the teaspoon tinkle tricking
                                                  me into the forming whirl-
pool of the Alpine milk he used to buy for me from the Doughboy bakeshop at San Pedro Street
                                                                        on my carsick Sundays
                                                                                     the late-to-church stomachaches.
                                                I drink the memory in
                                                                 and find the milk warm
                                                                 the milk has always been warm enough,

                                                                                                and I’ve been forgetting.


This poem is  part of the poetry collection, “Wild Fire” published by the Road Map Series in 2019. Melona was a fellow for poetry in the 2012 Davao Writers Workshop. She’s currently a lecturer in the Creative Writing Program of the University of the Philippines Mindanao.

When the World offers to paint you naked

Poetry by | November 21, 2022

Open your body. Do not fold anything.
Maybe your legs—just a little bit—
you still deserve to keep secrets
even if you felt like your skin
was never private. Make your legs longer
in an attempt to jump.
The world says they’ll paint you
but you know no man has ever stared at you
without wanting a pursed smile or stiff nod in return.
Bend your knee—you’ll jump farther, walk faster
From them who would say hey, you should learn
how to take a compliment—but never bend
it to anyone. Stretch your torso, show how a stomach
does not have to be flat for somebody to rest
their head on it. Arch your back,
draw your shoulders behind as if they were wings.
You are a pigeon awaiting flight. Puff your chest out.
Let the mounds of your breasts absorb light
from the sky until it shines enough
for stares to bounce off it. Elongate your neck,
make your neck muscles bulge—
your neck is not a cage, free your voice.
And as the world paints you, curve your lips into a smile
that pierces through the canvas.
Make them wonder what your smile means
and what your mouth says. Let it haunt them
until they sleep, until the last drop
of paint dries from their bristles.
They have painted you bare, yet
you are not naked. You cannot be contained
in someone else’s piece.


This poem is originally published under the collection “Sum of Her Parts” published by the Road map Series.

Ria Valdez teaches in the Department of Humanities in UP Mindanao.

Yawat na lang

Poetry by | November 21, 2022

Ako na lang isulod sa selopen ning bukog
para sa iro, yawat na lang.
O iapil na lang ning mumho,
ayaw, kay malamog.

Puniton kining sinsilyong  gilabog
sa bata sa parkenganan sa Uyanguren.
Pastilan! Yawat na lang  dili mabuo ang piso
kon walay  sentimos o baynte  singko. 

Ayaw sa ilabay ang daang  medyas naghimulbol.
Maayo na lang na ipasuot sa gripo,
aron masala ang  hugaw. 

Pil-a ng selopen ayaw ilabay
ayaw komuta, pil-a yawat na lang
magamit  butangang galay
o magamit kung dunay e tek hom. 

Pil-on kining brawn nga  papel nga supot sa pandesal
Pagpaga ang  pino nga asukal.
Yawat na lang madrowengan sa mga bata,
paghaling , pang-ilo. 

Tilukon ang sinsilyo sa gamayng pitaka.
Isuksok ang nag-halok nga tudlo ug kumagko
aron makuot ang sinsilyong naghuot.
Yawat makapalit posporo, lamas o sigarilyo o hebi o kendi. 

Oy punita nang nagkalat nga  bugas
yawat na ni, usa nani ka kutsara,
ayaw intawon usik-usika.
Dyes por kilo na ang kuha, magabaan unya ta. 

Punita ng butones, yawat na lang,
ipuli sa nasaag nga  butones
sa pantalon , uniporme  o polo.

Bisan sa usa ka tiguwang yawat na lang.
Bisan poste iya paldahan, patulan
daginoton gyud. 

Apila nang sabaw ug lamas nga nabilin,
Higopa, soyupa,
Ayaw ilabay yawat na lang
molasa atong  bahaw. 

Ayaw usika ang panahon,
ayaw ibaligya  ang boto sa eleksyon.
Yawat na lang ning mga pasalig uban sa
noodles, odong ug tinapa,
uban sa bugas nga gibukbok na. 

Pasilong sa udtong dako
sa pilapil , ilawom sa manggang dako.
Yawat na lang ning gamayng kusog
maulian ang kabaskog. 

Magpahulay sa  bugnawng semento.
Isandig ang likod sa rehas nga gitaya.
Yawat na lang  ning makapahulay sa udto
para maayong tratar sa kustomer mismo.

Tanang butang nga napud-pud ayaw ilabog.
Yawat na lang makawalis og abog
Yawat na lang   pan-os nga newspaper,
ilikit himuon og sigop. 

Yawat na lang ning manok na giatay
Putlon ang liog , dugo ipalatay
aron mamatay. 

Yawat na lang ning dayong kon mamatay.
Dunay ipalubong, ipakape, ipakaon.
Yawat na lng ning dunay gihaya
dunay paampo, dunay sugalan,
tong,  ipalit og kape ang salin sa gitaya. 

Suwat , yawat na lang
makasuwat kag handumanan
Dili man kita mga uranay sa katilingban.


Noy Narciso is an educator and multi-disciplinary artist. He teaches arts appreciation in Ateneo de Davao University. He loves to create DIY instruments and upcycle found and defunct objects.

 

Other Times

Poetry by | November 21, 2022

At the dining table we picked at a bowl
of old basil from the crisper—maybe

we could salvage a pesto or a green
curry.  Quickly my pile grew bigger

than his.  He was angry again.
He pinched the stalks without method. 

He wanted to give up
on this basil, this dinner.  I grooved

to the neighbor belting out bossa
Cole Porter on her karaoke machine. 

“After You, Who?”  “Just One of Those
Things,” “What is This Thing Called Love?”  Once,

I trashed a jar of olives, once a box
of cheese, and once a quart of soy milk

molding in different hues of white.
Sometimes we know.  Other times

we pick, we salvage,
we sing someone else’s song.


The poem was first published in Silliman Journal, Volume 54, Number 2, July to December 2013. 

Jhoanna Lynn B. Cruz is Professor of creative writing in the University of the Philippines Mindanao, where she also serves as chair of the Humanities Department. Her memoir about rebuilding her life in Davao City, Abi Nako, Or So I Thought was published by the UP Press in 2020.

Alegorya sa Panimalayng Naputlan og Kuryente

Poetry by | November 14, 2022

Milili ko sa bintana ug wala  nakigharong
ang mga suga sa dakbayan batok sa 

kabituonan. Hinay-hinay sa pagtikang,
nangapkap ko sa mga kandila ug posporo: 

nangita sa kahayag nga akong nawala.
Nangalisbo ang baho sa natunawng 

kandila: gibaid sa kalayo ang pabilo,
giinat ang mga aninong natanggong

sa bungbong ug gimapa ang mga tipak
sa nawong sa mga santo ibabaw sa 

aparador. Pipila na ka mga anino
ang naporma gikan sa akong mga

kamot: iro, alibangbang ug bitin,
namasin sa pagbalik sa mga suga.

Sa gawas, nagtapok akong mga
silingan, gabarog sama sa mga

palito: mihangad sila sa langit ug
nasaksihan sa ilang mga mata ang 

pagsaliyab sa kadulom daw mibanaw
nga krudo. Ug sa dihang mianam na

og siga ang mga suga sa tagsa-tagsang
kabalayan, nabuta ko sa ilang kasilaw. 


Ivan Ridge Arbizo writes from Davao City. 

 

Jeepney (Roxas-Mintal)

Poetry by | November 14, 2022

Roxas, sa tumoy aron hayahay
Quirino, bug-at ang dughan
Bankerohan, niduko na ang ulo
Sandawa, ginapugngan ang luha
Matina, nakatulog sa kakapoy
Bangkal, pula gihapon ang mata.
Ulas, gitan-aw kadali ang oras
Pag-Ibig, ngitngit na ang kalibutan
Catalunan, bugnaw na ang hangin
Meadows, giandam na ang kwarta
Relocation, sabay abot sa pambayad.
Mintal, ninaog ug gibiyaan akong gibati. 


Ranyl Christian P. Gregorios is a graduate of BS Chemical Engineering at Ateneo de Davao University.