Ma. Christine Cadungog – Dagmay.online

Atsa (Axe) (Part 5)

Fiction by Ma. Christine Cadungog | May 30, 2022

Ikatulong Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya

Ug si Papa na sab ang wala mingtubag. Gitindog niya ang silhig tukog nga natumba sa punuan sa palmera. Gikuha sab niya ang silopin sa ice pop nga akong gihikot sa sanga sa punuan tong miaging adlaw, wala gilabay sa basurahan. Maimpasan na jod kong tuod ani.

“Naa pa tingali gibuhat nga di maayo imong amigo, nak. Maong nabunalan siya.”

“Dili man to magbinuang si Axel sa ilaha, Pa. Pag naa ra man mi sa klasrum kay kauban mi niya. Nganong gibunalan man gihapon siya?”

“Basi tingali og gusto lang gyod sa iyahang Papa og sa iyahang pamilya nga magtarong siya sa iyahang pagtuon, nak.”

“Nagtarong man siya, Pa. Kami nila Lewis. Kadto man ganing pag laag namo mangayo og santol, balaka man gani siya nga nagdugay mi didtoa. Basi maunsa kuno mi didtoa.”

Gibutang ni Papa ang silopin sa basurahan ug mingluhod nako. Gikusi na sab niya akong ilong ug minghawid sa akong bukton.

“Naay mga ginikanan Charles nga dili ganahan nga ilang mga anak mu-akto nga mura og wala gatarong sa pag skwela. Kay inyuhang pagtuon, mao ra na among mapabilin sa inyuha pagdako. Dili usab tanan ginikanan sama ni Papa ug ni Mama nimo. Lahi-lahi gyud og ginikanan ang mga bata, Charles. Pati sad imong mga amigo nga sila Axel og Lewis.”

“Unya og nabun-og na si Axel, Pa? Pasagdan ra sab sa iyahang Mama? Unsaon niya pagbalik sa skwelahan ana?”

“Dili man maayo kulatahon og taman ang bata, Charles. Gitagaan ra tingali ug leksyon imong amigo. Ayaw na og kabalaka, muskwela ra lagi balik si Axel.”

“Pero og wala pa siya muskwela balik, Pa? Adtuon nato siya sa ilang balay, Pa. Kay basi og magtuo si Axel ba nga gibiyaan namo siya ni Lewis.”

“Wala man uroy ta katuod sa ilaha. Paabuta lang lagi si Axel. Kadiyot ra na siya ming-absent. Kon balaka na jod kaayo mo, pangutan-on na lang usa nato imong adviser kon asa na siya.”

“Sige Pa. Ing-ana na lang usa amo buhaton ni Lewis.”

“Taympa usa, bag-o ko makalimot. Diba ikapila na man ka ginabadlong sa imong Mama nga ilabay sa basurahan imong silopin sa ice pop og dili ihikot sa iyahang tanom? Maygani akoy nakasakop nimo, bataa ka. Tuod nga mabunalan jod ka pag imong Mama pa ang nakasakop nimo.”

“He he he, dili na mausab, Pa. Maayo gyod gani Pa ikaw nakahipos ato. Imbarguhon gyod ni Mama akoang basketbol.”

Ting panihapon namo, gi-istorya na sab ni Mama ang isa ka flower shop sa palengke nga gabaligya og daghang buwak. Mi-aksyon na sab og siga ang mata ni Papa kay sigurado nga paalsahon na sab siya ni Mama og pagkadagkong ka-ang hangtod magabi-an. Mikatawa rako niya. Kuyog na sab kuno sila ni Ante Susan para mamili. Sinabaw nga bangus amoang sud-an. Paborito namo ni Papa. Ginakuha kasagaran ni Papa ang tiyan nga bahin sa isda pero karon, natingala ko kay gihatag niya tanan tiyan sa akoa. Ana siya kaon daw ko og daghan para mubaskog pa ko pag magbasketbol. Mingisi ko kay Papa unya akong gihatag akong bahin nga dakong ice sa iyahang baso. Iya ra sab gi-imnan miskan akong na tong gi-ugom ug gibalik sa akoang baso.

PAGKADAKONG MAHAY NAKO NGA WALA KO MING-UKAB SA AKONG LIBRO KAGABII, maong wala na sab ko kapasar sa among quiz. One na lang unta ka puntos kulang ni Lewis makapasar na unta siya. Mingkatawa na lang mi sa among score. Mingkuhit mi kang Axel og gipangutana pila iyahang score. Wala sab siya kapasar maong nangatawa ming Lewis. Mingkatawa man sab si Axel pero nibalik na sab siya dayon og talikod sa amoa.

Dakong katingala usab namo kang Axel nga lahi na iyahang sud-an tong ting paniudto na. Puros na gulay og naa pay apple apil sa silopin. Wala mi mingtingog og nangaon na lang mi. Human namo og kaon, giagda nako sila og duwa og takyan pero ming-dili si Axel. Nga mas nakatingala sa amoa og samot ni Lewis.

“Ngano man dili ka muapil namo, xel?” pangutana ni Lewis human niya og plastar sa iyahang sapatos sa tuo nga tiil.

“Ana si Papa muditso ko kang Ma’am human nako og paniudto para tudluan pa ko niya sa atong mga lesson, kay para maapil na daw ko sa honor.”

“Unya bag-o ra man tang pangaon. Duwa sa ta, xel.” Gipugos pa nako siya.

“Ayaw lang usa karon. Adtuon na nako si Ma’am. Tubsa na lang usa ko, Charles. Ikaw bitaw pinakagahi og tiil nato.”

“Axel, ayaw na lang usa na tumana uy. Duwa sa ta kadiyot. Maka-grade 5 lagi ta ninyo.”

“Wala man koy pasar-pasar, Charles. Og makakita pa gani si Papa og 80 sa akoang card sunod meeting? Ibalhin ko niya og skwelahan.”

Gihipos na ni Axel iyahang balonan human miadto sa klasrum. Didto na sab diay naniudto si Ma’am mura ba og gapaabot gyod kang Axel. Og sa pagpasamot sa among kasapot, miapil pod diay si Marcia kang Ma’am. Sabay silang tudluan ni Axel. Lagota lagi. Lagot gyod og nawong si Marcia. Pero mas lagot ang Papa ni Axel.

“Charles, mag-unsa man ta ani? Mingaw man nga kita ra duha duwa.”

“Mingaw gani. Adto na lang usa ta ila Nay Rosal. Mangayo tag santol usab.”

“Unya si Axel? Dili nato kuyugon? Siya baya tigsalo sa imong kinuhit, Charles.”

“Atoa na lang usab kuhaan og santol si Axel. Para ingnon nga kuyog nato siya.”

Gibalik namo among mga balonan sa bag sulod sa klasrum. Ang electric fan ra gyod ang madungog sa sulod. Si Marcia hilom nga nagasuwat sa iyahang bag-ong pad nga papel. Taod-taod pa, pag sarado balik namo ni Lewis sa pultahan, nakadungog mi og ginagmay nga hilak. Didto nakit-an namo si Axel nga nagatulo iyahang luha sa iyahang papel, samtang nga ginapahilom siya ni Ma’am ug ginatudlo kon unsaon pag- dibayd nga dili na magbaglis-baglis.

Ma. Christine Cadungog is currently pursuing her fourth year of tertiary education with the degree Bachelor of Secondary Education Major in English at Davao del Norte State College, Panabo City. Aside from studying Professional Education courses, she is also enthused by language and literature.

Atsa (Axe) (Part 4)

Fiction by Ma. Christine Cadungog | May 23, 2022

Ikatulong Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya

NAUNA MI OG ABOT NI LEWIS SA KLASRUM. Akong gi-istorya sa iyaha akong grado og ang ingon sa akong mama og papa. Ang Mama ni Lewis, wala nabalaka kay naa siyay tulo ka line of 8 nga grado. Ana sab iyahang Papa, wala daw problema iyahang grado kay hilig man mutabang si Lewis kang titser, kahuman ra lagi siya ug Grade 4. Niana sab ko sa iyaha nga wala koy atsa nga grado, ug wala sab siya. Nalipay mi kay wala mi gikasab-an sa among mga ginikanan.

Tibuok klase sa buntag, wala namo nakauban si Axel. Tingali absent siya kay nagsakit iyahang tiyan sa santol. Gikalibanga sad si Lewis kay ni-inom dayon siya og tubig ato. Pero naka-skwela man hinuon si Lewis. Sa ilawom sa narra na sab mi naniudto pero wala namo nahurot among balon kay dili lang walay fried chicken, wala sab namo nakasabay si Axel. Maygani kay sa layo nagdula sila Marcia para dili na sab mi niya samok-samokon.

SUNOD NA ADLAW, NAA MI TEST PERO WALA GIHAPON NAABOT SI AXEL. Nakangisi si Ma’am nga nagtudlo sa amoa ug ihap sa bunga sa Apple tree kay wala nay mingsamok-samok sa iyaha. Murag nabag-ohan mi ni Lewis kay wala nadisturbo ang lektyur ni Ma’am sa buntag. Wala na jod ko maka-agwanta, ming-uli ko sa balay pagka udto human namo og klase. Nakuyawan akong Ante Susan, amoang paryente og katabang ni Mama sa balay, og ngano naa daw sa balay kay naa man koy klase. Mingditso ko sa kusina og nakita nako si Mama gipangbitay ang morag bag-ong palit nga mga luwag kay sinaw man.

“Ma!” gisigaan ko og mata ni Mama human ko niya nakit-an nga naabot sa balay nga naka-uniporm pa.

“Oy ngano naa man ka diria? Humana ba diay inyong klase ha? Nagcutting ba ka, Charles?” gipalingkod ko ni Mama ug iyahang gihubad iya apron.

“Ma pangutan-on unta nako si Papa ba kon nag-istorya ba sila sa Papa sa akoang amigo, Ma.”

“Ngano mana, nak? Giaway ka sa imong amigo sa skwelahan?”

“Dili Ma, dili. Wala naman gud siyay sulod-sulod sa amoang klase Ma ba. Wala nami kasabay ni Lewis pag ting paniudto na.”

“Aw sus Guinoo nimo, Charles. Wala na lang ka minghulat nga mahuman inyo klase sa hapon para mag-abot mo ni Papa nimo?”

Mutug-an ko sa tinuod. Wala ko minghulat sa hapon kay unyag masuko si Papa nga makita niya ning-uli ko sa balay sa udto nga gi-pustahan man ko og balon ni Ante Susan, basi dili nako palaagon sunod. Naglisod sad ko og pasabot kang Mama sa among pagpaabot kang Axel. Wala nako gipakuyog si Lewis kay tingali og makit-an mi sa among maestra minggawas sa skwelahan nga walay ginikanan mingsundo. Naniudto pa man ang among guard og didtua mingsibat ko pauli sa amoa.

Wala nako nikaon sa balay para paniudto kay sabay gihapon ming Lewis og kaon. Basi unya og maabot diay si Axel, half-day unya siya mingsulod karong adlawa. Pagbalik nako sa skwelahan, gikasab-an ko kadiyot sa among gwardia pero miana rako nga kaigiton nako unya wala koy dala brief pang-ilis. Human ko kasab-an, naglingkod na si Lewis sa ilawon sa narra, gihabwa na sad diay niya akong balon. Nakita nako iyahang kalipay pagkakita niya nako kay ginasamok-samok na sad siya ni Marcia. Kon unsa daw iyahang sud-an, kinsa kuno mingluto para niya. Gipahawa nako si Marcia ug sabay nami naniudto. Samokan gyud ni si Marcia bisan unsaon. Gipangutana nako si Lewis kon gaina ra ba nagsamok-samok si Marcia sa iyaha. Ana siya sukad paglakaw nako. Sige usab ni og pangutana kon kibaw ba daw mi kon asa si Axel. Ana siya kang Marcia nga wala. Ana sad si Marcia habang gakatawa, “Gibunalan man daw si Axel sa iyahang Papa kay naa kuno siyay 80 nga grado sa iyahang card. Bugoy man gud ba. Awa.” Wala ko mingtuo. Dili sa 80 nga grado. Didtoa sa gibunalan si Axel. Si Axel.

Maygani jod nga gainang udto ko niadto og balay kay maimpasan gyud kong Papa. Nakauna ko og abot niya og balay. Human niya og ilis pambalay gikan trabaho, gitawag ko niya para magpakaon sa mga sonoy. Human namo og pakaon, ninglingkod si Papa sa duyan og mitan-aw nako.

“Naunsa ka, Charles? Unsa mana imong nawong mura man og kahilakon. Gituhik ka sa dakong sonoy?”

“Wala Pa oy, di man ko magpatuhik.”

“Aw lagi. Naunsa man ka, naa kay gibati?”

“Pa, nag-istorya ba mo sa Papa sa akong amigo? Kadto gong strikto kaayo og nawong, kadtong gipananghiran namo kas-a tong PTA meeting.”

“Aw wala na. Kadtong pagpananghid ninyo mao ra tong higayon nag-istorya mi. Ngano man, Charles? Giaway ka sa imong amigo?”

“Wala Pa. Wala ko ginaaway. Si Axel man gud Pa, wala siyay sulod-sulod sa klase, ikapila na Pa. Wala na namo siya nakasabay og paniudto sa skwelahan.”

“Basi nasakit imong amigo, Charles. Mu-skwela ra na siya balik. Oh, naa na sad na imong nawong mura mag gikumot. Unsa man lagi na, Charles?”

“Pa, ana akong classmate isa ba nga maong wala nay sulod-sulod si Axel sa among klase kay gibunalan daw siya sa iyahang Papa. Kay naa siyay 80 nga grado sa iyahang card.”

“Tuod na?”

“Wala ko kabalo, Pa. Wala man pud toy buot nga classmate kadtong nag-ingon sa amoa ni Lewis.”

“Aw kon dili sila suod sa imong amigo, basi unya og istorya-sturya ra na iyaha, Charles. Basi og musulod na na si Axel sa inyong klase ugma.”

“Pa, diba nakakita man ka sa akong mga grado?”

“Oo. Ako may ningpirma sa imohang card.”

“Pa, diba naa man koy 80 nga grado? Og mas baba pa ana nga grado?”

“Naa, pero nag-istorya na mi sa imong maestra ana. Taympa usa Charles, nabalaka ba ka nga basi mabunalan sab tika kay gagmay imong grado?”

Wala ko mingtubag. Gibira ra kalit ni Papa akong kamot paduol sa iyaha og gikusi akong ilong. Mi-aksyon ko og sumbag og hinay kang Papa unya mikatawa ra siya nako.

“Sus, mayman og unsa imong gibuhat nak uy. Gagmay man sad og grado si Papa tong elementary pero wala man ko gibunalan sa imong Lola.”

“Dili man gud kana akong gikabalak-an, Pa. Parehas man mi ni Axel ug subjects, parehas sad mi og mga maestra. Naa ra sab mi sa usa ka klasrum unya parehas ra man mi ka-brayt ni Axel. Parehas sab mi gagmay og grado. Parehas sab among mga Papa mingtan-aw og mingpirma sa among mga card. Nganong gibunalan man hinuon siya, Pa?”

(To be continued)

Atsa (Axe) (Part 3)

Fiction by Ma. Christine Cadungog | May 16, 2022

Ikatulong Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya

Mingduol ko kang Papa kon pwede ba siya mutapad sa papa ni Axel. Amigohon niya ba. Wala mingsugot si Papa og sa tumoy pa siya minglikod, layo ila Axel. Ming- testing ko og duol ila Axel og nagsugat ang iyahang mga kilay. Tingali ba nga ginapahawa ko sa ilaha kay basi mapuspusan siya o kaming duha.

Mingtan-aw iyahang papa sa akoa human kang Axel. “Kinsa mani dong?”

“Si Charles, Pa.”

“Kol, pwede mi manglaag nila Axel mangayo og santol? Kadiyot ra man, kol. Tabok ra mi sa gate, kol. Balik dayon mi.”

“Tingali og mangatkat mo og punuan, dong?”

“Dili, kol. Naa man sungkit gamit sa pagkuha sa bunga, kol.”

“Unya og manga-unsa mo pagtabok? Og gukdon mo og iro, dong?”

“Dili lagi, kol. Naa may trapik aide mutabang namo ug labang, kol. Wala sad iro ang tag-iya sa santol, kol.”

Natingala lang ko kon ngano dili hugyaw si Axel pagkita namo. Basi nagkiat tingali siya bag-o sila naabot sa skwelahan. Tingali nabilin nila ilang suwat kadtong gipapirma. Tingali dili lang gyod siya sugtan sa iyahang Papa mulihok-lihok.

“Balik dayon mo. Ayaw mo pagdugay didtoa kay padung na kuno inyong maestra.”

Naghulat si Lewis sa amoa sa pultahan og sabay nami minglabang paadto ila Nay Rosal. Tayming usab kay kami ra ang nangayo sa bunga maong daghan kaayo mi og nasungkit. Nabukol bitaw si Lewis pagsungkit niya sa usa ka bunga, nipuli si Axel ug kuha kay kahilakon na si Lewis unya ako kay sigi na ko og katawa. Naa si Nay Rosal sa iyahang bangko nga mutuya-tuya samtang gainom og kape. Nangutana siya kon naa ba mi klase nga nakahapit man mi sa iyaha nga Sabado man unta karon. Ming-ana ra mi nga naay meeting among mga papa maong naa mi sa skwelahan. Human namo og butang sa mga santol sa usa ka eco-bag. Mibalik na mi sa skwelahan pero niana si Axel nga sa ilawom sa narra na lang mi mangaon kay basi magsamok-samok ra mi sa klasrum.

Si Lewis amoang tig-okab sa santol gamit iyahang kamot kay lagi siya pinakakusgan sa amoa. Si Axel tig-ihap kon pila amoa kaonon para walay magsobra, wala sab magkulang. Gikataw-an namo usab ang bukol ni Lewis unya gilabayan mi niya ug panit sa santol. Gilabayan bitaw ko ni Axel ug liso nga iyahang giluwa unya mingsulod sa akong t-shirt, gigukod nako siya hangtod sa among oval unya gibalik nako og labay sa iyaha ang liso. Nanimaho na gani ming adlaw, nanimaho na pa jod ko og laway.

Taod-taod pa, naa nay mga ginikanan ninggawas sa among klasrum. Naa pud diay si Marcia kuyog iyahang mama. Naa pa tingali mi ila Nay Rosal kadtong pag-abot niya. Gisudlayan siya sa iyahang mama og giusab iyahang salapid. Nakit-an niya si Lewis og kalit mingtago sa iyahang mama. Amawon gyod ni si Marcia. Human nila og labay sa amoa, ninggawas ang papa ni Axel og gibira iyahang wala nga kamot. Manguli nata, laagan kaayo ka. Ana iyahang papa. Sa amoa gyong atubangan. Gipahabwa sa iyahang papa ang mga santol nga iya untang i-uli sa ilaha pero nangaligid lang sila sa amo ni Lewis og nanguli na sila. Gikuha na sad si Lewis sa iyahang angkol og mingtabang pa og dala sa iyahang santol. Bago sila mibiya, niana siya sa akoa nga tingali dugay kaayo mi ila Nay Rosal maong nasuko ang papa ni Axel. Taod-taod sab, ninggawas na akong papa og nanguli na sab mi.

Human namo og hapit og monay bread para kay Mama, nangutana ko kang Papa kon unsa ila gibuhat sa meeting. Ana ra siya nga naghisgot lang sila bahin sa klasrum kon naa bay ipaayo, mga activities sunod bulan, ug pagpirma sa akong card. Nangutana ko kon kita ba siya sa akoang grado. Mingtubag siya nga oo og humana na sab niya og pirmaha sa likod. Nangutana usab ko sa iyaha kon pila akong grado unya niana ra si Papa nga sa balay ra daw mi mag-istorya bahin ana, mamainit sa kuno mi.

Pag-abot sa balay, gibutang nako akong mga bunga sa santol sa basket sa akong bike. Naa man koy bike nga gi-regalo sa akong ninong kadtong miaging pasko. Naa pa gani pakapin nga 200 pesos pero ana si Mama siya lang usa gunit para dili daw nako mahurot dayon. Miaging pasko pa nako to nadawat, wala gihapon nako nakuha balik kang Mama. Ana siya nako, naa na daw koy bike maong dili na kuno nako gamiton ang 200. Masuko na unta ko kaniadto pero naunhan man ko ni Mama maong wala na lang. Gihatag na lang nako kang Mama akong pinaskuhan.

Nagtimpla si Mama og kape nila Papa unya gatas akoa. Samtang gakaon mi, gisulti na ni Papa kang Mama ug unsa ang mga nahitabo bahin sa meeting nila kagaina. Naa na usab mi bayrunon kay hapit na kuno mi mahuman ug Grade 4. Nalipay si Mama nga hapit na daw ko mag-Grade 5 miskan bugoy kuno ko. Kadtong nangutana na si Mama sa akong grado, ningisi si Papa sa akoa og kang Mama.

“Wala intawon pasar si Charles, Ma. Puros mga line of 6 iyahang grado kay diay wala siyay sulod-sulod sa klase.”

Nahunong si Mama sa iyahang paghigop og gisigaan ko og mata. “Hala agoy, mao na karon. Ngano mana nga wala may pasar nga subject si Charles, Pang?”

“Kay iyahang mga maestra wala nahibalu-i nga naay ginaapilan si Charles sa Sports Champ nila. Unsaon man pagpasar-pasar nga gina-ensayo man ni sila?”

“Unya? Dili nani ka-Grade 5 si Charles?”

“Dili pud uy. Mao ganing gi-istoryahan nako iyahang maestra nga nganong ing- ato man. Solbaron ra tu niya. Siguruon nila og enroll ni si Charles. Kay binuang, dili nila tabangan ang bata nga ila maning gihimong athlete, di nuon sila kibaw musabot?”

“Aw lagi, kay tingali og ako may mag-istorya ana ilang maestra. Solbaron gyod na.”

Ming-higop ko sa akong gatas og ming-kuhit kang Mama. “Ayos na lagi daw akong grado Ma, ana si Coach Rex. Maynalang daw nga line of 6 akong mga grado Ma, basta wala lang koy atsa.” Gikataw-an ko ni Papa human gilubag ni Mama og hinay akong tuo nga dalonggan. “Wala man gihapon na kapasar, Charles. Pagka na lang gyod nimo, bataa ka.”

(To be continued)

Atsa (Axe) (Part 2)

Fiction by Ma. Christine Cadungog | May 9, 2022

KAY ANA MAN SI PAPA NGA WALA NA DAW SA NASOD ANG BAGYO, makadula na mi og taman pag walay klase. Taga-paniudto kay ginabahin namo ang fried chicken ni Axel unya ginalabay nako ang gulay sa akong balonan sa among compost pit. Wala na sab mi naga-tigso kay basi kuno kuhaon na sab ni Marcia si Lewis unya basi dili na ganahan makigdula ni Lewis sa amoa. Samokan gyod na si Marcia nga mura ba og amawon. Maong text na among dula karon. Kulang ug singko among amot kon mupalit mi ug jolen kadtong isa ka bag nga daghan og unod. Text ra usa amo gidula ilawom sa punuan. Taod-taod, ming-agi amoang titser sa hapon ug gipasulod na mi sa klasrum. Gipa-ihap man mi ato og apple og saging miskan kabalo na gud mi sa answer. Si Axel kay gi-trace niya ang piso pesos sa iyahang notebook sa Mongol 2 nga lapis. Tayhop tayhopon pa niya pag human. Gitunol niya iyahang notebook sa akoa ug gipatan-aw ang iyahang gibuhat.

“Awa ang nawong sa piso, Charles. Bawg kaayo siya ug buhok. Dako pa gyod siya og nawong.” Mingkatawa si Axel.

“Tigulang naman gud na siya maong ana siya og nawong.” Mingkatawa ming duha. Nakit-an nako ang piso ilawom sa papel. Akong gikuha unya gipatalikod si Axel.

“Tagnaa ha asa nga kamot nako gitago ang piso.”

Gitago nako ang piso sa akong dalonggan ug gikuhit nako si Axel. Ginapugngan nako akong katawa kay naa sa akong dalonggan ang iyahang piso. Samtang nagapili siya kon naa ba iyahang piso sa akong wala o tuo nga kamot, gitawag si Axel sa among titser.

“Charles, nag-unsa man ka dihaa? Nag-unsa man mong Axel? Look on the board!”

“Ma’am! Si Axel, naga-igit!”

Nangatawa ang akong mga klasmet. Nabag-ohan ko tungod si Axel man kasagaran gauna-una basta binuang sa klase, pero tapad nako si Axel. Nakuratan si Axel sa akong binuang og mi-aksyon siya og kakulba. Abtik nga ning-adto si titser kang Axel ug gipatindog siya. Nasuko og samot among maestra kay giatik namo siya. Gibulag mi og bangko ni Axel. Wala gihapon ko naminaw og sigi ko og tando sa iyaha miskan sa pikas dapit na siya gipalingkod. Human sa klase, mingbalik ko og tapad niya. Nangutana ko sa iyaha kon nasuko siya sa akong gibuhat. Ana siya nga wala. Pero nakit-an niya ang piso sa akong dalonggan. Didto siya nalain. Kay giatik kuno nako siya. Gibalik nako ang piso sa iyaha. Miana ko usab nga nasuko ba ka kang titser kay gibulag ta og bangko. Mitubag ra siya nga oo pero dili siya dapat masuko kay titser namo siya. Sabay gihapon mi niuli ato pagkahuman sa klase. Sa pag-uli namo miana siya sa ako, “Gitago diay nimo sa imong donggan ang piso ha.”

GITUNOL NAKO KANG MAMA ANG SUWAT GIKAN KANG TITSER. Ana siya ipapirma namo sa among mama o papa kon kinsa ang mutambong sa meeting og kinsa ang mupirma sa akong card. Bag-o ra kalingkod si Mama kadto, nitindog na sab siya para kuhaon iya antipara sa aparador. Gibasa niya ang suwat og miana siya nako si Papa ra ang muadto. “Si Papa ra ang mupirma anang card nimo. Para kita siya sa imong grado.” Gihatag ni Mama ang suwat sa akoa para ipapirma nako kang Papa. Gipanitan ni Papa iyahang pinalit nga singkamas bago usa niya gibasa ang suwat. Human niya og pirma, nangutana ko kon kaila niya ang papa ni Axel. Ana siya wala pero mag-ila ra sila sa meeting.

Nananghid ko kang Papa kon pwede ba ko mukuyog sa meeting kay nagsabot mi ni Axel ug Lewis nga magkita mi kay mangayo na sab mi og santol sa lola ni Badyang. Duol ra sa skwelahan ang ilang balay unya kami ra sab ang tighurot sa bunga sa ilang punuan kay napul-an na iyahang mga apo sigi og kaon. Pagkita namo sa klasrum, nakita nako si Lewis sa pultahan dapit. Pagkakita niya nako, mingsutoy siya og dagan sa ako. Nangutana ko kon asa si Axel. Niana si Lewis sa akoa nga tapad sa iyahang papa.

“Dili siya palakaw-lakawon sa iyahang papa, Charles. Striktoha pud ana iyahang papa uy. Unsa man? Kita lang usa adto ila Nay Rosal?”

“Dili uy. Kuyog ra ta ninyong tulo. Daghanon baya nato og pangayo karon. Walay tigbitbit sa uban.”

“Niya kay lagi strikto man iyahang papa? Wala man gani mi nag-istorya kay gipa-ditso ra siya og sulod sa klasrum.”

(To be continued)

Atsa (Axe) (Part 1)

Fiction by Ma. Christine Cadungog | May 2, 2022

(Ikatulong Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya)

Sa akong Papa,
Ug sa tanang ginikanan mingtambong sa PTA meetings sa ilang mga anak,
Daghang salamat.

MIAGING PTA MEETING, SI PAPA ANG NIADTO UG MING-PIRMA SA AKONG CARD. Human niya og tan-aw sa akong grado, giingnan siya sa akong titser nga musuwat ani sa mga nahitabo. Bahala og dili daw og Ingles o Filipino. Bisaya ra akong masuwat kay mao ra man sab akong makaya. Ana sab si Papa dili na kuno ko maglangay-langay para makabalo sab si Mama. Ug naga-unsa ko sa skwelahan. Gina- unsa nako paggasto akong balon kada adlaw. Ug ngano daw nga mura og dili na ganahan mu-skwela among klasmet isa nga si Axel.

GIKALINTURA NAMAN KUNO KO KADTONG MIAGING SEMANA, dili na gyod ko tuohan ni Mama pag muingon ko niya nga lain na sab akong paminaw. Ampalaya pa jod akoang sud-an pamahaw unya gamay ra nga itlog sagol, wala naman lami niluto ni si Mama. Gituyo jod niya nga gamay ang itlog para mahurot nako og kaon ang ampalaya. Kapait ra da. Napugos ra ko ug pusta sa akong balon unya gibutang sa bag. Nagtibugol man diay ni akong wala nga bulsa sa bag. Didtua nahinumduman na nako ang liso sa santol na among gikuha sa silingan sa lola ni Badyang. Mga niluwa-an ug wa tunla kay basi dili nako malibang, maimpatso pa ko kang Papa pag mabal-an niya gakaon ko og santol nga walay paniudto kay wala ko ganahi sa sud-an.

Gikuha ni Papa akong bag og siya mingbitbit handtod sa human niya ug tabok namo. Ana siya dili kuno ko painit ug maayo karon kay dili makabantay si Ante Susan ug ilisan ko og t-shirt. “Pag bulingit gani ka ug dagway pag sundo nako, mapitkan gyod tika.” Ana si Papa. Singko gihatag ni Mama sa akoa nga balon pang-snack, pero kita ko ug dyis tibuok sa kordeso nila Papa, akoa dayung gibulsa aron di ko masakop.

Naay batan-on nga teacher mingtudlo namo gaina hapit paniudto, murag mga alas dyis tingali to. Tangkaron siya ug nakapalda. Nasuko akong mga amigo kay ngano kuno nga dili si Sir Goryo ang magtudlo sa amoa ug Math. Ana ang batan-on nga maestra, practice teacher kuno siya ni Sir ug siya usa kuno magtudlo namo aron mag-ilaila kuno mi ug makahibaw kuno siya ug tudlo ug bata. Akong mga klasmet nga babaye, ganahan kaayo sila sa among maestra kay naa kuno silay ate-ate. Wala mi ganahi kay dili siya lingaw magtudlo og dili pa jod mi niya pansinon, sigi ra mi niya og badlong kay kuno sigi mi og balhin og bangko. Mga pula kuno mi og lobot. Akong brayt na klasmet, si Marcia, mingtukar na sab iyahang pagkatabi-an. Sigi siya ug istorya sa maestra miskan nagasuwat siya sa blackboard. Tabi-ana gyod ani ni Marcia.

Miskang wala nako gasuwat balik kay gilaay nako, kalit man ko kabati ug kuyaw sa akong lobot, mao diay gikuhit ko ni Axel sa iyahang Mongol 2 ilawom sa among bangko. May gani kay ang eraser nga tumoy iyahang gikuhit, abi nako ug kadtong tumoy. Mingkatawa siya sa ako kay mura kuno ko ug baye makuratan. Ana siya nako kita siya ug dakong silopin sa bag ni Harold, puno ug rambutan. Daghan gyud daw og sulod. Ming-ana ko niya nga dalo man na si Harold. “Hangol man gani na og wan holnga papel, miskan isa ra atoa pangayo.” Nitapad na sa ako si Axel kay absent akong katapad. “Manghatag lagi na siya,” ana siya. “Ayaw lang pahalata nga kita ta sa iyahang rambutan nga dala.”

Niduol mi kang Harold og tuara, nagpanit na diay siya ug rambutan ilawom sa iyahang desk. “Unsa na imong gi-ugom, Harold?” Nitapad si Axel kang Harold pero mi- aksyon siya og plastar sa iyahang blue nga bag para dili kalingkod og dayon si Axel.

“Unsa naman sab tuyo nimo, Axel? Hawa ra gud mo diria.”

“Suko man kaayo ka, niduol ra gani ta. Unsa bitaw na imong gina-ugom? Rambutan na no? Hatag bi.”

“Di ko. Akoa ra ni nga balon.”

“Ulita ba gyod nimo Harold, di gyod ka manghatag miskan tagsa mi ni Charles?”

“Di lagi ko! Hala titser, titser! Si Axel ug Charles sige og balhin-balhin sa ilang bangko, o! Nilapas na sila sa ilang row, titser o!”

Nag-unhanay mi ni Axel ug lingkod sa among bangko para di mi masakpan ni titser. Sa akong pagdali-dali, pirte nakong pagkalamba sa akong bangko ug nahayang ko sa saog. Pirteng katawa ni Axel ug mingsabay ang uban namong mga klasmet. Miskang gina-badlong na mi sa maestra, sigi gihapon ug katawa sila Axel ug akong mga klasmet. Wala man nuon ko napiang, na-abogan lang akoang polo. Klaro pa gyod kaayo. Mapitkan gyod ko ni Papa ani.

TING-PANIUDTO NAMO, SA ILAWOM MI SA NARRA NANGAON. Ang mama ni Axel kay lami kaayo muluto kay fried chicken iyahang sud-an pirme. Usahay, muadto mi sa klasrum sa iyahang magulang nga ate, para mangayo ug sinsilyo palit ug buko juice. Panagsa naa mi madawat, panagsa wala. Samtang gakaon mi, maminaw mi sa sturya ni Axel ug sa iyahang katabang. Ana siya bisan asa na daw naabot ila katabang maong daghan siya og istorya. Naa tong kas-a nga kasugat ug maligno ila katabang kay namalayi kuno sa iyaha. Naa sab tong mingtakas sila gikan sa ni-kidnap nila kas-a kay ibaligya kuno ilang kidney. Pero ang kasagaran na ginabalik-balik ni Axel kay kadtong batang gamay nga gibantayan sa ilang katabang. Lain kuno ug mata kay kolor blue, lahi daw nga pagka-blue dili parehas sa kano. Dili pa jod matablan og sakit miskan lamokonon ang iyahang kuna. Dili na unta mutuo si Axel pero minghapit daw ang ginikanan atong bata sa ilang balay ug nakit-an niya ang bata. Mao gyong pormaha sa mata. Kuyaw nga pagka-blue.

Ana si Axel wala man siya nahadlok, pero klaro gud sa iyahang nawong nga nahadlok siya. Ang ilang katabang karon ang maoy nagdugay sa ila ug taman kay dili kuno strikto ang ginikanan ni Axel. Human namo og hipos sa among balonan, nagdula mi og tigso miskan upat rami kabuok. Niya si Marcia, kaning magsigi og labot-labot, kalit niyahang gibira si Lewis kay kuno nagbalay-balay sila unya siya ang ilang napili nga papa. Gubaa lagi sa nawong ni Lewis ato kay ngano daw nagsamok-samok siya sa amoa niya apil-apilon siya sa ilang pambaye nga dula. Mi-aksyon bitaw og hilak ni si Marcia nga mura ba og amawon, mingkuyog na lang si Lewis. Gi-sungog namo siya kay Marcia kay kibaw mi nga ganahan kaayo si Marcia sa iyaha unya tingali sila magdayon pagdako nila. Si Lewis naman hinuon ang murag kahilakon.

(To be continued)