Ang Adlaw nga Dili Nako Makalimtan

Ang adlaw nga dili nako makalimtan.mao ang unang adlaw sa pagbiya nako sa akong pamilya sa Cadalian, Baguio District, aron motungha sa kolehiyo sa sentro sa Syudad sa Dabaw. Sa tibuok nakong kinabuhi kanang higayona pa gyod ko mabulag gikan kanila. Sa akong pag-eskuyla sa elementarya, tua ra man ko sa among baryo sa Cadalian. Sa high school, dara ra man ko mag-eskuyla sa Baguio National School of Arts and Trade. Mag-uli uli ra man ko kada adlaw kay duol ra man kaayo. Singko pesos ra man ang plete sa motor o jeep padulong ug pauli sa balay. Usahay gani magbaktas ra man pod ko ug magshortcut aron dali ra moabot kauban sa akong mga amigo ug mga silingan.

Apan karon nga mosulod na ko sa kolehiho sa Davao, dili na kaya nga mag-uli-uli sa akong pamilya. Layo man ang syudad, kapin kwarenta ka kilometro. Magbalhin-balhin pa gyod og sakay. Busa kinahanglan gyod ko mopuyo sa siyudad ug mobulag sa akong pamilya. Nianang adlaw nga molakaw na ko, nagsagol ang akong gibati sulod sa akong dughan. Nalipay kaayo ko, apan gibati usab nako ang kasubo.

Nalipay ko tungod kay sa kataposan, madayon na gyod ang akong pag-eskuyla sa kolehiyo. Naundang man god ko og usa ka tuig human sa high school tungod sa financial nga panginahanglan. Hangtod sa akong paglakaw nianang adlawa, wala ko makaseguro nga makapadayon kog eskuyla kay kabalo ko nga lisod ang pagpa-eskuyla. Karga ko sa akong papa sa tanang gasto, gikan sa tuition, allowance, ug ubang panginahanglan nako. Unya, ang akong Ate Mariz nag-eskuyla sab sa kolehiyo sa Davao. Duha na kami nga dungang gastosan ni papa!

Mao na nga bisag kauban ko sa akong papa nga nangitag eskuylahan dinhi sa syudad, ug na-enrol na ko sa University of Mindanaw (UM) sa akong Ate, nagduha-duha gihapon ko kon madayon ba ko o dili. Basi unyag sultian ko nga dili na madayon. Na, balik sa uma. Kay niadtong naundang ko sulod sa isa ka tuig, didto ko sa among bakahan ug uma sa Tawan-tawan, silingang baranggay sa Cadalian. Didto, nagtabang ko sa pag-atiman sa among mga tanom ug kahayopan. Ang akong trabaho mao ang paghinlo sa mga punoan sa saging, paghingunas sa mga dahon, pagtanom, ug uban pa. Sa kahayopan usab ang akong trabaho mao ang pagkuha og sagbot, paghinlo sa kulongan, ug paggatas sa mga baka.

Nakatrabaho sab kog duha ka bulan sa Yoshida Farm nga nahimutang lang duol sa among panimalay. Usa kini ka sagingan nga ginaexport ang saging. Didto, lahi-lahi ang akong trabaho: maghinlo og punoan, mangunas og dahon, magputos sa mga saging, ug usahay pod mag-abono kauban ang akong silingan nga si Rik-Rik. Nagtrabaho ko dinhi kay gusto ko makatigom og gamay nga kwarta para pang-enrol puhon sa kolehiyo. Bisan sa gamay nga sweldo nga tag 120 pesos ang adlaw, giantos ko kini aron lang makatigom og ginagmay nga kwarta.

Mao na nga dili lalim ang akong gibating kalipay nga madayon na gyod ang akong pag-eskuyla. Molakaw na gyod ko padulong sa syudad! Apan sa laing bahin, gibati ko usab ang tumang kasubo kay una ko kining higayon nga mobiya gikan sa kiliran sa akong mga mahal sa kinabuhi, sa akong Papa ug Mama, sa akong mga igsoon, mga higala, ug mga silingan.

Dili gyod nako makalimtan nga adlawng Biyernes kadtong paglakaw nako gikan sa Cadalian padulong sa Dabaw. Duha pa ka adlaw, sa Lunes, ug magsugod na ang klase sa UM.

Sama sa naandan, sayo sa kaadlawon ko mibangon ug nag-ampo. Naa pa koy trabaho sa uma. Dungan mi ni Papa nga nangape nga paresag pandesal. Pagkahuman, milakaw mi nga nagjacket kay tugnaw kaayo padulong sa bakahan aron tabangan si Mike nga among trabahante para gatasan ang upat nga baka. Samtang kami naglakaw, daghag pahinumdom si Papa kanako. Sa katibuk-an ang unod sa iyang gisulti mao nga “Walay lisod sa naningkamot, uban sa pagsalig sa Ginoo nga manluluwas.” Alas syete kinse sakto nahuman ang paggatas namo, ug tayming pod nga miabot ang tigkolekta sa gatas gikan sa kooperatiba.

Human niini, miuli ko sa among balay aron mamahaw samtang si Papa nagpabilin sa uma. Ang akong pamahaw ampaliya nga gihaloan og itlog. Mga alas nuybe sa buntag, nagsugod na kog hipos sa akong mga gamit. Aduna koy karton nga gibutangan nakog duha ka kilong bugas humay, isa ka kaldero ug karahay, duha sa kutsara ug tinidor, basong bildo ug plastik, isa ka kutsilyo para sa pangluto, asukar, ¼ botelyang kape, ug gatas. Gitabangan ko ni Ate Anamie ug Ate Dindin sa pagpilo sa akong mga tshirt, maong, ug polo nga gisulod nako sa pula nga backpack. Ang habol, unlan, ug tsinelas akong gisulod sa itom nga slingbag.

“Ron, ayaw kalimti ang Bible,” ingon ni Mama, ug ako kining giapil sa pula nga bag. Ron ang angga nila nako sa balay.

Sa dihang quarter to twelve na, miuna kog kaon. Ang akong sud-an ginataang nangka. Gamay ra ang akong gikaon kay dagaton ko ug nahadlok ko nga mosuka sa sakyanan. Nalingaw kog tan-aw sa “Wowowie” sa TV nga hapit nako nakalimtan nga molakaw na diay ko.

“Ron, kanus-a ka maglakaw?” ni Mama.

“Karong taudtaod,” tubag nako.

“Alas dos na, Ron!” ana si Mama.

Ug busa mitindog na ko ug gisul-ob sa likod ang bag. Nagpatabang ko kang Ate Dindin og hatod sa sling ug karton sa daplin sa dalan. Naglibog ko sa akong gibati. Mohilak ba ko o malipay, molakaw o dili. Dihang nananghid na ko kang Mama ug sa akong mga igsoon, paspas nag tulo ang akong mga luha. Aduna pa gyoy sip-on nga mogawas rag kalit sa akong ilong samtang nagluha ko.

“Uy, si Kuya, OA!” sungog sa akong manghod nga si Judy. “Peldi ang mohilak. Walay hilakay!”

Ako ning gibalewala kay si Mama pod nga nagtan-aw sa akoa nga nagluha, nakahilak pod nga nagkatawa. Nangatawa na nuon sila Ate ug si Judy nga nagtan-aw sa amo.

Human sa drama nga nahitabo sa balay, nag-atang na ko og sakyanan. Mga alas dos kwarenta na ko nakasakay og habal-habal. Duha mi ka pasahero. Ang usa sa atbang sa drayber ug ako sa likod. Ang akong karton gisabak sa drayber, samtang ako nagkupot sa duha ka bag. Pag-abot sa terminal sa L300 sa Calinan, mibayad kog 35 pesos ug mideretso og sulod. Dali ra napuno ang L300 ug milarga mi dayon. Mga kwarenta minutos ra tingali ang biyahe. Mingaw ang kadalanan ug walay trapik. Diay kay holiday tong adlawa. Independence Day, June 12, 2009.

Dihang duol na ko sa Roxas Blvd., akong giteks ang akong Ate Mariz aron iya kong tagboon. Si Ate Mariz usa ka scholar sa Mindanawon, uska NGO, ug nagapuyo sa dormitoryo sa Mindanawon sa may Roxas. Iya kong gikuyogan sa Bonifacio Street atbang sa University of Immaculate Concepcion diin nahimutang ang boarding house nga iyang giandam kanako. Sa pagsulod nako sa lugar, adunay mga tambay. Naay nag-inom ug nagdula og basketball.

Gikuha ni Ate ang yabe gikan sa tag-iya ug gipaila-ila ila ko. Ang akong kwarto dili kaayo dako. Tama-tama lang para sa duha ka katre ug isa ka lamesa ug bangko. Humag pahulay kadiyot, gihanger nako ang akong mga sinina, giplastar ang mga kaldero, baso ug uban pa. Milakaw si Ate kay mopalit og sud-an para panihapon nako. Samtang wala siya, migawas ko ug nagtan-aw- tan-aw sa palibot. Miabot si Ate nga nagdalag isdang tilapia mga medya kilo ug mga lamas.

Dihang mibalik na si Ate sa ilang dormitoryo, naghaling ko sa kalan nga ginagamitan og uling. Nagluto kog kan-on, human ang isda. Wala ko kabalo kon unsaon pagluto. Miingon si Ate nga ipaksiw daw. Ang akong gibuhat, gihinloan ang isda, gitak-ang kadiyot, gilamasan, gitubigan nga naay suka, tapos gitakloban. Pagkabukal, akong gibutangan og asin gamay ug magic sarap. Ako na ning gihaon ug mikaon na ko sa unang panihapon didtong lamesaha. Samtang ako nagkaon, mingisi ra kog kalit kay natingala ko nga lami man diay ko moluto. Morag tinuod. Nagkatawa ko sa akong giluto.

Pagkahuman nakog hugas sa kinan-an, milingkod ko sa katre ug mipiyong. Naghunahuna ko sa akong kinabuhi uban sa akong pamilya. Adunay mga pangutana nga nisangyad sa akong hunahuna. Unsa kaha ang mahitabo ugma? Mobisita ba sila kanako? Nganong nauso pa man ang kolehiyo nga mapugos man ang tao nga mobiya sa iyang pamilya? Wala ko kamatikod nga nakatulog na diay ko sa pagtubag sa akong mga pangutana.

—
Si Jetro Eco Anta, 18, uska Obo Manobo. Membro siya sa PAGLAUM, uska organisasyon sa mga Lumad nga estudyante ug IP -indigenous people- scholar sa University of Mindanao. Naa siya karon sa ikaduhang tuig sa Bachelor of Secondary Education Major in Biological Science.