Fiction – Page 6 – Dagmay.online

Atsa (Axe) (Part 1)

Fiction by Ma. Christine Cadungog | May 2, 2022

(Ikatulong Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya)

Sa akong Papa,
Ug sa tanang ginikanan mingtambong sa PTA meetings sa ilang mga anak,
Daghang salamat.

MIAGING PTA MEETING, SI PAPA ANG NIADTO UG MING-PIRMA SA AKONG CARD. Human niya og tan-aw sa akong grado, giingnan siya sa akong titser nga musuwat ani sa mga nahitabo. Bahala og dili daw og Ingles o Filipino. Bisaya ra akong masuwat kay mao ra man sab akong makaya. Ana sab si Papa dili na kuno ko maglangay-langay para makabalo sab si Mama. Ug naga-unsa ko sa skwelahan. Gina- unsa nako paggasto akong balon kada adlaw. Ug ngano daw nga mura og dili na ganahan mu-skwela among klasmet isa nga si Axel.

GIKALINTURA NAMAN KUNO KO KADTONG MIAGING SEMANA, dili na gyod ko tuohan ni Mama pag muingon ko niya nga lain na sab akong paminaw. Ampalaya pa jod akoang sud-an pamahaw unya gamay ra nga itlog sagol, wala naman lami niluto ni si Mama. Gituyo jod niya nga gamay ang itlog para mahurot nako og kaon ang ampalaya. Kapait ra da. Napugos ra ko ug pusta sa akong balon unya gibutang sa bag. Nagtibugol man diay ni akong wala nga bulsa sa bag. Didtua nahinumduman na nako ang liso sa santol na among gikuha sa silingan sa lola ni Badyang. Mga niluwa-an ug wa tunla kay basi dili nako malibang, maimpatso pa ko kang Papa pag mabal-an niya gakaon ko og santol nga walay paniudto kay wala ko ganahi sa sud-an.

Gikuha ni Papa akong bag og siya mingbitbit handtod sa human niya ug tabok namo. Ana siya dili kuno ko painit ug maayo karon kay dili makabantay si Ante Susan ug ilisan ko og t-shirt. “Pag bulingit gani ka ug dagway pag sundo nako, mapitkan gyod tika.” Ana si Papa. Singko gihatag ni Mama sa akoa nga balon pang-snack, pero kita ko ug dyis tibuok sa kordeso nila Papa, akoa dayung gibulsa aron di ko masakop.

Naay batan-on nga teacher mingtudlo namo gaina hapit paniudto, murag mga alas dyis tingali to. Tangkaron siya ug nakapalda. Nasuko akong mga amigo kay ngano kuno nga dili si Sir Goryo ang magtudlo sa amoa ug Math. Ana ang batan-on nga maestra, practice teacher kuno siya ni Sir ug siya usa kuno magtudlo namo aron mag-ilaila kuno mi ug makahibaw kuno siya ug tudlo ug bata. Akong mga klasmet nga babaye, ganahan kaayo sila sa among maestra kay naa kuno silay ate-ate. Wala mi ganahi kay dili siya lingaw magtudlo og dili pa jod mi niya pansinon, sigi ra mi niya og badlong kay kuno sigi mi og balhin og bangko. Mga pula kuno mi og lobot. Akong brayt na klasmet, si Marcia, mingtukar na sab iyahang pagkatabi-an. Sigi siya ug istorya sa maestra miskan nagasuwat siya sa blackboard. Tabi-ana gyod ani ni Marcia.

Miskang wala nako gasuwat balik kay gilaay nako, kalit man ko kabati ug kuyaw sa akong lobot, mao diay gikuhit ko ni Axel sa iyahang Mongol 2 ilawom sa among bangko. May gani kay ang eraser nga tumoy iyahang gikuhit, abi nako ug kadtong tumoy. Mingkatawa siya sa ako kay mura kuno ko ug baye makuratan. Ana siya nako kita siya ug dakong silopin sa bag ni Harold, puno ug rambutan. Daghan gyud daw og sulod. Ming-ana ko niya nga dalo man na si Harold. “Hangol man gani na og wan holnga papel, miskan isa ra atoa pangayo.” Nitapad na sa ako si Axel kay absent akong katapad. “Manghatag lagi na siya,” ana siya. “Ayaw lang pahalata nga kita ta sa iyahang rambutan nga dala.”

Niduol mi kang Harold og tuara, nagpanit na diay siya ug rambutan ilawom sa iyahang desk. “Unsa na imong gi-ugom, Harold?” Nitapad si Axel kang Harold pero mi- aksyon siya og plastar sa iyahang blue nga bag para dili kalingkod og dayon si Axel.

“Unsa naman sab tuyo nimo, Axel? Hawa ra gud mo diria.”

“Suko man kaayo ka, niduol ra gani ta. Unsa bitaw na imong gina-ugom? Rambutan na no? Hatag bi.”

“Di ko. Akoa ra ni nga balon.”

“Ulita ba gyod nimo Harold, di gyod ka manghatag miskan tagsa mi ni Charles?”

“Di lagi ko! Hala titser, titser! Si Axel ug Charles sige og balhin-balhin sa ilang bangko, o! Nilapas na sila sa ilang row, titser o!”

Nag-unhanay mi ni Axel ug lingkod sa among bangko para di mi masakpan ni titser. Sa akong pagdali-dali, pirte nakong pagkalamba sa akong bangko ug nahayang ko sa saog. Pirteng katawa ni Axel ug mingsabay ang uban namong mga klasmet. Miskang gina-badlong na mi sa maestra, sigi gihapon ug katawa sila Axel ug akong mga klasmet. Wala man nuon ko napiang, na-abogan lang akoang polo. Klaro pa gyod kaayo. Mapitkan gyod ko ni Papa ani.

TING-PANIUDTO NAMO, SA ILAWOM MI SA NARRA NANGAON. Ang mama ni Axel kay lami kaayo muluto kay fried chicken iyahang sud-an pirme. Usahay, muadto mi sa klasrum sa iyahang magulang nga ate, para mangayo ug sinsilyo palit ug buko juice. Panagsa naa mi madawat, panagsa wala. Samtang gakaon mi, maminaw mi sa sturya ni Axel ug sa iyahang katabang. Ana siya bisan asa na daw naabot ila katabang maong daghan siya og istorya. Naa tong kas-a nga kasugat ug maligno ila katabang kay namalayi kuno sa iyaha. Naa sab tong mingtakas sila gikan sa ni-kidnap nila kas-a kay ibaligya kuno ilang kidney. Pero ang kasagaran na ginabalik-balik ni Axel kay kadtong batang gamay nga gibantayan sa ilang katabang. Lain kuno ug mata kay kolor blue, lahi daw nga pagka-blue dili parehas sa kano. Dili pa jod matablan og sakit miskan lamokonon ang iyahang kuna. Dili na unta mutuo si Axel pero minghapit daw ang ginikanan atong bata sa ilang balay ug nakit-an niya ang bata. Mao gyong pormaha sa mata. Kuyaw nga pagka-blue.

Ana si Axel wala man siya nahadlok, pero klaro gud sa iyahang nawong nga nahadlok siya. Ang ilang katabang karon ang maoy nagdugay sa ila ug taman kay dili kuno strikto ang ginikanan ni Axel. Human namo og hipos sa among balonan, nagdula mi og tigso miskan upat rami kabuok. Niya si Marcia, kaning magsigi og labot-labot, kalit niyahang gibira si Lewis kay kuno nagbalay-balay sila unya siya ang ilang napili nga papa. Gubaa lagi sa nawong ni Lewis ato kay ngano daw nagsamok-samok siya sa amoa niya apil-apilon siya sa ilang pambaye nga dula. Mi-aksyon bitaw og hilak ni si Marcia nga mura ba og amawon, mingkuyog na lang si Lewis. Gi-sungog namo siya kay Marcia kay kibaw mi nga ganahan kaayo si Marcia sa iyaha unya tingali sila magdayon pagdako nila. Si Lewis naman hinuon ang murag kahilakon.

(To be continued)

Ma. Christine Cadungog is currently pursuing her fourth year of tertiary education with the degree Bachelor of Secondary Education Major in English at Davao del Norte State College, Panabo City. Aside from studying Professional Education courses, she is also enthused by language and literature.

Hutoy (Part 3)

Fiction by Niño Jan Pol Dosdos | April 12, 2022

Ikaduhang Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya

“Doy,” hinay niya nga tawag sa bata nga miaksyog duol. Misenyas dayon siyag “Ay uki ra dong, ayaw nag amen. Gikan man gud kog merkado unya wa pa ko kapangwaswas,” alibay sa wangkig.

“Kanang… kumusta man imohang papa? Nabalaka lang mi kay dungog kaayo ang hutoy diri sa amo. ‘Sus simbako kon kubid na na! Nabakunahan na to si Toto?”

Budlay nga nitubag si Dodoy, “Wala te oy, kanang gisubawan man si papa kay sige siyag kaulanan dayon kanang init sa trabaho… Ayoooo!” Gitutokan ra ni Riza ang bata ug wa na panumbalinga iyahang ulahing pangutana.

“Oy, ay piskot, Doy! Aha man imohang mask?” ug dali nga gikuhit sa tindera ang iyahang sap-ong. “Unsa may imo dong? Palihog tawon kog ingon sa imohang mamag papa nga mobayad na..”

Naglibog og tubag ang bata. “Oo nang, akoa lang to ingnan si p-m-mama. Magpalista daw siyag tig-duha ka niyusip ug parasitamol te.”

“Hala, sukad Biyernes pa lagi mo sigeg palit ani. Naunsa diay imohang papa?,” tagning nga pagkasulti ni ‘nang Susie nga nagpabagting sa tirang nga dalunggan ni Riza.

“Aguy, gihilantan imohang amahan? Sulti og tinuod dong kay magpatawag kog tanod!”

“W-wa-wala te oy, wala lagi. Gisubawan ra man si papa,” ug kahilakon siya nga misutoy pauli sa ilaha.

PASPAS nga miabot ang kagabhion ug wala gihapon nahanaw ang hubak ni Toto. Hinay na nga gahaguros ang padre de pamilya nga nangugat na og taman sa pagginhawa. Sa kiliran, pahilom nga gabakho si Gemma nga gakumot-hilot sa lumoy nga kamot sa iyahang bana, ug wala nay hanaw sa angay nga buhaton. Dungog ni Dodoy sa sala ang gaum-om nga hilak sa sulod. Nakaamgo siya nga mohupay sa iyahang mama, apan wala siya kabalo. Ug dili siya kabalo.

Nagyaka ang bata tapad sa gihapnig nga mga modyul- naghangad, naglaraw sa mahuyang nga siga sa kandila. Mihayaw ang itom nga anago sa balaang imahe ni Hesus nga gitamtakan, sa gamatoy nga pigurin ni Santo Niño, ang patron sa siyudad, ug sa maluluy-ong dagway ni Birhen Maria.

Ug sa diyotay nga kahilom nidugok ang kasaba.

Sa pagpamaypay sa mga namaligyag barbikyu, nibanha ang eskina. Mipatigbabaw ang alingasa ug katawa sa mga batang gadula, inubanan sa mga inapurado nga serbato ug gaalburoto nga tambutso sa mga sakyanan sa haywi. Sa kanayon nga kalipay, mihinunob nalang sa kasaba ang tiyabaw ni Gemma samtang gigakos ang nitahan nga lawas sa iyahang bana.

Si Niño Jan Pol natawo ug nagdako sa Dakbayan sa Pagadian. Nahimong Fellow for Creative Nonfiction sa ika-27 nga Iligan National Writers Workshop. Nagtukod sa pinakauna nga Pagadian Writers Workshop niaging tuig 2020. Kasamtangang estudyante sa University of Toronto. Mabasa ang iyang ubang sinulatan sa Reading the Regions 2: Philippine Folk and Oral Traditions (usa ka antolohiya sa NCCA) ug sa Dagmay.online.

Hutoy (Part 2)

Fiction by Niño Jan Pol Dosdos | March 28, 2022

Ikaduhang Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya

TINGPANIHAPON na nakauli sa balay si Poloy, gikapoy ug gigutom. Igo pud nga bag-o ra nahumag panghikay si Gemma. Ayha pa sila nanguros, gisugo sa iyahang papa si Dodoy nga ipaandar ang radio.

“Sa mga nag-una nga balita, lokal nga gamhanan sa Pagadian gipaspasan ang pagpabakuna sa mga frontline workers! Mga ismagol nga sigarilyo…”

“Kamo ha…Uhheem!…ayaw gyud mog pabakuna ug pa-swab. Kadungog ka atong sa Iligan nga natagak sa lubi unya gideklarag kubid?!” ug niubo na pud ang amahan.

“Ha? Kabuang. Asa man nimo na nadunggan, pang?” ug dali nga nitunol si Gemma og usa ka plastik nga baso sa tubig.

“Ana akoang kauban nabasahan niyas Ip-Bi. Unya…uh-uh-uhheeeem…pangwartahan ra na nila kay dakog bahin sa Pilhelt! Grabe ka kurakot!” tubag ni Toto nga samtang nagkagahi ang paghot kay nagkadako sab ang tingog.

“Diay pang, giunsa nimog sulod anang trabahoa nga kinahanglan man daw nag baksin?” hibulong ni Gemma. Namati usab si Dodoy nga naganahan nuon og kaon kay nalingaw og paminaw sa amahan.

“Kato si pareng Jun, bakunado ‘to. Gihulman nako kadyot iya kard kay gapakopya ko diha atbang sa Columban, kana bitawng mga maayo mobuhat diha? Singkwenta ra gud!” biaybiay ni Toto nga pahumanay na og hungit. “Mao ‘to, igo ra man nisiplat sa kard ang bayi katong pag-apply nako, wala na man basaha,” ug dayong lingi sa anak niya nga gahinuktok na og gaduwa sa pagkaon.

“Doy! Naunsa…pagdalig kaon diha kay nagtingit na oh! Datahi dayon ni ilang ‘Nang Susie, ingna nga kana lang sa kay sunod semana na pod. Dayon, kuan…u-u-uhheeem…pastilan nga ubo! Pagkuha didtog usa ka dyunyor, usa ka ice, ug baynte ka Happy kay magtunga ta.” Human nikuot siyag usa ka gatos sa iyang bulsa sa sampot ug gibutang sa gamatoy nga lamesa nga maygani, maskig tulo nalay tiil kay nibarog gihapon kay gisandig sa plywood nga suok.

***

NILABAY ang duha ka adlaw ug naglain ang pamati ni Poloy. Nisamot man gani ang iyahang hubak tungod kay dili man malikayan sa trabahoan ang gapuhag nga abog ug ang naglingiting nga kainit sa palibot. Makausa hapit siya matumba samtang galukdo og sako sa graba, apan iyaha ra ning gipasagdaan. Pagkaugma, supak sa hangyo sa iyahang asawa nga magpahulay, nipadayon siya og trabaho. Walay higayon nga dili siya moubo, ug kani maoy rason ngano nagpalayo na ang uban trabahador gikan sa iyaha. Niabot ang takna nga gitawag siya sa porman ug gikwestiyon sa iyahang kondisyon.

“Ayaw pagsakit-sakit diha dong, bakunado na man kaha ka?” yawyaw sa porman nga murag karaang kontrabida.

“Gamayng subaw ra ni, boss, way kaso,” pasangil ni Poloy nga gapugong sa iyahang gakatol nga tutunlan.

“Pagtarong dong! Gatubod na nang singot sa imong agtang, ‘nya hastang lawoma sa imong mata oh. Pa-rapid na lang o pauli lang sa sa inyoha kay maglikay na lang mi.”

Ug kato nga higayona gipapahawag trabaho si Poloy, pero pag-uli wala niya sultii si Gemma. “Pahuway sa ko, Ma,” mao lang iyahang ingon ug nidiretso og higda sa lantay.

“Ingon biya ko nimo, Pang. Lahi biya ning panahon ron.”

“Ay sus, tuo man ka. Mawa ra ni ugma.”

Tibuok hapon gahinanok si Poloy. Apan, gabii hangtod kadlawon nga galanog iyahang hutoy nga daw misundog sa hulhol sa mga irong laaw. Pagkabuntag, nanilhig si Gemma sa ilahang gawas ug natingala na lang siya nga lain man ang pagtutok sa uban niya nga silingan. Naghinunghongay pa gyud tong mga igmat sa tindahan sa unahan. Nabalaka pud siya niadtong pag-ingon ni Dodoy nga kon molabay daw siyas tindahan aron naay paliton, mopahilayo daw ang mga tawo sa iyaha.

***

WALA gyud nahitabo ang ugma nga gitiaw ni Poloy—dili na man gani siya kabangon sa lantay. Maulaw na sab mogawas si Gemma ug kanunay na lang nga nagbantay sa iyahang bana sa kwarto. Si Dodoy na lang ang kanunay niya nga sugo-suguon sa tindahan.

“Pang, basin kubid ni—”

“Unsay kubid…uh-uh-uheeem?! Kon unsa man gani na imohang plano, ayaw gyud,” pasuko pero hinay nga tubag ni Poloy.

“Magpatabang unta ta sa barangay ba kay aron matambalan kas ospital,” kahilakon nga pangamuyo ni Gemma.

“Di-dili, dili,” ug nilingo nalang siya kay galisod na og litok. Gisugo ni Gemma si Dodoy nga tua sa sala. Nagluya na ang asawa nga gapahid og basa-basa nga nuog sa ulo sa bana.

“Nak, pagpalit didtog parasitamol ug niyusip, tag duha-duha. Ipalista lang. Dayon ipahid gud na imohang sip-on!”

Gibira ni Dodoy ang tumoy nga parte sa iyahang sanina aron mosikma. Aginod dayon siya nga milakaw sa iyahang sanilas nga wa natarog sul-ob padulong sa pultahan, bisan pa sa gabalas nga salog og giabog nga likop sa panimalay.

“Kadyot, doy. Kon naay mangutana ha ingna nga nagluya si papa nimo kay gisubawan sa trabaho kay ulan-init biya. Ha?” pinahunghong nga sulti sa inahan nga wala nas hitsura.

Paggawas ni Dodoy, nakabantay siyag panon sa unahan nga nabungkag human og lingi niya. Gipasulod sa mga inahan ang ilahang mga bata, ug ang uban man pud gani nga inahan niapil og sulod. Luya kaayog nawng ang bata nga nagkaduol sa tindahan. Usa ra gyuy nagpabilin sa may bangkito, apan wala milingkod, tulo ka lakangan ang kalay-on. Ga-pismas, ga-pis sheld, ug nagpalayo gamay si Riza, suod nila nga silingan nga trabahante sa barangay. Sa wala pa si Dodoy makapang-ayo…

(To be continued)

Hutoy (Part 1)

Fiction by Niño Jan Pol Dosdos | March 21, 2022

Ikaduhang Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya

SA pagsubang sa kainit nga gikalipay sa mga nanghayhay, nagpulihanay og tilaok ang mga pinalanggang hiniktan sa silingan. Alas syete na ug bag-ong adlaw na pud sa Purok Adelfa— apan wala man gihapoy mabati nga kabag-ohan. Ug kon tinuorayng kabag-ohan ang hisgutan, sama anang makapalit og awto ug makapatukod og dos andanas nga semento nga balay, taman pangandoy pa lang ni sa mga lumulupyo. Basulon pa gali ang pandemya nga maoy nagsugmat sa ilahang kakutas ug kapit-os. Maypa ang gatubo nga sili kilid ilang Carmen (nga pirti ka barat maskig usa ka sili dili pakuha) kay mas taas na kontra sa gip-ot nga dalan nga mogawas sa haywi. Usa ka habal-habal ray makalahos nga kon maghinubog og drayb, kanal gyuy dangatan. Ug kinsa man puy nangandoy og mas dako nga dalan nga gadasok na man gani ilahang mga panimalay? Usa pa, sigbit nga yuta man sa Provincial Jail ilahang gitukoran mao nga gamantinir sila ana nga espasyoha. Swerte nalang nga nakaplastar sa una ang mga ginikanan ni Gemma sa kinatumyang daplin sa haywi.

Nakamata ang bugtong anak nga si Dodoy dili tungod sa mga sunoy, apan tungod sa hagiyong sa langaw nga gaalirong sa mga iti gawas sa bintana. Madungog pud niya sa unahan ang yagubyob sa mga igmat (igmata tabi) nga gatapok sa tindahan ni Nang Susie. Nibangon nalang si Dodoy sa lantay ug nidiretso sa kusina.

“Sardinas na pud!?” bagutbot niya human og abri sa dakong taklob sa kaldero nga gitabon sa nabilin nga pagkaon. Sa iyang kadismaya, kahilakon-dili siyang gatindog, nanghimuta, nanghuy-ab, samtang gitutokan ang duha ka piraso sa sud-an nga giplatitohag Molave Young’s Milling Corp.

“Ay sig reklamo, pagtimo na diha!” singgit sa iyahang inahan nga nanguso og mga puti sa banyo. Hagbay ra nga nilakaw ang bana ni Gemma nga usa ka mason sa gisugdan nga Robinson’s Place sa gibakbak nga Liga ug SP. Daw kini ang pinakauna nga mall nga itukod sa dakbayan, ug dili na taman hulungihong (tuod man nga adunay C3 nga kuno pinakauna nga mall nga gipanag-iyahan sa gobyerno, halos ukay-ukay ug pampahamis sa panit ra pud imong makaplagan). Gikalipay tawon sa iyahang bana nga si Toto ang higayon nga makapanday og balik, kay intawon, wa gyuy sapi ang amahan niadtong nilabay nga mga bulan nga puros lockdown. Gidaginot na lang sa pamilya Decierto ang ayuda sa barangay nga de-lata, bugas, ug Quickchow kay hagbay ra nga nahubas ang singkomil nga SAP.

“Human nimog kaon diha, panghugas, dayon pag-modyul. Unya ra kaligo kay wa pa ko nahuman diri,” dungag ni Gemma nga nakadungog sa hagtong sa plato ug kutsara. Wala na mitubag si Dodoy. Gahukad siyag bahaw unya gahinay-hinay na og hungit.

WALA gyud kasabot si Dodoy sa iyahang mga modyul, samot na ang inahan nga third-year ra ang nakaya sa National. Siguro kon hatdog ug kornbip kuno iyahang pamahaw, naa na unta siyay ikasulat sa pangutana nga “In 2-3 sentences, what is the importance of the sense organs in our body?” Pero gahanduraw ra ang bata nga naa kuno siya sulod sa iyahang klasrum, galingkod, ug namati sa iyahang maestra nga gaantipara. Miabot pud sa iyahang huna-huna nga moduaw og Pisonet, apan nakahinumdom siya nga mobaktas pa siya sa pikas purok unya basin madakpan pa siya sa tanod.

Taud-taod, migawas sa banyo si Gemma. Nagtiniil siya padulong sa pultahan ug paspas nga gisul-ob ang sanilas sa gawas aron manghalay. Wala na niya panumbalinga iyahang basa kaayo nga sanina ug gasingot nga dagway kay, lantaw niya, wala na man pud iyahang mga kumare. Sa wala pa siya kasab-it sa alambre nga halayan, milingi siyas bintana ug nanawag sa iyahang anak.

“Doy, humana ka ana imohang modyul? Wala pa biya nauli tong sa niagi nga semana ha?”

Wala dayon katubag si Dodoy nga gayaka ra ug gawiris-wiris. Ubay-ubay pud iyahang mga blangko kay, lagi, way alamag. Nitando nalang siya ug gihipos ang mga papel sa iyahang kiliran. Bahala na ni, pangagho niya. Mitindog si Dodoy ug nanghuy-ab, nanginat sa iyang sapsing nga lawas. Sa gawas, nakadungog siyag tingog sa rekorida nga nagkakusog, padulong sa ilaha. Nilili siya sa bintana ug gisundan og lantaw ang puti nga sakyanan sa haywi.

“Mga lumulupyo sa Barangay San Jose, magsugod na og palista sa bakuna sa atoang barangay hall. Giawhag ang nag edad og 18 pataas nga magpabakuna aron mapugngan ang pagkuyanap sa Covid-19. Aduna tay Sinovac…”

Pag-agi sa sakyanan sa ilahang tungod, nidalikyat og sulod sa balay si Gemma kay nakalimot siyag sul-ob sa iyahang pismas. Pastilan, huna-huna niya kon natsambahan siya sa multa nga kinintos. Wala magdugay, nilabay ang tigsibya ug nagpadayon siya og panghalay.

“Ma, kanus-a ka pa-baksin?” pangutana ni Dodoy nga gatan-aw ra sa iyang inahan sa bintana.

“Ambot nak, mangutana pa pud ko sa imohang papa. Wala ra ba ta kabalo unsay iturok ana nila sa atoang lawas,” ingon ni Gemma samtang gayabo sa pinug-an sa kanal. Pagsulod, komedya siyang midungag, “Kay basin mahimo tag sumbi!” ug nikatawa silang duha ni Dodoy.

(To be continued)

Ante P’s Board and Lodging

Fiction by Reah Izza Paglinawan | March 7, 2022

Unang Ganti, Ika-5 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya

Isa ka adlaw bag-o ko nibakwit gikan sa Ante P’s Board and Lodging, ana ko sa kalag sa akong kwarto nga gimingaw ko sa akong katawa. Ang kalag, wa ra nilingi nako samtang gadula sa latch sa purtahan, nitubag, “Gi-testingan na nimo?”

“Naa ba ko’y choice?” ang pangutana sa pangutana namong duha.

Taas iyang buhok, mura ba ug white lady nga bulagaw og buhok. Pula ang lips, pareho ug color sa iyang nails – Pussy Red Nail Polish by Caronia. Ana sa akong mama pang-tiguwang ning colora. Siguro ug masimhutan ang kalag, kani iyang perfume Flora by Gucci Gorgeous Gardenia tingali. Kanang humot sa gwapa nga humot.

“Wala hinuon bitaw kay choice diria,” nilingi na siya ug nilingkod sa akong atubangan.

“Pwede magbahis-bahis ra ka diha?” ingon ko, agitated gamay. Nanimbaw’t akong balahibo sa iyang tutok, masking buutan siya ug nawong. Nitindog ang not-so- white lady ug nisandig sa pader.

“Ayaw lagi ko tutuki ba,” ingon ko niya. Hadlok pud paminawon iyang katawa. Kung dili madala sa afterlife ang kwarta ug materyales, nganong madala sa kalag ang sanina na ilang gisuot sa takna sa ilang kamatayon? Madala pud kaha nila ilang underwear? At least, maoy gina-imply sa mga salida. Pati iyang short-heeled shoes suot niya run. Naay pagka-nude iyang dress na kutob bagtak.

“Patugtog daw,” tutok gihapon siya nako.

“Unsa’y ganahan nimo?” ana ko samtang gaopen sa akong Spotify sa laptop.

“Goodbye, Love,” tubag niya sa wa’y pagduha-duha.

“Dili ba ni ‘Hello, Love’?” familiar kos’ kanta nga way lyrics.

“Pwede pud. Magsugod siya sa ing-ana, magtiwas siya sa ing-ato. Di man gihapon ka makapili ug lain diha. Mao ra man na’y ginapatugtog nila diri.”

Midangoyngoy ang Salut d’amour Op.12 ni Edward Elgar gikan sa akong basag nga speaker. Kung dunggabon man ko, unta sama sa ka-hait sa tingog aning violin ang kutsilyo. Ug dunggabon man ko ug pag-usab human ana ug sa makausa pa hangtod sa mura na ug kinawtan sa damang akong lawas, unta sama sa pag-bundak sa keys sa piano sa Salut d’amour Op.12 iyang rhythm. Unta ing-ani ra ang kamatayon.

“Gimingaw ko ani.” Ingon siya samtang ginasavor ang tugtog.

“Wa’y ing-ani sa impyerno,” ana ko.

“Wala gyud,” tubag niya. Komedya ra man unta to akoa. “Nakaadto na ka?”

“Ingon sila. Sa purgatoryo hinuon, pagsaka nimo sa bungtod, makadungog na ka’g mga koro nga gasampit sa kamaayo ug kabulahan sa Ginoo. Sa langit, naay alternative rock.”

Nitingog ang serena gikan sa park nga naay bag-ong tukod na museum. Alingogngog ni para sa mga naa ra sa balay tibuok adlaw o sa mga wa pa kamata gikan sa ilang siesta. Pero para sa mga trabahante, senyas ni nga makita na nila pag-usab ang nawong sa ilang misis, mister o anak, o iring o iro, o ilang katre ug ang bugas na gahulat lung-agon para sa panihapon sa mga nag-inusara.

“Dili na man ni Tagum. Wa ka kahinumdom?”

“Ha?”

“Kadungog man gud ko sa imong internal monologue.”

“Taymsa. Asa gani ta?”

“Naa ko’y joke.”

“Unya na. Mupalit sa ko’g kinilaw… o barbecue.”

“Sige. Pero hinumdumi… wala kas’ Tagum ha?”

Nigawas ko sa dirty white na gate sa Ante P’s Board and Lodging gikan sa akong

kwarto nga sama sa bartolina ang kahuot, pasabot guot gihapon para sa usa ka tao. Igo ra ang isa ka double deck, 4 layers nga Orocan, ug gamay nga electric fan. Wa’y air freshener ug wa’y jalousie, wa’y TV. Akong pitsel, rice cooker, heater, plantsa, ug mga papel sa iskwelahan maoy okupante sa taas na katre. Sa lobby naay mga batan-on nakiglukos sa ilang mga uyab sama sa reef knot. Ang panganod mura ug kamatayon ni Jorge Luis Borges. Mao tingali ni iyang pasabot. Sa ubang mga adlaw mura siya ug La Vie en Rose ni Edith Piaf.

Nipadayon ko ug lakaw padulong sa sari-sari store sa kanto. Nisitsit ang tiguwang nga galantaw sa kawanangan. Limpyo ang siyudad sa Tagum (dili na lagi ni Tagum),

banha panagsa ang mga tricycle o tricyboat nga green. Ang agianan pasulod sa akong boarding house nga mura ug mansyon kay atubangan ra sa St. Mary’s College (dili ni Tagum). Sa suok nga mga tindahan atbang sa kapilya adunay mga estudyante nga gapanigarilyo. Naa na man siguro ni sila sa husto nga edad. Naa na ma’y senior high school karon.

Ang kinilaw sa carenderia usa nalang ka-takos kadaghana (o kagamya). Tag- baynte singko daw. Naluto na ang isda sa suka nga tuba. Tag-banyte singko. Sige. Tagpila na kaha ang kilo sa bariles karon? (wala na man kas’ kalibutan) Wala ko papalita sa tindera kay wala na daw koy freedom of choice. Gipauli ko niya. Sa akong pagbaktas pabalik sa boarding house, nadunggan nako ang kampana sa kapilya (huna-huna ra nimo na). Nagkakusog ang tingog niini samtang paduol ko sa gamayng’ balay sa Ginoo. Akong dunggan maoy kampana na ginapuspusan sa sakristan. Sirado ang kapilya sa akong pag-agi. Ang sinindihang sigarilyo sa mga estudyante ra ang suga sa dalan. Ang rebulto nga nagdupa sa krus sulod sa kapilya milingi sa katawhan. Nangayo ko ug pasaylo sa pagpanamas-tamas sa iya kaniadto ug karon. Gibuhi ra siya aron patyon. Nihilom.

Sa tumoy sa kanto, naa gihapon ang tiguwang ilalom sa poste, ga-sitsit sa kawanangan. Wala na ang mga batan-on sa lobby. Nanihapon na siguro. (Di na man mukaon ang kalag). Sulod sa akong kwarto, naa ang kalag sa baye nga lumboy ang lipstick. Naa pud ang kalag sa bata nga wa’y undang nga ginabunggo iyang ulo sa pader. Sa buhi pa siya, sa sako sa bugas niya ginabunggo iyang ulo hangtod sa malipong siya ug makatulog. Wala nay tulog sa iya karon. Naka-school uniform pa siya ug naka- hairband.

“Kinsa man ni?” pangutana nako sa babaye. “Kahinumdom pa ka?”

“Sa unsa gud?”

“Aning bataa?”

“Oo. Grade 4 ni siyas’ elementary.”

“Unya?”

“Usa ka adlaw, kaning bataa niuli sa ilang balay sa udto ighuman ug klase nila sa buntag. Siya ra usa sa ilang balay. Iyang mama tua sa downtown kay nagbayad ug kuryente ug tubig. Iyang papa naas’ trabahuan.”

“Dayon?”

“Paminaw ra. Dayon… nanghugas siya ug plato… mga hugason sa iyang mga kinan-an atong udtuha. Nahibulong siya unsay naa sa ilawom sa lababo. Iyang gibuksan ug nakakita sa Baygon na pang-refill sa spray. Nagtimpla siya ug gatas ug gisagulan atong liquid sa Baygon. Mitulo iyang luha naghunahuna sa iyang mga mabilin sa kalibutan – iyang mga dulaan, iyang mga medal unta – except sa iyang mga bullies sa eskwelahan. Iyang gisimhot ang baso sa gatas na gi-spike-an ug Baygon. Baho man. Alangan. Gilad-ok niya diretso.”

“Unya ngano daw?”

“Taymsa, nganong naa siya diri?”

“Wa ko kahinumdom na. Ikaw tingali mas makahinumdom ka ngano to.”

“Hinumdumon nako. Ngano man diay? Taymsa ra gud. Taymsa. Natabang pa man-”

“Natabang pa ka. Pero ang gamayng’ bahin sa imong kalag naadto diri, atong taknaa.”

“Wait. Wala ko kasabot.”

“Taga-diri na na siya. Pero dili nako ma-dala-dala sa bungtod kay di man maistorya, dili pareho nimo ba. Di man siya kasabot. Sige ra ug kundinar. Mao ra na iyang nahibaw-an.”

“Unsay bungtod gani?”

“Piyong na.” Sugo sa babaye.

Wala ko bati-a ug katulgon ato, pero nakuyapan ko pagsulti niya. Dayon nitugtog ang Salut d’amour, Op. 12. Ha-it. Ang palibot napuno ug kahaw-ang nga itom pa sa alketran. Ha-it ang gisi sa tingog sa violin sa kahaw-ang. Sakit ang mga piyesa paminawon… lantawon. Pero lami. Hilom nga saba. Gaan nga bug-at. Hapdos akong-

“Mata na ba!”

Nakamata ko sa pagpukaw sa dalagang gamay. Naka-P.E. uniform kini ug naka- hairband sama sa bata ganina na wala na sa kwarto karon.

“Bangon na,” ingon ang babaye nga lumboy ang lipstick. Nag-atubang siya sa samin, ug masking di maaninag iyang nawong (masking siya di makakita sa iyang nawong sa samin), nabati nako iyang paglantaw. Ang dalagang gamay nagsige ug bira sa akong kamot.

“Unsa man?” wala ko kasabot kung saputon ko una o mangutana sa ngano siya.

“Tabangi ko ug tago bi?” nagpaka-looy ang gamay.

“Nalubong na man nako ang diary! Unsa pa may taguan nimo?” gisapot ko pagkahinumdom, ug miaksyon ug dapat niya sa dihang ming-isplikar ang babaye nga nagtan-aw ra namong duha.

“Unya… nalaparuhan na baya na sa iyang mama. Wa ka kahinumdom?”

“Tanga-tanga man, gibilin sa banyo iyang diary. Nabasahan na hinuon.”

“Unya imo na hinuon usban?” pangutana niya. Masking sa akong utok dili ko

makapamalikas, wala ko kasabot. Mitulo akong luha sa kalagot.

“Ngano naa man ko diri? Unsaon man nako ni sila?”

“Kalmahi sa. Gusto ka’g joke?”

“Bullfrog! Nganong gusto gyud ka mag-joke?” nanginit na akong nawong gikan sa agtang hangtod sa suwang.

“Basig lang makatawa na ka.”

“Kahibaw na man kang’ wa nay kalipay diri.”

“Testingan lang gud. Pero sige… ask me anything. Naa kay gusto mahibaw-an?”

Mga eternity pa bag-o ko nahuwasan. Nawala ra pud ang gamay nga dalaga.

“Makahinumdom pa ka sa imong kinabuhi sa kalibutan?” nangutana ko, basig diay maabot siya’g istorya atong traynta pa siya – akong edad karon ug sa kahangturan.

“Tong nag-traynta ko?” tubag niya. “Kadali lang diay. I-check sa nako ang policies kung pwede ba nako ni i-share.”

Kung kahibalo na ang Ginoo sa tanang manghitabo, ug simultaneous iyang perception sa past, present, ug future (sama sa mga Tralfamadorian), ug ang tanan nasulat na sa Basahon sa Kapalaran, kung unsa man akong sunod nga lihok ug mahibaw- an, unsa pa man ang bili ani? Nganong dili man niya iingon?

Nitindog ug niduol ko tungod sa akong samin kung asa dapat gabaw’g akong imahe. Naa na siyay liki sa ubos na dapit. Niisbog ang not-so white lady aron makaagi ko, wala siyay reflection sa samin, dili katingalahan. Kahibaw ko sa iyang ngalan pero mura’g weird man itawag. Lain man pud mutawag ug “ma’am”. Mutahod ra pud ko sa laing pamaagi kay mas magulang man siya nako. Kinsa guy dili gusto tahuron? Milingi ko sa iyang nawong ug dayon sa akoa sa samin – masking di makita among mga nawong.

“Mas ganahan ko magtan-aw sa akong nawong ug naay make-up”, ana ko. Ug way make-up, maklaro ang konstelasyon sa mga hagbay rang nangamatay nga mga bituon sa akong nawong.

“Ako? Unsay nawong nako?” pangutana sa baye.

“Bata ra ka tan-awon para sa imong edad, tan-aw nako. Hamis man ka karon. Naka-make-up tingali ka ‘tong nipanaw ka”, tubag nako, kadiyut ra ko mitutok niya kay manindog gyud akong balahibo. Mipahiyom ra siya nga sagol kaminghoy.

“Pero I’d be attracted to you ug buhi pa ka”, ingon ko.

“But you didn’t like yourself ‘tong buhi pa ka.”

“You look wiser than I did. Kuwang ra gyud kaayo ko para sa kalibutan. May ra pud siguro na wala na ko didto.”

Wala ko kasabot kung nalipay siya o naguol sa akong tubag. Ngano man pud ang kalipay ug kaguol ra atong pasabot nga isig-katumoy sa mga pagbati? Mingisi ra man pud siya, iyang mga mata diha-diha nga kasubo.

“Diay? Gimingaw ra ba ko magtan-aw sa akong nawong. Kanang bantayan ug naay bag-o nga pimples nga kanunay sa suwang o sa kilid sa ilong gyud mugawas,” ana siya.

“Masulob-on ba ko tan-awon? Tan-aw nimo?” padayon niya’g pangutana.

“Karon? Igo ra sab. Di ra man pud ka maot,” tubag nako. Namingaw kadiyut.

“Mahadlok ka mutan-aw nako?”
“Dili man pud,” tubag nako nga samot nahadlok. “But looking at you, I feel this incredible pain and joy at the same time, panagsa. Ayaw lang pud pagpakita nako ug palong na ang suga”.

“Hunahuna ra na nimo. Pareho ra man tang duha nga kalag na. Kabalo ka unsay difference nato?”

“Edad?”, akong pangutana.

“Nakaabot pa ko ug traynta’y uno.”

“Kabalo man ko ana.”

“Diha nga edara nako nabasahan ang mga pulong ni Nietzsche.”

“Taymsa. Atheist man si Nietzsche. So unsa man ka? Demonyo? Ay ingna’g naa

tas’ impyerno?”, na-ratol ko gamay.

“Dili uy. Pero gikan na ka didto – sa imong Dostoevskyan hell.”

“Okay, so how come naa ka diri ug wala ka sa impyerno kung nitoo ka sa atheist?”

“Kabalo ka anang nitpicking?”

Nakasabot ra ko dayon sa iyang gusto ipasabot.

“Mao to… sukad traynta’y uno, sige ra ko’g hunghong sa akong kaugalingon ug amor fati inig bation ko ug kalagot o kaulaw sa akong mga binuhatan.”

***

“Kordero sa Diyos nga nagawag– So, mao to… Asa ka? Naa pa ka diha? – kaloy-i kami,” nangapa ang dalaga sa aso nga baga pas’ aso sa tambutso samtang gakanta. Ang tingog sa kalag sa mga minatay ug ang aso ga-lukos ug ginalukop ang tibuok nga dapit sa purgatoryo.

“Naa ra ko diri – sa kalibutan, hatagi kami sa kalinaw – unya nangutana ka atong bayhana ngano ka namatay?” tubag sa isa ka kalag nga taod-taod na pud naminaw sa istorya sa isa.

“Kordero sa Diyos nga– kataw-anan. Mao bitawng’ natanggong ko sa tiilan aning bungtura. Diha na ko nanawag ug Ginoo samtang ginaluba na ko’g ice pick atong kawatana. Pistachio gyud oy! Bullfrog! Bullfrog! Unsa’y bullfrog?” nangunot ang agtang sa dalaga.

“kaliiiinawww– dili ta makapamalikas diri.”

“Oh, my guard! Shirt!- nga nagawagtang.”

“Sa mga sala– blasphemy na pud na.”

“Unya, ikaw?- kaloy-i kami. Kordero sa”

“Diyos nga– Ngano man?

“mga sala sa ka– Kahibaw na ka ngano naa ka diri?”

“hatagi kami sa– Natanggong pud kos’ tiilan sa bungtod, sa akong kwarto sa Obrero – sa Ante P’s Board and Lodging. Giduaw pud kos akong mga kalag– kordero sa Diyos nga”

“Nagawagtang sa mga– Diay ba? Ngano daw sila nangamatay?”

Nahilom ang duha sa dihang naay niwakli sa aso sa ilang atubangan. Luyo sa mga pako niini ang kahayag sa adlaw nga sukad sa ilang kamatayon diri nga dapit, karon pa nalantawan. Ang anghel mitamak sa yuta ug ming-isplikar sa dalaga.

“Ali na, Y. Ako imong sundo.” Nahibulong ang dalaga, pero dili tungod sa presensya sa anghel. Dili na kahadlok ang iyang mabati inig makakita sa pahiyom sa kalag nga kauban niya sa tiilan sa bungtod. Nahibulong pud ang isa ka kalag samtang gatutok sa anghel ug dayon sa dalaga nga tapad niya.

“Anghel ang imong variant gikan sa laing uniberso? Shirt!” pangutana niya sa sunduonon, pero wala ni nanumbaling.

“Asa ta padulong?”

“Didto sa taas.”

“Wala pa man ko nahuman ug purga diri.” Iyang pangutana sa anghel.

“Ani na siya… Nakadawat ko ug update gikan sa kalibutan. Dayon gitransfer ang information didto sa kinatas-an, sa Garden. Unya gi-issuehan ko nila ug permit nga sunduon ka gikan diri.”

“Ha?” mao ray matubag sa dalaga.

“Pabor-pabor na?” nangutana ang isa ka kalag sa anghel.

“Ani man gud na… sa kalibutan, naay mga nag-ampo na mahilangit siya, kani si Y. Dayon… karong buntaga, naabot ug kota tungod sa pag-ampo aning silingan niya nga iyang gitabangan sa una,” pagpasabot sa anghel.

“Kinsa didto na silingan?”

“Kato ganing lalaki nga nakuyapan sa kalsada atubangan sa inyong tindahan. Sayo to sa buntag. Mao pay pag-open ninyo.”

“Ah. Transgender to siya. She identifies as a woman.”

“Ug imong iring.”

“Ha? Ngano akong iring?”

“Gi-ampoan ka sa imong iring.”

Mikapyot ang dalaga sa anghel, bilin ang isa ka kalag nga nagpadayon ug kanta sa Agnus Dei. Walay nisundo niya. Atheist ang iyang iro sa kalibutan.

Samtang galupad ang duha padulong sa taas, madunggan ang tingog sa koro ug ang pamilyar nga tono.

“Radiohead man ni.”

“Ingon bitaw ko sa imo. Pero epic version na siya so way lyrics ug dili katong explicit version.,” tubag sa anghel.

“Hahahaha! Yahw-”

***

Izza is a teacher, a student, a Davaoeña, and an existentialist. She likes literature because she likes life (and the concept of death).

When Nothingness Wrote for Me

Fiction by Michael Jig Salvador | March 5, 2022

It has been months since I was able to write again. I was subdued by vices and distracted by temporary earthly attachments. For a while, I wasn’t me. Each time I try to re-establish my good habits my phone would talk to me, “Open me for a bit”. Then the next thing I knew it was 5:38 in the morning and I haven’t caught drowsiness yet. Whenever I have something in mind and promise myself to write about it later, I often forget about it after a succession of “laters” that would eventually turn into tomorrow and lead to next month. The next thing I knew was my rank in Mobile Legends has become Mythic IV but my writing skills have dropped to Warrior I.

One night, I forced myself to write and open my laptop. I was thinking of what I was supposed to write, then after a couple of minutes I’ve come up with a decision of writing a poem, and so I did. As far as I could remember, I wrote about plants that night which metaphors my friends. In midst of it, I was meddled by a missing word that I felt I should’ve known but I couldn’t. It hindered the way I think, and I thought to myself that I have to relax – and one way of doing is browsing YouTube, and so I did. I scrolled and scrolled for interesting videos until I stumbled onto a documentary about Hannibal Barca’s greatness as a man who single-handedly conquered Rome. The channel was “HistoryMarshe”, and I’d tell you, it’s worth the watch. They’ve presented an animation of how Hannibal Barca planned his attacks and eventually outwitting the Romans on their own soil. And the coolest thing? The documentary was divided into twelve parts. I was hooked up. The next thing I knew was that I forgot the file name of the poem that I was writing and where I’ve saved it.

The next day, I overslept and wasn’t able to attend to my tutor. At 6 PM, I went to the bathroom. It wasn’t that usual bath. The moment I closed the door, I was alone. Free from the intervening distractions and woo of my phone. I undressed, pushed the shower lever, and stood at the raining warm evening water. I stood without moving nor blinked. I was staring with delimited vision, shrouded by the water that passes through my very eyes. Several minutes later, I shut the shower and stood still. I listened to the sound of the draining water for quite a while.

At that moment, I thought to myself that I should’ve realized something but nothing was kicking in. I just felt – nothing. I reached for the towel and enveloped it in my lower body and went to the sink where I brushed my teeth.

When I came back into my room, I had nothing in mind and nearly grabbed my phone again, but luckily, I was able to stop myself. I opened my laptop instead and listened to some of my favorite playlists. There was still nothing kicking in, I felt no motivation nor interest in doing something except checking my phone, which I have successfully deprived myself of for hours. I opened Word instead and tried to write about anything. But it was futile, I couldn’t write about anything and always end up erasing what I have written. I gazed at the blank page for several seconds, and later I realized that it was like me – empty.

Maybe I have nothing to write about, but I badly wanted to write. Or maybe due to the days that I haven’t been writing, I subconsciously lost my eagerness and my mind just wouldn’t allow me to regain it. I scratched my drying hair and crouched at my desk. I closed my eyes and resigned to nothingness.

When I woke up, I was still at the same desk and the same room, but my laptop was closed. I opened it, it was still in the same Word but wasn’t empty. I looked around the room, tracing for evidence of who could’ve written on my laptop. I even went outside asking my sister if she went inside my room but she denied it, they didn’t even know that I have risen from my bed since last night.

I went back into my room, marveled at what has happened. I tied the curtain on my windowsill and stared at the melancholic stars, silently burning and watching me from below. They might know the truth behind this mystery or witness how this piece was written. The next thing I knew, was to think for a title in this piece that mysteriously appeared.

I pondered for quite a while and mumbled to myself “When nothingness wrote for me.”

Michael Jig L. Salvador is the eldest son in his family and has been writing for 2 years. He is currently taking up Bachelor of Arts in English Language in Ramon Magsaysay Memorial Colleges. He was also a ‘zinester’ in the 2019 Zinefest held in Tacurong, at Primart, wherein his poem The Ocean Made her Salty was featured in their zine Neflibata. He started reading novels, poems, and short stories at the latter part of his adolescence, and took literature seriously with the aid and guidance of his former creative writing teacher, Sir Adonis Z. Hornoz.

The Christmas Spirit

Fiction by Benjamin Caspillo III | March 5, 2022

The rain was relentless with force almost denting the corrugated rooftops. Mud caked the city veins. It’s a tough monsoon season, he thought. Or whatever a kid’s approximation of what monsoon meant. He just knew that the rain almost never stops these days.

He sat in an alleyway; knees tucked close to his chest for warmth. This path was a shortcut between a mall chain and a well-known road. Usually, he would see countless feet shuffling. Some of them may even take pity and toss him a coin or two. But not today. His spot was a nook next to a wall with a foot worth of roofing overhang above him. His face was dry, or dry as it could be, and his toes were waterlogged.

Around this time of year, strangers would be wearing bright red hats (or none) and go around giving food. He can tell if the season was right when he can hear the bustling mall echo out a song talking about sleighs, snow, and gifts. He doesn’t know snow; he only knows that the sky gives water.

Mall employees decided to brighten this alley with lights. The tiny little bulbs would alternate between red, blue, orange, and green. They look like stars to him. Turbulent grey covered the sky, so he couldn’t see the real thing.

The food-giving people didn’t come. So, he sat there as his stomach whimpered. He thought of it as a companion, the metallic clang of raindrops it’s musical accompaniment. He passed the time admiring the technicolor performance in front of him.

After a while, the white noise he’s been steeping himself in has ended in a decrescendo. He looked to the skies. The rain was still present with the oppressive dark clouds it’s purveyor. It was soundless, the ripples and clangs it made were gone.

His gaze moved to the right where the alley led to the back of the mall. It was the same as normal, albeit devoid of people. And so, he looked left.

His view would be of a path leading to a road and a bright lamp post, which it still did. But a figure stood there. He mistook it as the pole at first, but his vision lied.

“People walk here. So why am I scared?”, he thought. This reassurance would’ve worked. But the figure stopped right ahead him. He looked at their feet. He always does. Folks don’t take kindly to him if he looks them in the eye.

Do not worry child, I mean no harm.

The boy knew that the figure never spoke out loud. Yet his head heard them still. He then heard a small, subdued giggle.

I will not hurt you. I swear on my own name. Look up, small child.

What greeted him was a tall thin frame of a pale feminine figure. She was clad in a black veil and a flowing gown reaching the muddy ground. In her hand was a long, forked branch she used as a staff. A lantern hung on top of it, unlit.

See, I am not a scary person.

Her voice was confusing to him. It’s almost as if all the voices the boy has heard in his life were speaking at the same time. Or was it his own voice he used inside his head? But as unusual as it was, he never felt scared. Why was he not scared?

“Who are you?”, his voice should’ve been drowned by the downpour.

Who do you think I am?

“Are you one of them food people? Those who wear bright red hats?”

She didn’t respond.

“Are you Santa? Probably not because you have no beard…” , he quipped.

Uhh-

“…The Christmas spirit? I can overhear the mall sometimes singing about them. But I never knew what they really looked like.”

The figure produced a stifled chuckle in the same vein as if one would try to seem more professional in the face of a kid’s inquiry. There was a long pause, almost too long, before she spoke again.

Would you like to come with me?

Her ivory hand appeared before the boy. It looked as if it was a porcelain doll’s yet lithe and elongated, skeletal almost. They stayed there. Time marched on like they were its left-behind passengers. But the figure stood still, unbothered.

“Will there be food?”, the boy looked up after much deliberation.

The shade could not contain her laughter now. She covered her mouth, a semblance of courtesy even if there was no face to look at. His head turned at the response; eyes squinted in confusion.

It’s just…

She sat a few feet next to him. Her movement flowed like smoke; a thin frame reflected by the rising water level in the alley. The puddles below left no trace that she even stepped on them.

Most of the people who meet me do not ask me that.

The ankle-high floodwater didn’t interfere with the Christmas lights’ rhythmic illumination. Yet they remained seated despite what would be fluid now soaking the both of them. The boy didn’t feel cold since the shadowy woman appeared.

“Will it be a good place?”, his voice rose, almost in excitement.

As the storm weathered out the path calmed into a flat mirror, reflecting the Christmas lights all around them. Raindrop ripples grew tired and echoed out. It turns out the evening crept in long before the boy noticed.

I do not know. I can only guide you there.

For once in these past few weeks, he was able to see the stars vividly as if the city lights were not there to snuff them out. Were they always this big? This close?

In one swift motion, the woman stood up and offered her hand again. He felt nothing but comfort, almost a yearning, as his tiny palms reached towards it. It was not freezing cold as he assumed from its appearance. All his concerns washed away as he moved closer to the veiled lady; akin to being with a friend he had always known for a long time.

“How do I look?” The rusty lantern sparked to life as they both walked. In the dim light, he tried to clean off his tattered threadbare clothes. The path they followed was almost carpeted by the night sky. Every step he took never left a single footprint.

That will not matter at all, child. You look just fine.

Currently in the trenches of his studies as a University of Mindanao B.A. Communications Student, Panabo-born Benjamin Caspillo III does his best to write whenever he can spare a bit of himself.

Ang Ikawalong Salot

Fiction by Arville Setanos | February 10, 2022

Hile-hilerang pwesto ng mga nagtitinda ng pritong apan ang nadadaanan ko tuwing umuuwi ako ng Tacurong City, Sultan Kudarat. Mula sa labasan ng General Santos City hanggang sa bukana ng Polomolok, South Cotabato, mababanaag sa gilid ng daan ang makukulay na payong ng mga tindera. Nakagawian ko nang bumili sa isa sa mga pwesto bago ako tumutuloy sa byahe. Hind ko matandaan ni isang beses na nawalan ng suplay ng pritong apan ang mga tindera kapag napapadaan ako sa lugar. Nagtataka tuloy ako kung may mga alagang balang kaya ang mga nagbebenta na pinaparami nila at inaani na lang kung malaki na para lutuin, gaya ng ginagawa sa tilapia at hito? Kung hindi man, nakakalungkot isipin kung ilang taniman ng mga magsasaka kaya ang naubos bago napunta sa mga balde ng mga tindera ang mga pritong apan?

Sa napanood kong palabas sa National Geographic Channel, ipinaliwanag ng Entomolodyist na si Dr. Amy McKeever na likas umano na mapag-isa ang mga balang. Subalit sa tuwing sasapit ang panahon ng tagtuyo, hindi sinasadyang nagsasama ang mga ito upang manginain sa lupain na may natitirang pananim. Ang biglaang pagsasama ng mga balang sa isang lugar ay nagbubunsod ng pagbabago sa ugali ng mga ito na makisalamuha at tumindi ang gana sa pagkain. Pagdating ng tag-ulan, nagiging hudyat ito ng mabilisang pagpaparami ng mga balang na sumasabay din sa pag-usbong ng mga luntiang pananim. Gamit ang mga pakpak at walang kapagurang katawan, naglalakbay ang mga ito ng milya-milyang layo patungo sa mga lupaing sagana sa makakainan.

Nakikinita ko tuloy ang ugaling ito ng mga apan sa karakter ng mga tao sa kasulukuyan lalo na sa social media. Madalas na ang simple at parehong karanasan ay nag-uugnay sa bawat indibidwal na magsama-sama. Maliban sa mukha at pangalan na nagsisilbing pagkakakilanlan, malaki ang papel na ginagampanan ng danas upang basagin ang likas na pagiging mapag-isa, at di kalauna’y manginain sa mga paksang papausbong na masagana sa emosyon at ideolohiya. Ang kapanahunan ng isyu ay nagiging hudyat ng pagpaparami, pagkalimot sa kung anong nakagisnan kapalit ng bulag na daloy at udyok na bugso ng nakararami. Saan man ang ihip, ang bawat isa sa atin ay nagiging bahagi sa daluyong ng isang malaking kawan.
Noong nabubuhay pa ang ama ni nanay na si Lolo Anoy, palagi niyang naibabahagi ang mga naging karanasan niya tungkol sa mga balang. Hindi man nakatapak ng kolehiyo, halatang gamay na ni lolo ang galaw at sistema ng mga balang na para bang bihasa siya sa pag-aaral ng mga ito. Marahil dala na rin iyon ng maraming taon ng pakikipagbuno niya sa mga mapaminsalang salot tuwing sasalakay ang mga ito sa kanilang lugar noon.

Madalang akong nakakapunta ng Tacurong simula noong nakapag-asawa ako at nagtrabaho sa pampublikong paaralan bilang isang guro. Sa GenSan na lubusang umikot ang mundo ko. Ilang taon na rin ang nagdaan mula noong huli akong nakadalaw sa bayang tinubuan ni nanay. Magdadalawang oras ang byahe mula General Santos papuntang Tacurong. Tuwing bakasyon lamang ako may pagkakataon na bumisita sa mga kamag-anak at kaibigan ko sa bukid ng Griño.

Ramdam ng buo kong katawan ang bugso ng hanging aking nakakasalubong na tila ba itinutulak akong pabalik kung saan ako nanggaling. Sumulyap ako sa supot na aking inipit sa bandang harapan ng aking motorsiklo, sa pag-aalalang baka nilipad ito ng malakas na ihip. Hindi kabilisan ang aking takbo kung kaya naamoy ko ang samyo ng nag-aagaw na ginisang bawang at sili na nakahalo sa pritong balang.

Samu’t saring sakuna ang tumama sa bansa sa simula ng taon. Maliban sa baha, naging laganap din ang pagtama ng dengue sa iba’t ibang mga lalawigan na nagbunsod sa pangulo na magdeklara ng state of calamity. Nakapagtataka kung gaano nakakapaminsala kung nagsasama ang mga maliliit na bagay. Wala ngang malaking nakapupuwing. Ngayon naman, ang pananalanta na ginagawa ng mga libu-libong apan sa mga pananim ng mga magsasaka.

“Tong, itaboy mo na!”, isang malakas na hiyaw mula sa malayo.

Hawak ang mahabang sanga ng ipil-ipil na binali ko mula sa likod ng bahay nina lola, hinampas ko nang hinampas ang damuhan na tila ba isang lasing na nag-aamok. Kaalinsabay ng aking walang direksiyong hagupit ay ang pagsiliparan ng mga balang na nanginginain mula sa talahiban. Nakakabingi ang pagaspas ng mga mumunti ngunit libo-libong mga pakpak. Halos magdilim ang buong paligid. Hawak ang magkabilang dulo ng nakabukang kulambo, nakaabang na ang mga kaibigan kong sina Norman at Taruk sa pagpasok ng mga nais nilang hulihin. Sa isang kisapmata’y halos napuno ang ginamit na panlambat ng dalawa! Mabilis nilang inilapat sa lupa ang bunganga ng kulambo at binuhol ang dalawang dulo nito upang siguruhing wala nang makakatakas.

“May ara na dun ta sud-an”, wika ni Taruk habang ikinukubli ang ngiting sa mga pisngi niyang halatang madalas bilad sa init ng sikat ng araw. Sa tatlo kong matalik na kaibigan, madalas na siya ang hindi ko nakakasundo. Lagi niyang iniisip na parang laro at biro lang ang lahat. Ako naman itong pikon at halos siniseryoso ang lahat ng bagay.

“Manimaho na ka apan ang mga baba ta sini”, sagot ko sa kanya na nakakunot ang noo. Magdadalawang-araw na din na halos panay balang ang inuulam namin sa hapag. Isang araw pa, at baka iisipin na ng mga balang na isa ako sa kanila dahil sa amoy ng aking hininga.

“Ipagisa na naton kay Manang Gamay kay para mabahin ta para panyaga”, nasasabik na sabat ni Norman, na ang tinutukoy ay ang aming tiyahin. Pinsan ko si Norman at siya din ang kinikilalang lider ng aming grupo. Marahil sa kadahilanang siyang ang pinakamatanda sa aming magkakaibigan. Ang tatlo sa amin ay nasa ikaanim na baitang, samantalang siya naman ay nasa unang taon na sa hayskul.

“Diin gali si Natoy haw?”, dugtong pa niya habang ibinabaling ang paningin kaliwa’t kanan na para bang may hinahanap. Magdadalawang araw na rin mula noong huli naming makita si Natoy. Bagama’t siya ang pinakabata, si Natoy ang may pinakamaraming nalalaman sa aming apat pagdating sa mga pasikot-sikot sa bukid. Ito ay sa kadahilanang lumaki siyang katuwang na sa mga gawaing-bukid ang kanyang amang magsasaka.

“Basi nanggarab ka humay. Puli na ta ah kay lapit na panyaga”, yaya ni Taruk. Halatang nabibigatan ito sa pagbitbit ng halos kalahating sako ng balang na nahuli kanina. Inalalayan siya ni Norman sa pagbubuhat sa lalagyan.

Taong 1998 noon. Tuwing bakasyon sa Mayo, bumibisita ang pamilya namin sa Barangay Gansing sa Tacurong upang dalawin ang aming mga kamag-anak at upang doon na din antayin ang muling pagbubukas ng klase. Sa ganitong panahon ko din nakakasama ang aking mga kaibigan.

Apat kami na magkakaibigan. Si Norman ay anak ng nakatatandang kapatid ni nanay na si Manong Eddie. Si Taruk at Natoy naman ay mga anak ng aming karatig-bahay sa parehong pook. Pangingisda sa sapa, pagsakay sa kalabaw, paliligo sa irigasyon, at kung anu-ano pang p’wedeng gawin sa buong maghapon ang madalas na pampalipas namin ng oras. Nagkataon na sa buwan na iyon ay ‘di inasahang sumalakay ang mga kawan ng balang, kung kaya’t naidagdag ang panghuhuli nito sa aming mga pinagkaabalahan.

Papanhik na kami sa balkonahe ng bahay nina Lolo Anoy at Lola Meding nang makasalubong namin si Manang Gamay, ang kanilang bunsong anak. Mababasa sa kanyang mukha na batid niyang siya na naman ang pakikiusapan naming magluluto. Bagama’t mahilig at magaling magluto, halatang nauumay na si manang sa kakaprito ng mga dinadala naming balang sa kanya sa halos sunod-sunod na araw.

Parang may mahika ang sandok na ginagamit ni Manang Gamay sa pagluluto. Naaalala ko pa noon na kahit anong putahe ay kayang-kaya niyang pasarapin. Pabiro naman itong kinontra dati ni Taruk no’ng minsan namin itong mapag-usapan. Kaya nga madalas kaming hindi nagkakasundo. Naglalagay raw ng maraming betsin si Manang Gamay kaya sumasarap ang kanyang mga lutuin. Hindi ako naniwala sapagkat si Taruk mismo ang pinakamalakas kumain at madalas nakakaubos sa mga luto ni manang. Para sa akin, ganoon lang talaga siguro ang lasa kapag nagluluto ka na may halong pagmamahal.

Isa-isang nilinis ni Manang Gamay ang mga balang na kan’yang lulutuin. Tinanggal niya ang mga pakpak at inalis ang laman-loob. Hinugasan niya ang mga ito sa tubig ng dalawang beses. Sunod niyang inihanda ang mga gagamiting rekado. Hiniwa niya ang bawang, sibuyas, sili, dahon ng sibuyas at inilabas ang kung anu-ano pang mga pampalasang nakasilid sa mga maliliit na garapon na nakahilera sa kanyang lalagyang kahon sa batalan. Masugid naming pinagmasdan ang bawat galaw ni manang sa entabladong kanyang pinagtatanghalan. Nakikita ko si nanay sa kanya.

Dahan-dahang inilapag ni manang ang malaking kawali sa nag-aapoy na kalan. Winisikan niya ng tubig ang mantika sa loob ng kawali, at nang kumulo ito ay maingat niyang inihulog ang mga pampalasang sahog. Sunod niyang inihalo ang mga nalinisang balang kasabay ng pagtilamsik ng kumukulong mantika. Binalot ng nakagugutom na amoy ang buong kusina. Nang maging mamula-mula na ang pinipritong balang ay sinandok ni manang ang mga ito at nilagay sa isang malaking mangkok.Tandang-tanda ko pa ang mga mukha nina Norman at Taruk habang nakatitig sa inihain- Nakanganga. Naglalaway.

Matapos ang tanghalian, napagpasyahan naming tatlo na dalawin si Natoy. Sa niyugang bahagi malapit sa tirahan nina Natoy ay nadaanan namin ang malawak na damuhan kung saan madalas kaming naglalaro. Ang lupang noo’y nababalutan ng luntiang mga damo, ay gutay-gutay na mga halaman na lamang ang makikita. Sa aming bawat hakbang ay siya namang lipad ng mga libu-libong balang na lumilipat ng madadapuan. Naabutan namin si Natoy sa bakuran ng bahay nila, namumulot ng mga tuyong sanga. Bagama’t nasa murang edad, ay bakas sa pangangatawan nito ang pagkahubog sa labis na mga gawaing-bukid.

“Toy, kumusta ka dun?”, halos sabay naming tatlong bati kay Natoy. Mula sa pagkakaupo nito ay bigla itong tumayo at inginuso ang malawak na taniman ng palay sa harap ng mga kabahayan. Sinundan ito ng aming mga tingin. Ang dating taniman na namumutiktik sa gintong butil ay nagmistulang dinaanan ng sigwa. Halos wala nang maiwan sa ekta-ektaryang palayan maliban sa gulagulanit nitong anyo at ang milyon-milyong salot na walang tigil na nilalantakan ang kung ano pang kaunti na lang na natitira sa mga pananim. Napagtanto naming kaya pala hindi nagpapakita si Natoy nang mga nagdaang araw ay dahil naging abala ito sa pagtulong sa kanyang mga magulang at kasamahan nitong mga magsasaka na isalba ang kung ano pang pwedeng makuha. Sinamahan namin siyang mamulot ng mga panggatong. Tahimik lang ang lahat.

Parehong sentimyento ang hatid ng mga nakakatanda sa bahay no’ng hapunang iyon. Lubos na umaasa sa biyaya ng lupa ang lungsod ng Tacurong. Dito nakasalalay ang ikinabubuhay ng marami sa mga naninirahan sa lugar.

“Ginapeste na taton di kay waay gasirimba ang mga tawo”, sambit ni lola habang inaabot kay lolo ang lalagyan ng kanin. Malamang nasabi ito ni lola sapagkat wala ni kahit kapilya o maliit na simbahan man lamang ang nakatayo sa aming lugar. Nasa karatig-barangay pa ang pinakamalapit na simbahan kung sakaling gustong magsimba ng mga tagaroon.

“Ti indi lang man banwa ta ang ginpeste sang apan,”sagot ni Lolo na nakakunot ang noo. Halos lahat ng taniman sa Tacurong ay dinapuan ng peste. Bagama’t walang lupang sinasaka ay nag-aalaga ng kalabaw si lolo na pinapa-rentahan niya kapag panahon ng pag-aararo sa taniman. Maliban dito, nag-aalaga din ng bibe ang aming pamilya na pinapaitlog at ginagawang balut upang ibenta. Madalas na sa taniman na katatapos lang pinag-anihan pinapakain ang mga bibe. Kung walang pag-aning magaganap, walang makakain ang mga bibe. Walang ring itlog.

“I-ampo tan a lang ni ah. May ara mensahe nga gusto ipaabot ang Ginoo. Grasya man ini agud sa iban”, malumanay na sagot ni nanay. Labis akong humahanga kung paano tinitingnan ni nanay ang mga bagay at kung paano niya iyon iniuugnay sa kanyang paniniwala. Madalas niyang paliwanag na may rason ang Diyos kung bakit nangyayari ang lahat. Kung ano man, tanging Diyos lang din ang nakakaalam.

“Namit man gid ang apan, nay”, natutuwa kong dugtong habang iniisip ang tanghalian kanina. Sa likod ng isip ko, marahil paraan lang din iyon ni nanay upang pagaanin ang pakiramdam ng bawat isa.

Malakas ang paniniwala ko na malapit sa puso ng Diyos ang mga ina. Naaalala ko noon ang kwento ni nanay mula sa Bibliya na ginamit ng Diyos ang pagsalakay ng mga balang bilang ikawalong salot upang ibigay ng Paraon ng Ehipto ang kalayaang nararapat para sa mga Israelita. Nabanggit din niya na ang pagsalakay ng mga balang ay isa sa mga senyales ng mga Huling Araw at ng muling pagbabalik ni Panginoong Hesus. Marahil ito ang dahilan kung bakit ang pagdating ng mga balang ay iniuugnay ng karamihan sa pagkapoot ng Diyos o kaya’y tinitingnang isang signos na malapit na ang katapusan ng mundo.

Ang nakapagtataka, nabanggit ni nanay na hindi lubusang masama ang presensiya ng mga balang ayon mismo sa Bibliya. Sa katunayan, nagsisilbi itong pagkain ng mga taga-sunod ni Hesu-Kristo noong unang panahon kapag wala silang makain sa disyerto, gaya nalang ni Juan Bautista. Maging ang Diyos mismo ay nag-utos sa bahagi ng Leviticus na ang lahat na uri ng mga balang ay ibinigay Niya at pinahihintulutang kainin ng sangkatauhan. Sa aking mga nakakikita mula sa mga dokumentaryo, hanggang sa ngayon ay ginagawa ngang pagkain ang mga balang bilang bahagi ng iba’t ibang kultura ng mga tao sa daigdig. Nagsisilbing negosyo o hanapbuhay din ito ng iilan. Naisip ko tuloy, ano ba ang gustong iparating ng Diyos sa nangyaring pagsalakay ng mga salot sa aming lugar? May nais ba Siyang hingiin na kailangan naming palayain? Isa ba itong parusa? Isang malagim na paalala? O isang nakakubling biyaya?

Magdadapithapon na nang ako ay dumating sa bahay nina lola. Hindi ko na napansin ang takbo ng oras sa byahe. Gising akong dinalaw ng mga pangyayari sa nakalipas. Matapos ang maikling kwentuhan at pagbati, nabatid kong marami na ang nagbago sa mga nakalipas na taon. May sari-sariling pamilya na sina Taruk at Norman at parehong naninirahan sa bayan ng Isulan. Si Manang Gamay, na piniling hindi mag-asawa, ang natitirang kasama ni lola sa bahay matapos pumanaw si lolo taon na din ang binilang.

Nang magtakip-silim, may bumati sa akin mula sa labas ng bakuran habang nakaupo ako sa balkonahe. “Tong! Long time no see ah,” tawag ng lalaki. Hindi ko maaninag nang maayos ang kanyang mukha. Tinitigan ko siyang mabuti. Dahan-dahan kong napagtanto na si Natoy pala ang ang tumatawag sa akin.

“Toy! Ikaw gali na?” abot-langit ang aking ngiting tugon sa kanya. Mula sa aking kinauupuan ay napansin ko ang plastik na lalagyang hawak niya, “ano ’yang dala mo?”.

“Tuba, Tong. Ginbaligya ko da sa may tiangge”, nakangisi niyang sagot. “Mapuli anay ko. Mabaliki lang ko dayon. Akon a bahala sa irimnon.” Sa dating bahay pa din nila nakatira si Natoy. Hindi pa ito nakakapag-asawa sapagkat abala itong tinutulungan ang kanyang matandang ama sa pagsasaka.

“Sige, Toy. Tam lang kay may ginbakal ko pampulutan da”, sambit ko na may halong pananabik.

Magdamagan kaming nagkakuwentuhan ni Natoy sa balkonahe. Masaya niyang ibinahagi ang mga bagay tungkol kay Norman, si Taruk, ang masarap na luto ni Manang Gamay, at ang nalalapit na anihan ng palay. Sariwa pa din sa kanya ang masakit na alaalang dala ng pananalanta ng balang noong aming kabataan. Hindi ko matandaang napag-usapan namin ito noon matapos ang mga nangyari. Tahimik lang akong nakinig.

Kwento niya, tunay na nakakapanghina ang dulot ng pangyayari sa kanila na umaasa lamang sa biyayang bigay ng lupa. Higit pa dito, mas lalong nakakapanghina ang hirap na kailangang gawin upang makabangon matapos ang pinsalang dulot ng pagsalakay ng mga salot. Napatitig ako sa mga natirang piraso ng pritong balang sa ibabaw ng pinggan. Unang beses kong naulinigan si Natoy na ganito. Nasanay ako na naririnig lamang siyang nagkukuwento kung paano manghuli ng palaka sa may palayan. Kunsabagay, hindi sapat ang isang buwan lamang bawat taon na pagbisita ko noon sa Tacurong; maikli ang isang buwan upang lubusang maintindihan ang kanilang mga dinanas pagkatapos ng delubyo.

Naikwento niya din ang ginagawa nilang pagtitipon ng mga tuyong dayami sa apat na sulok ng taniman. Nakagawian na itong gawin ng mga magsasaka bilang paghahanda kung sakaling sumalakay ang mga balang. Ang usok na lilikhain nito kapag sinindihan ay magsisilbing panangga upang itaboy ang nagbabadyang pagdapo ng mga salot. Kung sakali mang hindi na maagapan ang pagsalakay, kinakailangan namang sunugin ang buong taniman upang siguruhing hindi makapangitlog ang mga balang na posible pang dumami at makapanira ng marami pang pananim. Hindi man niya direktang sabihin, bakas sa boses niya ang nakatagong dalangin; panalangin na sa kabila ng paghahanda, sana’y hindi kailanman kailangang sindihan ang mga tuyong dayaming pinumpon nila sa taniman.

Tiningnan ko si Natoy habang inaabot ang baso ng tuba alinsabay ng pagbanggit niya sa gagawing pag-aani sa mga susunod na araw. Sa ganitong mga panahon lamang sila nakakabawi sa pagod na iginugugol nila sa bukid. Nagliliwanag ang kanyang mukha tuwing nababanggit niya ito, sa kabila ng pamumula ng kanyang mga pisnging halatang nalalasing na sa inumin.

Magmamadaling-araw na kaming natapos sa dami ng mga kwentong kailangan naming habulin at mga alaalang masarap balik-balikan. Halos tanghali na akong nagising kinabukasan. Kung hindi lang dahil sa mga bulungang narinig ko sa labas ng bahay ay hindi pa ako bumangon. Lumabas ako ng silid. Naabutan ko si Manang Gamay at lola sa balkonahe na parehong nakatingala. Lumapit ako sa kanila na wala pa sa tamang ulirat. Ang mga tao sa kalapit na mga bahay ay nasa labas din at nagkukumpulan. Kinuskos ko ang aking mga mata at tumingala sa direksiyon na kanilang tinitingnan.

“Bakit madilim pa ang langit gayung magtatanghaling tapat na?” tanong ko sa aking sarili na may halong pagtataka. Mula sa malayo ay natatanaw ko ang makapal na ulap. Pinagmasdan ko itong mabuti. Mabilis ang pagbabago ng hugis nito kasabay ng malakas na hanging umiihip mula sa likuran. Sa aking pagtitig, dahan-dahang nabubuo sa aking hinuha na hindi ulap ang aking nakikita—ang tunog ng pagaspas ng maliliit na pakpak at ang galaw ng kulay-kalawang na hugis na tila sumasabay sa saliw ng orkestrang tinutugtog ng hangin.

Ibinaling ko ang aking paningin sa mga nagkukumpulang kapitbahay. Bakas ang pagkabahala sa kanilang mga galaw. Lumingon ako kina lola at Manang Gamay. Nakasulat sa kanilang mga mukha ang labis na pag-aalala. Muli kong tiningnan ang madilim na langit. Umalingawngaw sa aking gising na diwa ang mga turan ni nanay tungkol sa pagsalakay ng mga salot- ang nalalapit na pagbabalik ng Diyos at ang parusang dala ng Kanyang pagkapoot. Sa hindi mawaring dahilan, ay saglit ring nanumbalik sa aking isip ang amoy at lasa ng luto ni Manang Gamay, ang tunog ng kumukulong mantika, ang tilamsik ng ginigisang bawang, ang tawanan naming magkakaibigan habang naglalaro sa malawak na damuhan. Bumigat ang aking pakiramdam.

Pumasok ako ng bahay patungo sa kusina. Hinalungkay ko ang mga gamit sa batalan at agad ding lumabas ng pinto. Sa bugso ng mga sandaling lumipas, tinakbo ko ang hilera ng mga punong niyog na ikinukubli ang malawak na bukirin. Bumungad sa aking balintataw si Natoy at ang mga kasamahan nitong mga magsasaka; nakatayo sa pilapil at tinitingala ang buhay na alapaap. Saglit siyang napalingon sa akin. Hawak-hawak ang kalawanging karit ni lolo sa aking kanang kamay, ang lumang gasera sa kaliwa, sinulyapan ko ang nagdidilim na langit. Sinundan ng aking mga mata ang sayaw sa sigwa ng lumilipad na kawan, sa ibabaw ng ngayo’y nagliliyab at umuusok na mga pananim.

Naalala ko ang liwanag sa mukha ni Natoy; ang kaniyang tuwa at saya habang ikinukuwento ang nalalapit na anihan.

At sa hindi namalayang sandali, dagling gumuhit ang malamlam na ngiti sa aking mukha.

Arville Setanos is a public school teacher for ten years in General Santos City National High School and is studying Law at Mindanao State University-General Santos.