Ngano'ng Nangaso si Balaw sa Patag sa Palawpao? Part 2

Pagliko ni Balaw sa naay kawayan, nakita niya ang payag ni Don Angelo. Gilibotan kini sa iyang mga sakop nga walo kabuok. Mga dagko ang mga sakop ni Don Angelo ug ang matag usa dunay gigunitan nga bunal. Milusot si Balaw sa kural ug miduol sa payag nga galungot-lungot. Nabantayan siya sa mga sakop ni Don Angelo. Dali-dali nga nagtapok sila atubangan sa payag kay atoa man si Don Angelo sa sulod mga namantay ug nagpaminaw.

“Igawas ang mananap nga mipatay sa akong amahan ug nangilog sa among yuta!”, ang singgit sa galungot-lingot nga si Balaw sa mga sakop ni Don Angelo.

Nagtinan-awa ang mga sakop ni Don Angelo ug nangbuhakhak og katawa sa ilang nadungog. Gikantsawan nila si Balaw.

“Hooy bata, ayaw raw kami og pakataw-a! Maayo pa og mouli ka kung dili ka gusto mahisama sa imong amahan. Hala pauli!”, ang singhag sa daku-dako sa mga sakop ni Don Angelo ngadto kang Balaw.

Apan wala naminaw si Balaw. Gihulbot niya iyang sundang gamit ang iyang tuo nga kamot. Tungod niini naulit ang mga sakop ni Don Angelo. Nahagit sila sa gipakita ni Balaw. Midasmag ang usa sa mga sakop ni Don Angelo nga dunay dala nga bunal. Gitagbo kini ni Balaw ug nabasa na niya kung diin ang himuon ang pag-atake sa mobunal kaniya. Paspas ang pagdalagan sa duha padulong sa usa’g usa aron moatake. Nanglakra ang ilang mga tiil sa nahumok nga yuta tungod sa kanunay nga bisbis sa ulan. Miuna og bunal ang sakop ni Don Angelo ug yano ra kini nga gilikayan ni Balaw. Abtik ang pagtigbas ni Balaw sa sakop ni Don Angelo ug halos wala kini nabantayan sa iyang mga kauban. Nangakurat na lang sila nga ang lawas sa ilang kauban nakaluhod, dayon hinay-hinay nga natumba. Ug ang ulo niini mikaliring sa yuta. Mibuwag ang ulo niini sa iyang lawas. Naputol ang ulo sa ilang kauban.

Duha pa ka mga sakop ni Don Angelo ang nangisog og dasmag kang Balaw. Ug tanan kini nanglukapa. Ang isa gituhog ang liog. Ang isa gitigbas ang abaga. Nangurog na ang mga tuhod sa mga sakop ni Don Angelo nga nahibilin. Nagtinuklora na sila kung kinsa kanila ang moabante. Apan gipukaw sila sa ilang daku-dako agi og tandog sa ilang mga garbo. Miingon ilang daku-dako nga batan-on lamang ang ilang kontra ug dakong makauulaw kung magpadaug sila niini. Nangisog ang mga kauban niini nga sakop ni Don Angelo. Gimandoan sila sa ilang daku-dako nga libotan nila si Balaw. Mao kini ang stratihiya nga ilang nadumduman. Gihimo kini nila. Ilang gilibotan si Balaw. Nakataas na ang ilang mga bunal ug andam na kini sa paghampak sa bisan aha nga bahin sa kalawasan ni Balaw. Nangandam usab si Balaw. Mibundak pa og kusog ang ulan. Misidlak og pinakalit ang kilat nga nahimong sinyal sa pag-atraka sa mga sakop ni Don Angelo ngadto kang Balaw. Mibunal ang usa sa sakop ni Don Angelo. Nasagang kini ni Balaw sa iyang sundang. Paglingi ni Balaw sa iyang kilid, duna na usab bunal ang pahiduol sa iyang ulo. Nalikayan gihapon kini ni Balaw. Sunod-sunod ang mga pagbunal sa mga sakop ni Don Angelo ngadto kang Balaw. Sunod-sunod usab ang gihimo nga pagsagang ni Balaw sa mga bunal sa iyang sundang. Gipaspasan nila og bunal si Balaw. Paspas usab ang pagpanagang ni Balaw. Nagtinaguktok ang matag pingki sa bunal sa sundang. Sundang sa bunal. Nag-inatras si Balaw. Sa sige niya og inatras, natumban niya ang pugot nga ulo sa mga kauban sa mga sakop ni Don Angelo. Nawala si Balaw sa balanse, didto nakapabor ang mga sakop ni Don Angelo. Naigo ang tangkugo ni Balaw ug nakaluhod siya. Gibunalan nila iyang tuo nga kamot ug nakalabay ang iyang sundang. Nakahigayon ang mga sakop ni Don Angelo sa pagkulata kang Balaw. Bunal sa lawas. Sumbag sa ulo. Sipa sa tiyan. Puspos sa tiil. Naglinabunog ang lawas ni Balaw sa pagkinulata kaniya. Ug hinay-hinay nga gakalubong ang iyang lawas sa yuta’ng napita tungod sa ulan. Dili na mahitsura si Balaw. Nagsagol na ang pita ug dugo sa iyang ulo ug kalawasan. Gidala nila ang lutay nga si Balaw ngadto kang Don Angelo.

Nawad-an og panimuot si Balaw niadtong tungora. Gipukaw siya sa kusog nga sumbag nga mitugpa sa iyang nawong. Nakamata siya ug nabantayan niya nga gigunitan sa duha ka mga sakop ni Don Angelo. Isa ang migunit kaniya sa wala. Isa usab ang mihawid kaniya sa tuo. Gihinay-hinay niya og buklat ang iyang mga mata apan gatabyog pa iyang panan-aw. Giyabhan siya’g tubig ug naklaro niya nga si Don Angelo kadto ang misumbag kaniya.

“Unsay imong ingon ganiha?! Mananap?!”, dala sipa ni Don Angelo kang Balaw.

“Kamo nga mga lumad ang mananap! Mga walay pulos, paglong, ilaronon! Mao nga angay kamo nga mamuyo sa kalasangan!”, dugang pa nga pagpidya ni Don Angelo dayon luwa sa dagway ni Balaw.

Midungo si Balaw. Naglanog-lanog ang mga gipamulong ni Don Angelo sulod sa ulo ni Balaw. Nadumduman niya ang pagpangdaog-daog kanila ni Don Angelo. Misangpot sa iyang galamhan ang pagpatay sa iyang amahan. Mibalik sa iyang panumduman ang inatubangay nga pagpangilad ni Don Angelo kanila. Ang pag-ilog sa ilang yuta. Mibalik sa iyang galamhan ang pila ka tuig nga pag-ensayo sa kalasangan batok sa mga mananap aron manimalos. Ug karon, dili siya mosugot nga mauli lang sa wala ang tanan. Natigom usab ang kapungot ni Balaw nga dugay nga namuyo sulod sa iyang dughan. Mibukal ang iyang dugo sa kaligutgot. Namula ang iyang mga mata. Namula sa tumang kapungot. Mihangad si Balaw kang Don Angelo. Nakaatras si Don Angelo sa iyang nakita. Nakaatras siya makapanimbawot-balhibo nga panagway ni Balaw. Dili na kini ang Balaw nga gikulata nila kaganiha. Sama na kini sa usa ka mapintas nga mananap ang iyang panagway. Mapintas nga mananap nga andam mokaon og tawo. Nakita usab kini sa lima ka mga sakop ni Don Angelo. Managsama ang gibati ni Don Angelo ug iyang mga sakop. Nangluspad ang ilang mga nawong sa kahadlok.

Nanginit ang lawas ni Balaw ug kalit siya nga nakusgan sama sa mapintas nga mananap. Walay nahimo ang duha ka mga sakop ni Don Angelo sa nga nagpugong kang Balaw sa dihang gipanglubag niini ang ilang mga bukton. Gitabangan og bunal sa tulo pa ka mga sakop ni Don Angelo si Balaw apan wala kini niya batia. Migawas si Balaw ug gipunit niya iyang sundang sa gawas. Gisundan siya sa mga sakop ni Don Angelo. Gikuha ni Don Angelo iyang kalibre 45. Milingi si Balaw ug nabantayan niya nga mikuha si Don Angelo sa iyang armas. Ang armas nga mipatay sa iyang amahan. Ug girespeto ni Balaw ang armas nga gabuto kay nakabalo siya nga wala siya’y dag-anan niini. Mao nga nagdali siya nga misalipod sa dakung punuan sa kahoy kay nakabalo siya nga isa lang ka igo niadto mamatay na siya. Mipadaplin iyang mga sakop sa dihang gipusil ni Don Angelo si Balaw. Sunod-sunod ang pagpabuto ni Don Angelo nga nagpadala sa iyang kaulit. Wala na’y buto nga misunod. Misangpot sa panabot ni Balaw nga wala na’y bala ang maong pusil.

Migawas si Balaw sa punuan sa kahoy nga iyang gisalipdan dala ang iyang sundang. Miatraka kaniya ang duha sa lima nga nahibilin nga mga sakop ni Don Angelo. Mikaliring ang ulo sa isa samtang natumba ang iyang lawas. Ang isa mibutwa ang tinai kay nasisi ang tiyan. Daw sama sa kilat ang kapaspas ni Balaw. Nangulob siya duyog sa dalugdog. Mikagot ang iyang ngipon. Daw sama gyud sa mapintas nga mananap si Balaw nga gapula ang mata sa kaligutgot. Gitagbo ni Balaw ang tulo ka nahibilin nga mga sakop ni Don Angelo nga andam nga mobunal kaniya. Mura’g mga punuan sa mga saging nga sunod-sunod nga nangatumba ang mga sakop ni Don Angelo sa pag-atake ni Balaw. Nanglagsik ang mga dugo niini sa yuta nga napita gumikan sa walay undang nga pagbubu sa ulan.

Si Don Angelo na lang ang nabilin. Si Don Angelo murag piso nga nangurog ang tuhod. Nangurog sa tumang kahadlok. Mikuyanap ang kabalaka sa iyang dagway. Dili siya makatuo nga gipatay sa usa ka batan-on ang iyang mga sakop. Dili siya makatuo nga ang batan-on nga ilang gikulata, karon daw mapintas na nga mananap. Gapangulob. Gapangagot. Gapamula ang mga mata. Mga mata nga daw kalayo nga gadilaab. Gadilaab sa kapungot ug pagpanimalos. Gipunit ni Don Angelo ang bunal sa iyang tuo nga kamot. Miduol si Balaw kaniya nga nakaubos ang mga kamot. Gihagit niya si Don Angelo nga mobunal. Mibunal si Don Angelo ug wala kini gilikayan ni Balaw. Mitaguktok ang bunal sa abaga ni Balaw apan wala siya mibati og sakit. Mingisi lang si Balaw. Samot nga naulit si Don Angelo, gipaspasan niya og bunal si Balaw apan wala gihapon nasakitan si Balaw. Bati ni Don Angelo mura siya og gabunal sa bato. Sa sunod nga bunal ni Don Angelo, gipugngan sa wala’ng kamot ni Balaw ang tuo’ng kamot ni Don Angelo. Gikumot ni Balaw ang tuo’ng kamot ni Don Angelo. Nabuhian ni Don Angelo ang bunal sa iyang kamot sa tumang kasakit nga iyang nabatian gumikan sa pagkumot ni Balaw. Nabatian niya nga nangagupok ang bukog sa iyang tudlo. Nakaluhod siya sa tumang kasakit.

Gitaas ni Balaw ang iyang tuo nga kamot nga ngahawid og sundang. Naghunat na kini aron itigbas kang Don Angelo. Naglinagupok ang dughan ni Don Angelo sa dihang misampak ang sulab sa sundang ni Balaw. Nanglagsik sa dagway ni Balaw ang dugo ni Don Angelo. Naukab ang bukog sa dughan ni Don Angelo sa dihang napikas ang iyang dughan. Kita pa kaayo ni Balaw ang gagimok-gimok nga kasing-kasing ni Don Angelo tapad sa iyang atay. Gibuhian ni Balaw ang tuo nga kamot ni Don Angelo nga iyang gikumot. Gihulbot dayon niya ang atay gamit iyang wala nga kamot. Sama sa mapintas nga mananap, walay ugam nga gikaon ni Balaw ang atay ni Don Angelo. Mituyabid ang dugo sa baba ni Balaw. Dugo gikan sa atay ni Don Angelo. Misudlot ang mata ni Don Angelo sa kasakit nga iyang natagamtaman. Apan wala pa natagbaw si Balaw sa iyang pagpanimalos. Gihunat usab ni Balaw og tigbas ang iyang tuo nga kamot. Ug mikaliring sa yuta ang ulo ni Don Angelo.

Ilalom sa padayon nga pagbundak sa ulan, miduyog ang dalugdog ug kilat sa kadaugan ni Balaw. Nagkat-ag ang mga putol nga ulo ug mga lawas nilang Don Angelo ug sa iyang mga sakop sa gawas sa payag. Nagbaganaw ang dugo sa yuta ug misagol ang dugo sa tubig ug lapok. Miabot na ang panahon nga gihulat ni Balaw. Ang panahon sa ilang kadaugan batok sa mga mandaog-daog sa mga lumad. Wala na ang tawo nga mipatay sa iyang amahan ug nangilog sa ilang yuta. Naa na sa iyang mga kamot ang kalamposan ug katarungan. Ang kalamposan sa pagpangaso sa patag sa Palawpao. Ang katarungan nga dugay ra nga gusto makab-ot sa nila sa ilang tribo. Ang kalamposan sa pagpangaso sa ulo Don Angelo. Ang ulo ni Don Angelo nga tusokon ni Balaw og kawayan ug itisok uban sa mga ulo sa mga mananap nga iyang napangaso. Itisok kini niya atubangan sa ilang balay. Mibaklay pauli si Balaw nga malipayon. Ang iyang tuo nga kamot nagbitbit sa ulo ni Don Angelo. Ang iyang wala nga kamot naggunit sa atay ni Don Angelo nga kamulo niya nga ginakaon samtang gabaklay. Misidlak kalit ang kilat. Mikusog pa ang dalugdog. Mipadayon pa ang bundak sa ulan. Gipurong-purongan si Balaw sa ulan, kilat ug dalugdog samtang pauli nga dala ang kadaugan. (Kataposan)

—–
Si Mr. Shem Linohon ay Higaunon at taga Central Mindanao University.