Tag: Gerwin Vic Evarretta Bhuyo

Gaakal ang amoang class schedule sa tibuok semester. Diri man gud diay sa Thailand, isagol nila ang regular ug students with special needs. Ibutang ta, naay tulo o lima ka estudyante nga special. Pun-an pa sa 35 ka regular unya magdungan ni silag salida — mora gyod kag mayawaan. Naay magdagan-dagan libot sa klasehanan. Naa puy mokalit lang og tibi unya motiyabaw sa way daghang rason. Lahi pod ng magsirko-sirko sa imohang atubangan. Dayon duna puy lain nga magsigeg tahal sa iyang lapis hangtod kini mapudpod. Unya kani nga istilo nila ilabi na og matunong ka og First Period sa hapon, magsunod ni sila og pananghid nga moadto sa pansayan. Inosente pud tawon tang nitugot sa ilahang gipangayo. Dakong kahibulong nako nga taud-taod naman wala pa man nahibalik. Ug sa dihang akong giapas, nakit-an nako didto nga gadula ug gasinabligay og tubig. Nakaingon gyod kos akong kaugalingon og unsa ni silang klaseha sa mga mananap. Mayawaan gyod diay tuod ka. Bantog ra niana akong mga kauban nga mag-andam gyud sa gira kay lahi ni silag timplada. Tinuod gyod diay tong ilahang giingon nga Lunes pa lang, maluya ug mapagaw naka. Bantog ra pud diay nga dunay koy usa ka kaubang Pinoy nga gabalon permi og luy-a ug unsa pa tong klaseha sa habak ug panawal sa kalawasan. Panagang diay to niya aron dugay siyang malup-og.

Kabahin ni T. Wannee, nakabantay ko nga bugnaw ang iyang tinagdan nako sa unang semana sa akong pagtudlo. Paminaw nako, naniid kini sa akong batasan ug gawi ilabi na sa paagi sa akong pagtudlo. “Nakamenos man tingali ni nako si T. Wannee tungod kay dili ko Native English Speaker o NES. Bahala uroy siya sa iyang uray. Basta ako, magpadayon ko sa akong misyon diri” pag-alam-alam nako sa akong kaugalingon. Dili nako ikaulaw sa pag-angkon nga dunay mga higayon nga mokalit lang og tulo akong mga luha. Tingali agi sa akong kahiubos sa  akong pares. O kaha, agi pod sa kamingaw sa akong mga minahal sa kinabuhi nga nahibilin sa Cebu. Kamingaw, ilabi na gyod sa akong pinangga nga inahan nga maoy nagtuboy ug wala gyod gaduhaduha pagpugong kanako nga mangempleyo sa laing nasud.

“Master Glenn, you do traffic duty now!” pinabundak nga sugo ni T. Wannee sa akua samtang gapuliki kog check sa test papers. Apil man sa amoang tahas kada alas kwatro sa hapon ang pagbantay sa trapiko sa sulod-gawas nga mga pribadong sakyanan nga gimaneho sa ginikanan o bantay sa mga bantay. Mao pod ni ang oras nga tingpanguli nila. Ang klase sa prathom mahuman inig alas tres sa hapon. Dayon naa silay usa ka oras nga igahin para sa nagkadaiyang club. Wala ko kamatikod nga oras naman diay aron moabag ko sa mga Tayutay nga mangulohan pagka traffic enforcer. Oras pud ni sa laing papel namo aron mag-yaya ug yoyo. Tuod man, akong nasaksihan ang mga bata nga morag nagkadaiyang klase sa mananap nga nakabuhi sa kuwadra.

Naandan na nako ang maong bulohaton. Mausab lang kini kon adunay laing importanteng isugo nako si T. Wannee. Sama pananglitan kon naay umaabot nga English InterSchool Competition diin akoy patudluon niya og Extemporaneous Speech, Oration, o Spelling Bee sa amoang mga representante.

Katapusang semana sa Septiyembre, nagpahigayon og field trip ang Prathom 6. Adunay gigahin nga tagsa-tagsa ka mga bus ang matag seksyon diin ang class advisers maoy mangunay sa pag-uban ug monitor sa ilahang hinsakopan. Human namo napahimutang ang tanang mga bata ug wala nay mga kakulangon, padulong nako lingkod sa akuang pwesto duol sa drayber.

“Master Glenn, you sit beside me” maabi-abihong pagtawag ni T. Wannee nako. Tuod man, isip pagtahod kaniya ug sa mainitong imbitasyon, gidawat ko kini. Ang amoa diayng lamisa sa lawak-tunghaanan ni T. Wannee tapad ug buyon ra. Gamay ra ang gintang sa kalay-on niini. Apan bisan pa man sa maong sitwasyon sulod sa upat ka bulan, aduna gihapon koy kahingawa. Lahi ning kahimtanga karon. Magtapad mig lingkod sulod sa pipila ka mga oras. Usa pa, walay daghang babil tali namong duha.

“Tabang tanang mga Angheles ug Santos sa kalangitan! Tabang tanang mga kalag sa purgatoryo!!!” pangaliya nakog taman nga ako ra puy makadungog sa dihang nilingkod nako tapad ni T. Wannee.

Didto inanay nga gipaambit niya ang mabulokon nga tipik sa iyang kinabuhi. Nagdako siyang ilo ug maoy namat-an sa iyang buot ang pagpadako kaniya sa mga madre. Niya pa, pinikito ug inihap ang iyang lihok didto sa kumbento. Isip pagtan-aw nga dakong utang kabubut-on sa pagpadako, pagbuhi, ug pag-alima kaniya — giduphan niya ang maong bokasyon. Apan makadiyot ra ang iyang pagdawat sa papel isip kapikas ni Hesus tungod sa iyang sakit. Wala na niya gisugid kon unsa ning klaseha. Wala pod ko nangutana kay igo ra kong naminaw sa iyang pagpaambit. Tungod sa giaguman niyang sakit, nibiya siya sa iyang pagkamadre. Ug nakahukom nga magtudlo. Mathematics gyud iyang major pag college ug dili English. Dugang pa niya, nakita sa tag-iya ang talagsaon niyang hiyas sa pagtudlo ingon man usab ang kahaniti niya sa pag-Iningles. Gawas pa nga pinaagi sa maayo niyang pagpangulo sa SMGSP, kanunay kini nga makadawat sa nagkadaiyang klase sa pasidungog. Usa na niini ang kanunay nga pag-una sa listahan sa tinuig nga Ordinary National Educational Test kon O-NET nga pagasalmutan sa tanang tinun-an sa Prathom 6, Mathayom 3 ug 6. Mora pud ni og National Achievement Test o NAT sa atua. Dili momenos sa 95% ang overall performance rating sa maong tunghaan. Ang way samang dedikasyon ug ang paglaban sa dungog sa SMGSP mao gyuy pinakadakong rason  og nganong dili gyod buhian sa tag-iya si T. Wannee. Baynte ka tuig na diay siyang gatudlo sukad sa among panagkauban.

Samtang padayong gadagan ang gisakyan namong bus, padayon pod sa pag-asoy ang akong pares. Gisultian ko niya sa mga kanhi nakauban na niya nga Pinoy ug ang dili niya malimtan nga mga kasinatian uban nila. Ubay-ubay napod diay nga mga nasud ang iyang naadtuan. Daghan napod siyang nahimamat nga nagkadaiyang klase sa rasa. Apan usa sa mga wala nako damha nga gipaambit niya mao ang pagpakita sa hulagway sa iyang kanhi kapuyo nga farang. Usa kini ka retired US Army. Gipakita dayon niya sa akua ang pipila ka mga litrato nilang duha nga naa sa iyang selpon. Gikan ang maong hulagway sa una nilang panagkita sa Pattaya. Sweet kaayo silang duha. Kon hukman mo ang maong talan-awon, makaingon ka nga gikan ga-honeymoon.

Gitutokan ko ni T. Wannee. Dayag ang kaseryoso sa iyang nawong. Morag gisukod niya akong katakos. Nisugod og lagubo ang akong dughan kay basig mitukar napud iyang uray. Nikalit dayon kini og pahiyom. Laing klase sa Thai smile nga kato pa nako nabatyagan. Ang maong pahiyom daw sama katam-is sa dugos sa putyokan. Ug unya, iyang gipaak ang ubos ug pula niyang ngabil. Nagpitok-pitok iyang mga mata morag tamsi nga bag-ong natughan.

“Good guys go to heaven. Bad guys go to Pattaya. Are you bad, Master Glenn?”

---

Si Gerwin Vic Evarretta Bhuyo usa ka magtutudlo nga OFW sa Bangkok, Thailand. Kinaham niya ang pagkuha og mga hulagway, pagsulat og balak ug sugilanon. Kon walay kakulian, magyampungad ni siya sa mga ipahigayong book sale event.

Natunong to nga wala koy klase sa First Period ug siya ang sa unang nitudlo sa Prathom 6/1 nga mao puy iyang advisory. Kani diayng Prathom 5 ug 6 nga akong pagatudluan, adunay lima ka seksyon matag grado. Ug ang kada seksyon adunay 35 ngadto sa 40 ka mga estudyante.

Samtang gasulat og writing exercises sa pisara si T. Wannee aron pagakopyahon ug pagatubagon sa iyang mga tinun-an, adunay usa ka tambokikoy nga lalaki nga nagmugna pud og iyang salida. Ungas kaayo ni og panagway. Makaingon ka nga mahimo ning barumbado bataa kon dili magtarong og eskweyla. Gapunay kini og pangdistorbo sa iyang mga kasaring. Kon dili kuwaderno, bolpen ang kuhaon niini. Usahay pud, maggama kini og papel nga eroplano ug unya ipalupad padulong sa iyang target. Mahikurat nalang tawon ang nagdiniyos og kopya kay adunay nihagsa nga abyon sa iyang nawong.

Duna puy higayon nga nagpakita kini sa iyang abilidad nga daw nagpalupad siya og tabanog. Sa makadaghang higayon, gisaka-kanaog niya iyang wala nga kamot. Inay nga gikumo,  nihimog dakong lungag ang maong kamot timailhan nga naghawid siya og lambo. Apan sukwahi sa iyang panagway ang imong masaksihan. Mora man kini og gilamian. Kon buot hunahunaon, gapalupad raman unta siya og tabanog. Kanus-a gud mahitabo nga mosulirap ang mata sa magpalupad og tabanog? Tuod man, nasaba ug naukay ang tibuok klase.

Nihatag og unang warning si T. Wannee pinagi sa pagpahilom kanila samtang padayon kining gasulat. Naigking ug nahilom ang tanan kay daw sama siya sa usa ka kumander nga nimando sa iyang batalyon. Naundang pud ang tambokikoy sa iyang pasundayag. Modagan pod og singko minutos diin ang imuhang madunggan sulod sa maong lawak-saringanan mao lamang ang pagpakli sa panid sa kuwaderno. O kaha ang diyotay nga agiot sa lamesa ug lingkuranan sa mga tinun-an.

Gitan-aw dayon kos tambokikoy nga nagbungisngis sama sa irong buang samtang naglingkod kini. Nidali og sulat sa papel gamit ang asul nga marker pen ug iyang gipabasa nako, ‘C H A K W O W’.

Nikunot akong agtang kay wala ko kasabot sa iyang gisulat. Abtik kaayo niyang nabasa akong ekspresyon. Nibalik kini pag-arte sa pagpalupad og tabanog uban sa pagsulirap sa iyang mga mata. Niining higayona, gapanilap pa ang tunto!

Wala pa niirog og ikaunom nga minuto, nibalik napod sa naandang pagbinuang ang tambokikoy. Niining higayona, laing binuhat napud iyang gibiktima. Nasaba napod pagbalik ang maong klase. Hastang agik-ik sa tambokikoy nga morag gigitik sa dili ingon nato.

Ug sa ikaduhang higayon, gibadlong napod sila pagbalik ni T. Wannee. Kon unsa kaisog ang unang pagbadlong, nisamot kini. Natul-id ug nitisar ang tanan. Apan ang tambokikoy gakinengkoy. Giawat niini ang postura sa maestra samtang padayon kining gasulat. Nindot ra ba kaayo og agi si T. Wannee. Bugnaw ug hamugaway sa panan-aw ang iyang pinakatay. “Smooth as Thai silk”, matod pa.

Tungod sa klase sa salida nga gipakita sa tambokikoy, nagmuok-muok og katawa ang kadaghan sa mga tinun-an. Hilabihan niyang kurata kay kalit nga nihagsa ug nilagapak ang papas sa walang bahin sa iyang liog. Nagkamurecheng iyang nawong ug nagkatisas ang unipormeng puti nga adunay mubo nga manggas ug asul nga shorts.

Didto nako unang nasaksihan ang kabangis ni T. Wannee. Nisiga iyang mata sa hilabihang kasuko. Girapido niyag pasa-Thai ang tambokikoy. Wala koy kabangkaagan sa ilahang pinulongan. Dili gani ko kahibalo mobasa ug mosulat aning ilahang alpabeto nga murag bitok gahiko-hiko. Apan sa gipakitang gawi ni T. Wannee, mora gyud siya’g gipanulayan sa tumang kasuko.

Abi nakog mohilom ang tambokikoy. O kaha mangayo og pasaylo. Kay sa kulturang Tayutay, daw sama sa monghe ang ilahang pagtahud sa magtutudlo. Naunsa ba nga nitubag ug nitibad man hinuon kini kang T. Wannee. Gidali dayon niya pag-adto ang tibaran sa iyang nahimutangan nga padulong ng molingkod. Gidapog niya ang likod niini. Kusog kaayo. Nilagubo gud. Morag nataktak ang baga.

Apan wala matandog ang tambokikoy. Padayon gihapon siya sa iyang pagtibad. Gapungasi kini sanglit napakgang man ang iyang pasundayag. Nakigtigi man hinuon siya sa pagyawyawa sa maestra.

Gipangayo ni T. Wannee ang duha niya ka kamot ug gipalpal pag-ayo gamit ang plastic apan mabawog nga klase sa ruler. Ug sa pagpalpal niya, durong muro sa tambokikoy. Bahi kaayo. Kublan. Naluya nalang siya og pinalpal apan wala gyud maparog ang tampalasan nga tinun-an.

Kon wala ko masayop, morag kanapulo gyud to kahigayon nga gidurog palpal ni T. Wannee ang iyang mga kamot. Gihangos si T. Wannee human siya nayawaan. Makaingon gyod kog nayawaan kay nawala iyang katahom. Unya nag-apol-apol sa kapula ang tibuok niyang nawong. Gihangos ang akong kauban human sa gihimo niyang talagsaong klase sa paugnat sa kusog nga nakapaigking nako. Nakurat ko sa maong panghitabo nga nikilab sa akong panan-aw. Tiaw mo ba ng unang adlaw pa sa klase unya mao natoy akong nasaksihan. Wala gyod gaduhaduha si T. Wannee sa pagsalida sa akong atubangan uban ang buhing saksi nga 40 ka mga tinun-an. Sa akong kakurat, nakahigop kog kalit sa gaaso pa sa kainit nga Kafae Boran, tradisyunal nga klase sa kape nga namugna panahon sa Unang Gira sa Kalibotan. Ang maong kape naa sa gwapa kaayo nga seramikong tasa gikan pa sa Lampang. Maayo nalang kay wa nako nabugwak sa dapit nga nahimutangan sa duha. Unsaon nalang kon maingon. Basig apilon pod kog palpal ni T. Wannee.

Human makatilaw ang tambokikoy sa kamangtas ni T. Wannee, napuyo na kini. Gamuro siya pag-ayo. Ang simod morag kasang-atan og kaldero tungod sa hilabihang pagkusmod. Sa wala pa nibalik si T. Wannee atubangan sa lawak-saringanan aron magpadayon og sulat, nipasiatab kini og litanya. Ambot og unsay pasabot sa iyang gilitanya. Pero dili ko makalimot sa iyang panapos nga gimando, “Niyap!” o Hilom! kon sa ato pa. Nangutana dayon ko sa usa ka tinun-an kung unsay pasabot ato sa dihang nigawas kadiyot si T. Wannee. Nagtigom tingali tog igong hangin aron ibuga kon motukar napod ang kabail sa tambokikoy.

Nabunyagan ang akong unang adlaw sa klase sa kulbahinam nga salida tali nilang T. Wannee ug sa tambokikoy. Unang adlaw pa lang gani, nisugod na dayon silag arangkada. Abi ko  man og ang maong klase sa pagdisiplina sa magtutudlo-tinuan sa atua ra nauso. Ilabi na sa akong panahon kaniadto sa dekada otsenta. Normal ra pod diay na diri sa Siam, ang karaan nga ngalan sa Thailand nga naila pud isip “The Land of the Free” kanhi sila raman ang nasod sa habagatangsidlakan sa Asya nga nakalingkawas sa kolonyal nga hulga sa mga Uropano. Laing bansagon pod sa maong nasud ang “The Land of Smiles”. Pero ayaw ka kay naa koy nabasahan nga aduna diay kini 13 ka klase sa pahiyom. Matod pa nga sila rang mga Tayutay ang nakahibalo sa gapahipi nga kahulogan niini. Dugang pa nga kitang mga langyaw dili gyod mokompyansa kay basig kapaakon na diay ang nitibo nga nipahiyom kanato.

Gipangomusta dayon kos mga kaubanang Pinoy sa akong unang adlaw sa dihang gabaklay mi pauli padulong sa staff house. Giasoy dayon nako kon unsa ka hugyaw ang panghitabo. Didto nako nasayran nila nga ang tambokikoy mao gyod diay giilang haring-gangis sa kasipat. Bantug rang wala gyoy niako og sukol o badlong sa iyang pagsalida. Prathom 1 pa lang diay ni gasugod sa iyang abilidad. Kapila na kahigayon nga gipatawag ug gihusay kini uban ang iyang ginikanan sa opisina sa prinsipal. Apan ang maong taras magbalik-balik. Kahibalo napod ang tanang daan nga magtutudlo sa elementarya sanglit niagi naman sa ilahang mga kamot ang maong bata. Pero dili ni basta-basta mapalagpot sa maong tunghaan kay anak diay kini sa gamhanan nga pamilya. Ug sa tanang magtutudlo nga Tayutay, si T. Wannee ra gyod ang bugtong makapitol sa iyang kalabad. Gawas pa nga ang akong pares maoy lider sa Prathom 5 ug 6. Siya pod ang usa sa pinakatinahud ug giila nga magtutudlo sa tibuok eskuylahan nga adunay duha ka sanga nga nahimutang sa Sattahip ug Bowin.

Dakong pasalamat nako sa Ginoo nga nakalabang ko sa unang bulan sa pagtudlo kauban si T. Wannee ug ang halos dul-an 400 ka mga tinun-an nga akong gitudloan. Hapit nakong mohural. Tiaw mo ba ng kada adlaw magsige kog check, stamp pad alang sa petsa, unya pirma  sa gapatongpatong nga notebook ug libro. Lupig pay artista sa kadaghan nimog pirmahunon! Pasiaw pa sa mga kaubanan nako, “Makapahulay ra gyod ta ani kong mangihi.”

---

Si Gerwin Vic Evarretta Bhuyo usa ka magtutudlo nga OFW sa Bangkok, Thailand. Kinaham niya ang pagkuha og mga hulagway, pagsulat og balak ug sugilanon. Kon walay kakulian, magyampungad ni siya sa mga ipahigayong book sale event.

Mayo 4, 2012, unang adlaw nako diri sa Thailand isip usa ka OFW. Kadali ra ba diay sa dagan sa panahon. Morag kanus-a lang man to nga gi-Indiyan ko sa Thai teacher nga gitahasan sa akong agalon aron sugaton ko sa airport. Gisultian ko niya sa katapusang minuto nga dili ko niya matagbo. Nidugang pa siya nga mag-taxi nalang ko gikan sa Suvarnabhumi Airport sa Bangkok padulong sa Pattaya. Tiaw mo ba ng kapin kon kulang 143 kilometro ang biyahion nako sa taxi. Makabayad gyod tingali kog 1,000 baht kon maingon.

Maayo nalang kay gakasinabot ra mi. Matod pa sa akong nadunggang taho, kadaghanan sa mga Thai kay menos gyod mo-Iningles. Dili parehas natong mga Pinoy nga mosukol og sinampangkol nga inistoryahay ilabi nag makasugat ba ron og mga langyaw. Dili gyod moatras og Ininglesay. Modasdas pa gani.

Wala diay ko nisangon sa iyang mando. Nangita kog laing paagi. Niadto ko sa Tourist Service Center aron pagpangayo og dugang kasayoran kon unsay laing masakyan padulong sa Pattaya.

Ang Suvarnabhumi Airport mao ang nag-unang tugpahanan sa ayroplano dinhi sa Thailand. Gani, niadtong 2012, nakuha niini ang pasidungog nga “World’s 6th Best Airport By Size” nga gihatag sa Airports Council International kon ACI. Niadtong tuiga, nakigtigi kini sa laing 17 ka mga airport nga adunay 40 milyon nga mga pasahero.

Ang akua diayng desisyon nga mosulay pagtrabaho dinhi sa Thailand isip usa ka OFW, tungod ni sa sugyot-tampo ug pagdasig ni Nanay Fe.

“Sulayi Dong og trabaho sa Thailand. Daghang Pinoy nga gatudlo didto. Maayo nalang pod magamit imohang Teacher’s license. Kon dili ka makauyon, bisag usa ka tuig lang god ka didto. Pero kon ganahan ka, pwede pod ka magdugay unya mangasawa kag Thai,” matod pa sa akuang inahan nga kanhi English ug History teacher sa usa ka government school. Kay lagi buotan ug masunoron ko nga anak, walay laing gikawilahan o kaha mopugong sa akuang hukom kon uganing mobiya ko sa atuang nasud, nangabkab dayon kos internet.

“English teacher, Filipino, Thailand.” Tuod man, gapusot-pusot dayon ang mga inpormasyon nga nigawas sa akuang monitor.

“Oi, murag nindot ni nga eskuylahan ay: Santa Maria Gorretti School. Ngalan pa lang daan, naa na si Birheng Maria. Dako akuang pagtuo nga usa ni ka Catholic school,” kumpyansa nakong gipamulong. Tuod man, wala gyod ko masayop sa akuang pangagpas. Bisan pa man og usa kini ka Catholic private school, modawat gihapon kini og mga tinun-ang Budhista, Muslim, ug uban pa. Ang maong tulonghaan anaa nahimutang sa Pattaya City, Chonburi.

Nangaykay napod ko og dugang inpormasyon kon asa ni dapita ang Pattaya. Kay kon makadungog na gani ko og Thailand gikan sa mga higala nga nag-tour sa maong nasud, Bangkok ug Phuket dayon ang mapasigarbuhon nilang ipaukyab. Dili ko suhito aning Pattaya. Ug sa akuang pagpadayon og pakigsusi, akong nasayran nga ang maong lugar anaa diay mahimutang sa sidlakang bahin sa Thailand. Unya daghang maanindot nga white sand beaches. Ug usa diay ni sa mga kinaham nga destinasyon sa mga turista gikan sa Uropa ilabi na gyud sa mga Ruso. Bangkok, Phuket, Chiang Mai, Ayutthaya, ug Pattaya — mao diay ni ang “Big Five” tourist attractions sa Thailand. Ang Pattaya naila usab sa bansagon nga “Hawaii of the East.”

Samtang padayon ko sa gihimong pagpangaykay, nasugatan nako ang usa ka hulagway diin adunay usa ka lalaking farang o foreigner, hitsuraan, ug maskulado bisan pa man sa katigulangon niini ang gasul-ob og itom nga t-shirt. Adunay panultihon nga nakapatik sa puti nga  mga letra ang unang duha ka bahin sa linya. Dayon ang nahibiling laing duha ka linya nakaimprinta sa pula nga letra. Ug may desinyo kini nga iconic landmarks imabaw sa maong lugar:

GOOD GUYS GO TO
HEAVEN
BAD GUYS GO TO
PATTAYA

Nahugyaw ko sa makadiyot. Ginganlan pud diay kini og “Sin City.” Nisamot akong kaikag nga makalarga na dayon padulong sa Thailand aron sa pagsusi kon unsa ba gyuy tanghaga aning siyudara. Nag-email dayon kos akong application sa tag-iya sa maong eskuylahan. Motuo ka o sa dili, ang maong tunghaan ra maoy akong gi-aplayan. Wala ko naikag nga mangaplay sa Bangkok kay para nako pareho ra ni sila sa Manila: trapik, bahaunon, nagkadaiyang klase sa polusyon, ug uban pa. Wala nako giseryoso ang maong aplikasyon kay kon kontakon ko sa tag-iya, maayo. Kon dili, okay ra pud. Mabuhi ra bitaw ko diri sa atua.

Sa padayon nako nga pagpangalap, nalakbitan pud nako nga ang opisyal diay nga pangalan sa Bangkok kay Krung Thep Maha Nakhon Amon Rattanakosin Mahinthara Ayuthaya Mahadilok Phop Noppharat Ratchathani Burirom Udomratchaniwet Mahasathan Amon Piman Awatan Sathit Sakkathattiya Witsanukam Prasit. Sa inato pa ug sa hamubong bersiyon, “Siyudad sa mga Anghel.” Gipanag-iya usab niya ang pasidungog isip adunay pinakataas nga ngalan sa lugar sa tibuok kalibotan.

Dangtan lang og duha ka adlaw, nakadawat ko og tubag gikan sa maong eskuylahan. Gipapili ko og adlaw alang sa pagahimoon nga Skype interview. Sa laktod nga pagkaistorya, nadawat ko. Gipadad-an dayon ko og kontrata ug gibatbat didto ang mga angay nakong buhaton aron mahimong legal ang akuang pagpangempleyo.

Isip pagsaulog sa akong ikanapulo nga kasumaran dinhi sa Thailand, buot nakong ipailaila kanimo ang pinakaunang magtutudlo nga Thai diin nahimong kabahin sa akong kinabuhi, si T. Wannee.

Mayo 17, Huwebes. Opisyal nga unang adlaw sa pagbukas sa klase sa halos tibuok tunghaan sa Thailand. Gikan sa anuban o kindergarten hangtud na sa mathayom o secondary. Unang adlaw pod nako sa Santa Maria Gorretti School Pattaya o SMGSP. Kon unsa ko kahinamhinam alang sa unang adlaw sa akong pagtudlo, mao pud ang gibati sa mga estudyante. Pratom o Grades 5 ug 6 ang gisangon nako para sa tuig-tingtungha. English Conversation ang akong itudlo nga magpunting sa Speaking ug Listening unya lakbitan pud og Reading ug Writing skills. Pero akong kaabag nga Thai maoy magtudlo sa English grammar. Ang akong lisensiya sa pagtudlo sa Pilipinas alang sa secondary school. Pero sa dihang personal nakong nakahinabi ang tag-iya sa maong eskuylahan, gipangutana ko niya kon mosugot ra ba ko nga motudlo og prathom sanglit wala pay bakante ang mathayom. Kay lagi tumong ug tinguha nako isip usa ka OFW ang makatrabaho ug dili ang paglulinghayaw, gidawat nako ang maong hagit sa walay daghang pagkusmod.

Sa wala pa diay nako nahimamat ang akong pares nga Tayutay, inato nga angga sa mga nitibo, gipahimatngunan nakong daan sa mga kaubanang Pinoy nga karaan na sa SMGSP nga magbantay kay nabaniog na siya sa tibuok tunghaan nga istrikta, mangtas, bangis, ug terror. Hinuon, giasoy pud nila nga kon dili kuno siya dug-on, maayo kaayo kini motimbaya. Gani, dili siya dalo nga mopaambit sa iyang gibalon nga pagkaon.\

“Good luck Kuya!” matod pa nila. Paminaw nako mora kog si Daniel nga gibahug ngadto sa langob sa liyon.

“Sawasdee T. Wannee,” pasiunang pagtimbaya nako niya isip pagtahud.

“Good morning Master Glenn” tubag niya apan wala kini nitan-aw nako kay aduna siyay gikurikuri sa iyang lamesa. Ambot kon unsa. Basin og gituyo niya kay sayo nisuol iyang takig.

Ang Sawasdee kon Hello maoy naandan nga pagtimbaya sa mga Thai. Ubanan mo ang maong pagtimbaya sa usa ka Wai nga sa kinatibuk-an mao ang pagbutang sa duha ka palad diin ang mga tumoy sa tudlo mohikap o motandog sa ilong. Matod pa, ang Wai nagpakita sa ang-ang sa pagtahod sa laing tawo ug usa ka pag-ila sa magulang niini og pangidaron o kaha isip pagrespeto sa usa ka magulang o senyor sa katungdanan. Sa imong paghatag og Wai, kinahanglang iduko nimo imuhang ulo uban sa pagduot sa imong mga palad timailhan sa pagpakita sa pagtahod. Ang kanhi nahisgutan mao ang unang duha ka klase sa tawo nga hatagan mo sa maong pagtimbaya. Ang ikatulo mao ang Wai alang sa mga monghe isip pagyukbo timaan sa dakong pagtahod. Makahuloganon ug ispesyal ang pagpadayag ug pagbuhat niini ngadto kanila. Human mo diay ibungat ang maong pagtimbaya nga mao pud ni katumbas sa atong ‘Po’ ug ‘Opo’, pakapinan mo kini og Khrap kon ikaw lalaki ug Kha kon ikaw babaye. Alang sa mga hinsakopan sa LGBTQ+, kahibalo naka og unsay ilabtik sa tumoy sa ilahang mga dila.

Mao kadto ang unang panaghimamat namo ni T. Wannee. Sa akong tan-aw, 50 anyos na siya. Pero ayaw ka, mora pa kini og kuwarenta. Dayag ang iyang katahom bisan pa man sa iyang gisul-ob nga uniporme. Puting taas nga manggas nga adunay kwelyo ug itom nga palda. Hapsay pud kaayo ang pagkapangko sa iyang itom ug lumoy nga buhok. Unya sakto ra pud ang gihidhid niya nga pagwapa sa iyang pormag kasingkasing nga nawong. Natural ang kurba ug kalabong sa itom niyang mga kilay ingon man ang gabawod niyang pilok. Medyo taliwtiw ang iyang ilong nga nitakdo ra pud sa kadak-on sa iyang baba. Modan-ag ang kaputi sa iyang panit ilabi na og mabantang kini sa adlaw. Sakto ra pod iyang kaligdong ug pamayhon. Naa tingali kini sa lima ka piye ug upat ka pulgada. Kon wala nagtudlo si T. Wannee, angayan gyod kaayo ni siya mahimong usa ka flight stewardees sa Thai Airways.

Tuod man, tinuod gyod diay ang taho gikan sa mga kaubanan nako. Lahi gyod og birtud si T. Wannee. Nakasaksi gyod ko sa gipakita niyang taras ilabi na sa mga estudyanteng lalaki nga sipat.

---

Si Gerwin Vic Evarretta Bhuyo usa ka magtutudlo nga OFW sa Bangkok, Thailand. Kinaham niya ang pagkuha og mga hulagway, pagsulat og balak ug sugilanon. Kon walay kakulian, magyampungad ni siya sa mga ipahigayong book sale event.