Usa ka hapon, pag-agi nako didtos tindahan ni Ante Nita, maoy tapik sa mga istambay ang umaabot nga piniliay.
“Unsaon na lang kaha ning atong eleksiyon, Pre, no? Morag haskang gubota.”
“Gubot pas imong bungot, Pre.”
“Ayawg tripingi nang akong bigote, Pre. Assit biya na. Haha!”
“Tuod, Pre, tiamona? Apil si Kulas modagan pagka kagawad? Pastilan! Puyde diay na?”
“Aw, apil man gani si Nong Karyo nga gabadhay-badhay nas katiguwang, modagan! Haha! Kon modaog siya, syur gyod ko nga dili niya mahuman iyang termino. Ma-terminit na siyag sayo!” dalag aksiyon og putol sa iyang liog.
“Haha! Ug, in pernis, Pre, si Minda nga mamingkahay, modagan pod kuno!”
“Lagi. Mao poy akong nadunggan.”
“Taymsa, si Botyok man diay ni.”
Nagpakaron-ingnon ko nga wa makadungog sa ilaha. Molakaw na unta dayon ko humag palit sa sigarilyo nga gisugo ni Papa kanako, apan ila kong giatubang.
“Unya, kay modagan man daw imong mama, Tyok?”
“Ha? Aw, lagi daw.”
“Na! Basin biyag madagma na siya, ha?” maoy tubag ni Nong Kikong dala dayon og buhakhak.
Midali-dali kog pauli human adtong panghitaboa. Dili ko gusto nga mahimong sentro sa ilang diskusyon ang among pamilya. Basin unya og di nako mapugngan ang akong kaugalingon ug makakita kog sumbagay. Apan, morag mihagyong nga buyog ang giingon ni Nong Kikong sa ako. Imbes nga masuko ko, ako hinuon kining gitagoan sa akong hunahuna ug giisip nga usa ka hagit. Magbantay lang gyod na silag modaog si Mama. Kataw-an ko man gyod na sila ba. Tan-awon ta lang!
Sa dihang nagkaduol na ang kampanya, mas klaro na sa ako ang tanan. Ang mga kauban ni Mama sa iyang partido mao diay ang nangusog sa kabag-ohan. Ilang giatbangan ang tahoran na sa politika. Kon sa salida pa, silang mama ang kontrabida. Ingon ana man gyod nang politika. Ang mohagit sa mga karaan ang daotan, labi na kay wala man silay maikapasigarbo nga nabuhat na. Samtang silang nangaraan na, magpabida dayon sa ilang mga tulay nga napatukod, kalsadang napasemento, mga tambal nga nahatag, mga hinabang sa kabos, ug uban pa kunong kamaayohan nga ilang nabuhat alang sa katawhan. Sa ilang mga tsismis nga gipakuyanap,”Unsa may mabuhat anang mga bag-o nga wala ma na silay kasinatian?”
Tinuod pod baya ang uban nilang gipanulti. Apan sa ilang pagpahumot, ilang nahikalimtan nga sila gasingoton pod, gakautot, ug gakalibang. Hugaw gihapon. Sama ra god ni Kapitan nga siyam na ka tuig nga nanilbihan apan hangtod karon, igo ra mag-donate kunohay og kuwarta alang sa mga paliga sa Barangay. Basta pista ug summer gani, duna man dayoy paliga sa barangay aron ingnon nga bibo kuno. Mas bibo, mas progresibo kuno. Mao nay iyang giingon didto sa plasa. Mao pod nay panglantaw sa among mga silingan. Pero ambot ba? Kay alang kanako, dili man ang kabibo sa usa ka lugar ang basihan sa pag-uswag. Unsaon man nang bibo apan ang mga lumulupyo walay klarong trabaho? Ang mga tawo galangoy sa kalisod? Apan dili pod nako mabasol ang among mga silingan. Alang kanamong mga kabos, ang karon lang ang importante. Katawa karon samtang adunay kalingawan. Ayawg hunahunaa ang ugma nga walay kaseguradohan. Ingon ani mi. Apan akong naalimatmatan nga kini dili husto, ug maayo untag kini mabag-o.
Haskang biboha sa among baryo adtong miabot ang adlaw sa kampanya. Mas bibo pas liga sa basketbol. Unsaon nga ang mga tao galibog man sa ilang pilian. Close fight kaayo kon sa dula pa. Mas mibibo gyod adtong misaka na didto sa stage ang mga kandidato aron lagi ila daw ipresenta ang ilang plataporma. Si Nong Karyo mipasalig nga ang iyang suweldo sa unang tulo ka buwan, iya kunong itunol sa kada sona aron adunay hinabang alang sa mga senior citizen sama niya. Haskang palakpak sa mga tiguwang pagkahuman niyag esplikar. Morag kalit nabaskog ang ilang huyang nang mga lawas. Si Nong Teryo nga tigbantay sa poultry sa Hapon, misalig nga modaog gyod daw siya. Ug tungod ana, iyang gigarantiya nga ang iyang unom ka buwan nga suweldo, iya pod kunong ihatag sa pito ka sona sa among baryo aron adunay health funds para sa mga masakiton nga kinahanglan og tabang. Unsaon nga sa kalayos among lugar sa siyudad, ang mga masalakiton nga gikinahanglan tambalan, kasagaran dili na moabot sa ospital. Mokalit lag piyong. Morag gakapuyon nas ilang kinabuhi samtang gauntol-untol sa dang lubaong ang sakyanan nga gamiton pagdala kanila sa ospital. Ila segurong mahunahunaan nga mas maayo pa nga dili na lang momata kaysa mag-antos sa kasakit.
Pagtawag sa ngalan ni Mama Minda, grabeng pagpaninggit sa mga tawo. Adunay kusog kaayong hugyaw nga makabungol. Nagpadaplin ko tungod sa santol didtos atbang sa stage kon asa adunay pipila ka mga tawo nga miapil sa pagtambong. Mora kog tuod nga di makalihok tungod sa akong kakulba. Sa akong hunahuna, unsa kahay isulti ni Mama? Maayo untag nakapraktis siya daan.
Misaka si Mama sa stage nga gabaragbarag. Misamot akong kakulba. Iyang gikuha ang mikropono gikan sa tigpaila. Palakpak. Kusog nga palakpak.
“Ako…kabawo ko nga kaila na man mo nako. Di ba?”
Nangatawa ang mga tawo dalag singgit sa ngalan ni Mama.”Minda! Minda! Minda!”
“Aw ako? Karon dili ko manaad ninyo. Dili ko maghisgot sa akong plataporma. Unya nag modaog ko. Salamat. Salamat ninyong tanan!”
Mitikang si Mama pakanaog gikan sa stage. Bisag gabaragbarag siya, akong nakit-an nga gatan-aw siya sa iyang tikang. Apan wa siya kabantay nga nasabod ang iyang tuong tiil sa wire sa mikropono, ug kalit siyang nahagba. Nakalitan ang mga tawo. Sa pagkapaspas sa panghitabo, apil ko nakalitan ug morag adunay bomba nga mitubo sa siyagit sa mga tao, ang uban bugal-bugal. Apan kalit pod mibangon si Mama nga morag kalit nakamata human uroma. Mibangon siya nga gangisi ug gabayawbayaw sa iyang kamot. Dayon milakaw siya palayo sa mga tawo hangtod nawala siya sa akong panlantaw.
Bisan way nahot ang gibuhat ni Mama sa iyang kampanya, nanghinaot gihapon mi nga makalusot siya. Maayo na lang. Makabuhi na pod baya nag pamilya ang sweldos kagawad. Ug usa pa, gusto na gyod nakong mopadayon og eskwela para makahuman kog college. Maulaw man god ko moingon nilang mama samtang lisod kaayo ang among kahimtang. Kon moeskwela ko, mosamot ang kalisod nga bation ni Mama. Apan kon makadaog siya, aw, medyo arang-arang na lang. Lahi ra gyod ning naay politiko sa pamilya. Mas makaginhawa gyod tingali mi.
Miabot ra gyod ang takna nga among gipaabot. Ang eleksiyon. Mora kog gipulgas nga iro nga dili mahimutang kay gusto man lagi dayon nakong mahibaloan ang resulta. Miadto ko sa tunghaan kon diin giihap ang mga balota. Daghan kaayong tawo. Mga watchers man daw to sila. Tigbantay aron mahimong hapsay ug limpyo ang inihapay sa boto. Ang ubang naa didto, igo ra nangayog paniudto nga pansit ug fried chiken nga gipanghatag kuno ni Kapitan. Aduna poy nagkagubot nga nanguha og sobre nga adunay tigbaynte pesos ang sulod. Ambot kang kinsa to gikan? Wala na lang ko nangutana.
Nagsugod ang inihapay sa balota mga alas-sais sa gabii. Milili ko sa bentana sa usa ka classroom. Inig karon ug unya, makadungog kog lainlain nga ngalan sa kandidato. Ako pod usahay madunggan ang ngalan ni Mama. Ug sa hilom, akong giampo nga unta, modaog siya. Miabot nag halos ala una sa kadlawon ang inihapay. Adtong nahuman na og ihap ang mga balota, akong gilantaw pag-usab ang kada presento ug akong gikuha ang mga eskor sa kada kandidato, labi nga gyod ang boto alang kang mama Minda. Human, ako kining giihap gamit ang papel ug bolpen. Gakurog akong kamot samtang natataw ko ang numerong pabor kang mama.
Sa kadlawon, migawas na gyod ang tinuod nga resulta. Akong nadungog nga minos og singkwenta ang botar alang kang Mama gikan sa numero pabor kang Nong Karyo nga naglukso-lukso sa iyang gibarogan. Nakapanghupaw ko. Mihinay-hinay kog lakaw paingon sa gawas. Mihangad kos langit kon diin ang buwan gibuak sa panganod nga hinay-hinay mitambon niini hangtod kini nasusama sa usa ka bingkang pinikas. (Kataposan)
—
Si Jayson Parba usa ka estudyante sa programang PhD in Second Language Studies sa University of Hawai’i at Manoa, Honolulu, Hawaii, USA kon asa gatudlo usab siyag mga kursong konektado sa Filipino language, culture, ug literature. Ang”Pinikas” midaog og Ikatulong Ganti sa Unang Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya sa tuig 2011.