Way pu-as ang pagkalansing sa mga kutsarag baso sa kusina ug ang pagkulamos ni Dodoy sa uban pang hugasonon. Puwerteng tagninga sa panagpingki sa mga basiyo nga bag-ohay lang gigamit sa ilang panag-ambitay sa panihapon ni Lolo Temio.
“Doy! Puwerte man nimog pakigbugno sa mga plato. Labaw pa man nimo ang sundalong nakigkombate sa mga gerilya sa Mindanao,” siyagit sa tigulang ngadto sa iyang apohan nga bisan pa og naa na kini sa sala ug gaatubang sa TV, gibanhaan gihapon sa kabug-at sa kamot sa apong nanghugas. Way tubag nga mibalik sa tigulang. “Oy! Paghinay diha kay dili ko kadungog aning akong gitan-aw!”
“Da! Mora sad kag kasabot anang gitan-aw nimo, Lo, oy,” tubag ni Dodoy nga mibalik sa dunggan ni Lolo Temio daw sama sa usa ka lanog nga gakahanap.
“Nakaminos gyod ka aning akong pagka-tiguwang ha,” nawala na ang pagkalagsik ug panagpingki niya, nga gisundan sa bug-at nga mga tunob. Mora sad kag nakigkombate sa mga Intsik da.”
“Naa na sad ka anang istorya nimo sa mga Instik. Ikapila pa man na nimo balik-balikon, Lo?” pangutana sa apo nga mihalok sa bugnaw ug gipaningot nga ulo sa lolong sapoton.
“Wa pa gyod ka nakasinati ning akong sugilanon ba. Ayaw patakag sambat diha. Nakaminos gyod kag ayo nako, ha. Kanang edara nimo, dako na kaayo ang akong kapuslanan dihang unang mitampi sa dunggoanan sa nasod ang mga warship sa Intsik. Unya ikaw, unsa may gibuhat nimo ron? Gasige ra man gani kag padako ana imong mga itlog, unya makaminos ka nako kon makasabot kos ginayawyaw sa TV. Wa ka kuyapi?”
“Aysos. Dili man god, lo, dili man god ana…” Wala pa gipahuman sa tigulang ang pagpaklaro ni Dodoy.
“Saba diha. Kon wala ka nasayod, kining akong mga palad miagi na og gubat …”
“Lo, kinsa naman sad ang nangaway nimo, oy,” sambit ni Dodoy nga morag nagpakalma og gamayng bata. “Sige natag balik-balik anang storya nimos gubat…” Gikuha ni Dodoy ang remote ug gipakusgan ang tingog sa TV, bag-o gilabay ang kaugalingong kabug-aton sa kutson abay sa walang bahin sa gilingkoran sa iyang Lolo.
“Awa na, o. Awa na,” gihit ni Lolo Temio ang iyang lawas sa direksyon sa TV ug gitudlo-tudlo ang liboan ka mga sundalong Instik ug gatosan ka mga tangke de gira nga nagbahis-bahis sa lawak diin mapamahitas-on nga nagbarog si Jose Rizal nga karon gipakambayotan sa pulang tela nga morag usa ka sash sa beauty pageant.
Mipadayon kini: “Ka bagag nawong gyod aning pikot og mga mata nga motunob sa yutang natawhan sa mga tawong ngilngig og kasaysayan. Wa guro ni sila kaila nilang Dagohoy ug ni Sultan Kudarat. Nagaparada naman nuon sa tiilan ni Rizal.”
“Pirme naman ni sila, Lo ug dugay na…”
“Unsay dugay na? Dugay na na namo silang gipildi tuig 2022 pa, dihang gisulong na sila sa halos tanang dakong dunggoanan sa nasod. Insigida, isip usa ka Mindanaoan diin gagikan sad ang Presidente kaniadto, nga maoy labing unang taga-Mindanao nga naglingkod sa Malacañang. Nagboluntaryo kong nagpaatubang aning bagag nawong nga mga Ching-chong. Kanang ilang mga warship ug mga tangke, matay pa, amo ra nang ginapatimbang sa Santiago sa Iligan. Pamati nilang makaya nila ang Pilipinas pero wala sila kasagang sa kinangilngigang armas sa nasod kaniadto nga nagpaulbo gyod sa ilang mga kaspa: ang mga military grade, Mambabarang ug mga Doktor kwak-kwak didtos Siquijor. Kon makakita pa lang ka sa mga pikot dihang mayamyaman na silag urimos, maglumbaanay lage na silag panagan samtang gipangtublan og gabas nga gaandar o diba kahag gasikmag Durian.
Makatawa na lang god mig tan-aw ana nila nga mag-isig-isa sa ilang mga Good morning towel. Pero wala ra gihapon, kay ang tanang muserender, ang dangat, mahimo ra sang subak sa Chao Fan.”
Napuno og hagikhik ang kwarto sa tigulang dihang naghanduraw siya sa kalibotan nga siya ray nakasakop, nga siya ray na sayod. Pero si Dodoy nga nagtan-aw ug gipatuyangan lang ang iyang Lolo, wala napugngan nga maigo sa sentimentalidad nga dili niya masuta kon diin parte sa iyang pagkatawo ang natandog. Pero wa ray minuto kalit napulihan sa pagpanghangos ang mga hagikhik hangtod ang iyang kasadya ug kaalegre ganina anam-anam nga nalumos sa iyang pagpangbakho nga giubanan sa pag-ikyas sa mga luha nga ganina pang nagpugong.
Padayon nga madungog ang hinagawhaw nga tingog sa TV nga morag nagpasamot lang sa gibati sa tigulang.
“Tara, Lo,” giagda ni Dodoy ang iyang Lolo nga magpahuway na. Kamulo kinig pikpik sa iyang likod. “Okay na, Lo. Wa nay makapasakit nimo diri, ta na.”
Gi-alalayan ni Dodoy si Lolo Temio nga inanay makatikang ngadto sa iyang lawak-katulganan. Usa pa man sila makasulod milukop sa ilang balay ang tingog sa Pilipinong news anchor:
“…Ito ang unang pagkakataon sa kasaysayan ng China na isinagawa ang selebrasyon ng ‘Guóqìng jié’ sa Pilipinas at dinaluhan ng lahat ng nasa sentral komite ng CPC…Balik sa inyo sa studio.”
Insigidang mihunong si Lolo Temio diha sa ganghaan sa iyang kwarto. Nakabatig kabalaka si Dodoy sa kalit nga paghunong sa tigulang. “Lo?”
“Kinsa ka? Unsa gani to imong ngalan?”
Si Angelito (Gil) Nambatac Jr usa ka lumulupyo sa Dakbayan sa Iligan ug kasamtangang naghuman sa kursong Masters in Culture and Arts Studies (MCAS) sa MSU-Iligan Institute of Technology. Sakop sa sumusunod nga hugpong sa mga magsusulat: BATHALAD-Mindanao ug Tigsugilon. Link for bio: gilnambatac.com
