Black Pearl, Part 1

Nangatawa ang mga barkada ni Danilo human niya gisaysay ang pagkapalit niya sa black pearl nga nagbitay sa iyang kulintas. Nailad man ugod siya sa Badjao nga nagbaligya niini kaniya niadtong miaging tuig. Abi to niyag siya ang nakabarato sa Badjao kay nahangyo niya ni gikan diyes mil ngadto sa usa ka libo. Apan dihang iya ning gipahimong pendant, giingnan siya sa alaherong Maranaw nga black onyx ra diay ni. Ang balor? Beynte pesos.

“Ang labing banggiitang abogado sa Davao, Atty. Danilo Villavicencio, giilad og Badjao,” sungog sa iyang barkadang si Bert nga miyarok og whiskey.

Nangatawa na sab ang iyang mga barkada nga nanglingkod sa gasebo sa beach resort sa isla sa Talikud. Upat ra sila ka buok apan nag-awas ang ilang lamesa sa klase-klaseng pagkaon, prutas, sopdrink, ug ilimnong makahubog.

“Ambi ra god na, Danny,” sulti ni Riza. Nagsuot nig one-piece bathing suit nga wala magkadimao ang porma tungod sa mga tambok sa iyang lawas nga gustong manglugwa. Nagsinaw-sinaw ang mga tudlo niini sa pagkinusi sa panit sa lechon.

Gihuslo ni Danilo ang iyang kulintas ug gitunol kang Riza. Gipatuyok-tuyok ni Riza ang bato nga sama kadako sa holen sa iyang palad.

“Mao diay ni ang onyx? Nindot baya ang pagkahimo sa pendant. What do you think, Leni?” pangutana ni Riza sa iyang tupad.

“Tinuod bitaw, Danny,” ni Leni nga naghinol-hinol sa mini nga black pearl nga gilikosan og pilak.

“Ang banggiitang mangingilad, nailad,” subli ni Bert ug pasiaw niyang gitusok ang tiyan ni Danilo. “O, di ba, tinuod ang akong gisulti? Ang mga abogado hawod mangilad. Ang sayop, himoong sakto, ang sakto himoong sayop. Ug kini si Danny ang kinahawrang mangingilad sa tanan. Wa pay kaso nga napildi. Apan sa Badjao, um, hagsa,” ug mikatawa si Bert.

“Mao ni ang mga sea gypsy, no? Morag wala may mga Badjao dinhi kaniadto,” ni Riza.

“Naa na, uy,” tubag ni Leni. “Pero, gamay ra na sila kaniadto. Karon, paskang daghana. Kita ka anang mga balay sa tabok sa Samal? Kanang mga balay nga nagkarang sa dagat? Mga balay na sa Badjao.”

Gitan-aw ni Riza ang gitudlo ni Leni sa pikas isla. “That’s the problem with the Philippines. Look at the contrast,” sulti ni Riza nga inamerkano kaayog sinultian.

Nasabtan ni Danilo ang buot ipasabot ni Riza. Layo gyod kaayo ang gintang tali sa mga adunahan ug kabos sa nasod. Ang mga balay sa mga Badjao nagkagusbat, samtang dili halayo niini mao ang mahalong mga cottage sa Kaputian Beach Resort. Sa dagat, gilabyan-labyan lang sa duha ka jet ski ang lima ka gagmayng sakayan sa mga mananagat. Apan alang kang Danilo, natural kini nga kahimtang sa kinabuhi. Naay mga tawong dili makaapas sa dis-og sa kaugmaran ug busa nabiyaan sila. Labi na gyod ang mga Badjao.

“Walay pulos nga tribu,” ingon ni Danilo. “Tigulang, bata, babaye, lalaki. Tanan makililimos. Mabuhi lang sila sa limos.”

“Usahay sa pangilad,” sungog na sab ni Bert.

“Wooo. Shame on you, guys!” ni Riza. “Mga Pilipino na sila, no. Angay nato silang tabangan, dili tamayon.”

Wala na motubay si Danilo. Igo lang niyang gipakibo ang iyang mga abaga. Unsaon nga mao man nay iyang obserbasyon sa tribu. Pero, wala siyay isyu batok sa Badjao nga napalitan niyas onyx. Nahimuot man gani siya sa nahitabo, ug busa ang onyx maoy iyang perming ikulintas. Iya ning ipanghambog nga black pearl sa mga tawong walay kabangkaagan. Usahay, sama karon nga nag-reunion sila sa iyang barkada, iyang kompletohon ang estorya nga nailad diay siya sa Badjao. Iya pa gyong awaton ang Binadjao nga linitokan niini: “Suot ka black pearl, dili ka disgrasya.” Aw, wala man siya motuo niana. Ang nakadani kaniya mao ang kabarato niini kay nasayod siyang mahal ang black pearl. Iya ra man unta tong binuangan og hangyo-hangyo. Dihang misugot ni sa usa ka libo, iya dayong gihantok. Naluoy pa gyod siya sa Badjao kay abi niyag napugos og baligya kay desperado na kaayong mahalinan. Mao nang mangatawa gyod ang makabati sa iyang punch line nga beynte pesos ra diay ang mini nga black pearl.

Gitan-aw ni Danilo ang iyang relo. Alas kuwatro na, ug busa iyang giagda ang iyang mga barkada nga manguli na. Apan nanagan hinuon silas Riza ug Leni padulong sa dagat.

“Unsa god nang gidalian nimo, Danny? Panagsa ra god ta magkauban. Kon wala pa mo-balikbayan si Riza, dili gyod ta magkatapok. Mao ra gyod ni akong gianhi diri. Ugma, mouli na kos Cebu,” ni Bert.

“Kahibalo baya kang modako ang mga balod lapas alas singko. Lisod itabok sa mainland,” ni Danilo.

“Tuo man ka. Kita kas dagat? Morag samin kahamis. Tan-awa ang langit, walay panganod. Unya kadako anang atong bangka. De motor, de katig, de piloto. Hutdon sa nato ning whiskey.”

Nakailis nag sinina silas Danilo ug Bert, wala pa gihapon manungas sa dagat silas Riza ug Leni. Nagsige lag pangatawa. Lagmit nagdumdomay na sab sa kataw-anang mga kaagi sa barkada. Kadugay na niadtong panahona. Layo na kaayog lakat ang tagsa-tagsa nila ka kinabuhi sukad sa hagit ni Bert sa ilang graduation party: “Pag-edad natog treynta, kinahanglang milyonaryo na tang tanan.” Sa ilang lima ka barkada, si Leni ang unang namilyonarya, ug kana tungod kay nakaminyog adunahang Insek sa Manila. Gawas ni Raffy nga nagpabukid dihang gibundak ang balaod militar sa panahon ni Presidente Marcos, silang tanan nahimo ra gyong milyonaryo.

Apan unsay bugti? Gitan-aw ni Danilo si Bert. Sa tumang paningkamot nga mahimong unang milyonaryo sa ilang barkada, nahasum-ok hinuon ni sa daghang kasamok. Mga negosyong nabangkaruta, mga kaso sa korte… Maayo na lang gani nga milampos ang iyang ulahing negosyo sa furniture. Karon dili na ni mogawas og balay kon walay singkwenta mil sa bolsa! Apan bisan sa iyang nawong makita kon unsay gisingil kaniya aron siya mahimong multi-millionaire. Lalom nga mga mata ug dalag nga panit. Nasayod si Danilo nga gitaptan si Bert og cirrhosis, ang ngilngig nga sakit sa atay gumikan sa sobrang pag-inom.

Si Leni? Unsa kahay nagahasol kaniya nga sige lang magparetoke sa iyang nawong ug lawas? Si Riza? Nganong gipasagdan na man niya ang iyang lawas didtos Amerika? Asa na man ang pigurang nakapadaog kaniya isip Miss Campus Beauty of 1972?

Sa iyang kabahin, nasayod siya nga siya gikapoy. Gibati niya ang kakapoy. Kakapoy sa walay hunong nga paggukod sa mga oportunidad aron madato. Kay sa pagkatinuod, ang hagit ni Bert maoy nagpadagan sa iyang kinabuhi. Mao nay iyang sekretong giya. Kay unsa man sab diay ang tumong sa pag-eskuyla? Sa kinabuhi mismo? Dili ba ang mahamugaway? Ug bisag milampos na siya, dili siya kahunong. Daghang angay buhaton. Daghan! Apan kulang ang panahon.

Lapas na alas singko dihang nanguli ang magkabarkada. Sama sa gikahadlokan ni Danilo, nausab na ang dagway sa dagat. Dagko na ang mga balod nga naglumbaanay gikan sa Pasipiko pasulod sa golpo. Naglugitom ang langit. Kusog ang haguros sa hangin!

“Oh, shit,”ni Riza dihang mihapak ang balod sa bangka. Nahumod silang tanan ug napuno ang bangka sa katawa.

Kapila pa nakasultig “shit” si Riza nga duyogan og mga katawa. Apan dihang nagsagunson na ang paghapak sa mga balod sa bangka, nahunong na ang mga katawa. Gilingi ni Danilo ang ilang timonel nga ginganlag Tiyo Tomas. Wala siyay mabasa sa nawong niini nga gitudlisan og lalom nga mga kunot. Misalig si Danilo sa tigulang, apan gibati gihapon siyag kahadlok. Wala siya maanad og sakayg bangka. Kon buot hunahunaon, gamay kaayo ni. Kalapad sa dagat! Dili gani makita ang baybayon sa Davao!

Usa ka lantsa ang nagpadulong sa ilang direksyon, ug dihang nagkaduol na sila, nakita ni Danilo ang duha ka tawo nga nagwara-wara kanila. Mga tripulante tingali sa lantsa. Gikamayan niya nig balik. Nagsinggit-singgit ni kanila apan wala siyay mabati. Padayon nig wara-wara kanila, naglingo-lingo.

“Unsa nay ilang gisenyas, Tiyo?” pangutana ni Danilo sa timonel.

“Mopadaplin ta. Mamaybay sa Samal,” tubag sa timonel.

“Ngano man?”

Kalit nga mihapak ang dakong balod sa kilid sa bangka. Naninggit ang duha ka babaye. Nagsagunson ang paghapak sa mga balod sa bangka. Makalilisang tan-awon ang dagkong mga balod! Morag gustong tikwangon ang ilang bangka!

“Mamaybay na ta, Tiyo,” mando ni Danilo.”Bahala nag malangan ta. Lisod atrakahon ang mga balod.”

Mituman ang timonel ug misimang patuo ang bangka padulong sa Samal. Nagpaduol sila sa Kaputian Beach Resort. Wala nay nangaligo sa baybay, wala nay mga jet ski nga nagbahis-bahis sa dagat. Sa pribadong dunggoanan sa beach resort nagtuya-tuya ang duha ka gihikot nga lantsa. Tag-as kaayo ang pusgay sa mga balod nga mohapak sa sementadong pader. Sa giriprap nga taas nga bahin sa baybay, naay daghang tawo nga nanindog ug nagtan-aw sa dagat. Sa unahan nga giulang og kabakhawan nanagbarog ang mga balay sa mga Badjao.

Motakilid ang bangka unya kabigon ra sab og balik, ang mga katig daw mga pako nga nagkapakapa sa tubig. Namatikdan ni Danilo nga naglisod na ang makina. Lain nig tingog. Unya, wala na ni magtingog! Gilingi niya si Tiyo Tomas. Nagkapuliki nig paandar sa makina. Sigeg bitad, bitad! Apan igo lang ni moubo ug modaghong!

Nagsigeg dasdas ang mga balod. Namatikdan ni Danilo nga matag tulak sa balod, bitaron usab silag balik. Morag wala sila mairog sa ilang gikahimutangan mga duha o tulo ka gatos ka metros gikan sa baybay. Nagtuwad-tuwad ang bangka. Mora nig nagtungtong sa buko-buko sa usa ka nagsalimuang nga mananap kansang ikog walay hunong sa paglatigo kanila, karon sa ilang wala, karon sa ilang tuo. Kon alsahon sila sa balod, makita nila ang baybay, apan kon mapasong sila, wala silay makita kondili ang habog nga nag-arkong balod nga daw likiton sila ug dad-on sa ilalom!

“Ay, kabayo!” Nabati ni Danilo dihang mihapak ang dakong balod. Tingog ni Riza.

Mihapak pag-usab ang balod. “Ay, kabaw!”

Usa pa. “Ay, kigol!”

Lain pa. “Ay, kibot!”

Usa pa gyod. “Ay, kigwa!”

Nahikatawa si Danilo. Bisag dili siya gustong mokatawa, nakakatawa gyod siya.

Mihapak na sab ang balod. “Pisting yawa!” Ug nagwara-wara na si Riza sa mga tawo sa beach resort.

“Help! Help! Help us! Help!” singgit niini. Apan namaos na lang siyag singgit walay milihok sa mga tawo sa beach resort.

Sa iyang kalagot, mitindog si Riza nga nanighawak. “Hoy, mga kagwang! Wa mo kabati? Di mo kasabot? Tabangi mi!”

Mihapak ang balod ug natikalbong si Riza. Mibugwak ang dagat diin siya mihagsa. Kadiyot lang ni naunlod ug mitunga dayon.

“Tabang! Tabang!” singgit niini nga nagkapa-kapa sa dagat.

Walay nakalihok sa iyang mga kauban. Samtang siya, dili niya mapugngan ang iyang katawa. Mikatawa siya ug mikatawa. Apan dihang naamgohan niya nga nagkalayo si Riza, midayb siya. Iyang ning gilangoy. Gigunitan niya ang kamot ni Riza ug gibitad aron ipagunit sa katig. Apan gigakos hinuon siya niini ug gikabay-an! Naunlod siya! Tibuok kusog siyang misikad-sikad. Daghan siyag nainom nga tubig-dagat. Naningkamot siyang motunga aron makaginhawa, apan maunlod dayon siya tungod sa kabug-at ni Riza. Ambot unsa kadugay siyang nagsikad-sikad aron makatunga. Unya kalit lang nakabati siyag gaan. Mitunga siya. Nakakapyot na diay si Riza sa katig. Migunit sab siya sa katig.

“Tabangi ko! Tukbon kog iho! Tabang!” singgit ni Riza.

Mikatawa na sab si Danilo. Perte niyang katawa. Mihapak ang balod ug nabuhian niya ang katig! Gilangoy niya nig balik, apan wala na siyay kusog. Dili na niya halos malihok ang iyang mga kamot. Dili na niya maabot ang bangka. Mora siyag gianod. Nakainom na sab siyag tubig-dagat. Naglisod siyag ginhawa. Gialsa siya sa balod. Uy! Mga bangka? Mga bangka to iyang nakita? Aparisyon lang tingali. Mamatay na gyod siya. Walay kaso. Mamatay siyang nagkatawa. Mikatawa na sab siya. Daghan siyang nainom og tubig-dagat. Ug gitugyan niya ang iyang lawas sa dagat.

(IPADAYON)

—
This story won for Mac Tiu the Third Place in this year’s Palanca contest for Short Story in Cebuano.