“Andrea, bangon na diha!” sambit sa akong Mama. “Ma, unya na ma oy… Katugon pa man ko.”
Kada adlaw, sayo sa kabuntagon, alas cuatro pa lang pukawon na ko sa akoang Mama. Sayo kami sa buntag mangandam ni Mama para mamaligya ug kakanin diri sa amoang lugar sa Uyanguren. Kini nga dalan ang gina awag nga business capital of the city ug gina ilang Chinatown. Daghang establisyemento nga mga naay lahing Tsinoy ang nanag-iya. Amoang ginasuroy isa-isa ang mga dagkong gusali para itinda ang among puto, suman, ug bibingka.
Nahuman na kami ug pangbalot ni Mama sa mga paninda. Nigawas si Papa sa kwarto ug nikuha kini ug tasa para moinom sa iyang paboritong kape. Ganahan kaayo ko sa kahumot sa iyang tinimpla nga kape — makawala ug katugon ang kahumot niini. “Belen, lakaw na ko. Andrea, ubani si Mama nimo ha?” Sayo pud sa kabuntagon si Papa mobangon para mag drayb ug jeep.
Habang ga lakaw mi ni Mama padulong sa mga suki namo, akoang nakita ang amoang silingan nga si Kuya Karlos. Suot niini iyang paboritong pink na sweater. Alas cuatro y media pa man sa kabuntagon pero naa siya sa gawas, kaning orasa kuno iyang ting-uli sayod pa sa amoang mga silingan. “Nabuntagan na sad siya sa iyang negosyo. Maayo pa si Karlos, pauli na, igo ra mosakay sa mga kotse, maka-kwarta na,” sambit ni Mama. “Bantog ikaw, Andrea, maningkamot ka ha? Ayaw sa jud pagminyo ‘nak.” Ni smile rako ug ni tando kay Mama. Minyo? Unsang edad ba jud diay dapat magminyo? Akoang edad karon kay ten pa man ko.
“Oy, Belen!” Si Madame Corazon nga suki ni Mama. Tagiya kini ug dakong mall diri sa among lugar. Ang anak niya kay nakaduwa nako atong niaging tuig. Pero wala ko na ni nakita usab kay namalit sila ug mas dakong balay dapit sa Bajada.
“Ma’am Corazon, maayong buntag, ma’am. Naa koy suman balanghoy diri tag diyes ra.”
Init ug gubot — mao kini ang kahimtang sa amoang lugar sa buntag ug hapon. Daghang tao ang managsa diri sa amoang lugar tungod kompleto kini diri. Naay mga ukay-ukay, naay mga baligya na pyesa sa sakyanan, naay mga baligyang cellphone, ug naay mga baligya na pagkaon sama sa bugas ug bulad. Tanan baligya diri, barato.
Alas dose na sa udto. Nahuman na kami ni Mama ug pamaligya. Nangandam na ko para mosulod sa akong klase sa hapon hantog gabii sa alas seis. Pagkahuman sa klase, kauban nako pauli akong mga klasmeyts. Gubot kaayo ang dalan tungod daghan mga estudyante ang pauli. “Naay riot! Naay riot!” Kada gabii nalang naay away mahitabo, mga iskulmeyts namo nga miyembro ug mga gang. Ning abot ang mga pulis, ug gidala ang usa ka miyembro sa gang na nagkadugo ang nawong.
Akoang gihulat makasakay ug jeep akong mga klasmeyts. Nalingaw kami ug chika, wala namo namabantayan na mag alas-otso na sa gabii. “Hala! Baka pangitaon nako ni Mama ug Papa!” Nakulbaan ko basig naguol na sila Mama. “Unya na dzai, oy! Sabado bitaw ugma,” ingon sa akong amiga na si Loren. Habang ga-chika mi, naay lalaki na sakay sa iyang nindot na kotse ang ningduol sa amoa. “Mga gwapa, gabii naman kaayo. Sakay mo? tagpila man mo?” Nag tinutukay kami sa akoang mga amiga ug bakas sa amoang mga nawong ang kahadlok ug wala kami kasabot saiyang pasabot. “Kol, nag hulat ra man mi og jeep, kol.” Ningisi ang lalaki ug gitaas ang salamin sa bintana saiyang sakyanan ug nilakaw na kini.
Nakasakay na og jeep akong mga amiga. Alas nuwebe na sa gabii, ang kagubot ug ka-init kay napulihan na ug kamingaw ug kabugnaw. Pauli na ako ug nakita nako si Kuya Karlos. Daghan kinig tabon nga band-aid saiyang liog. Halos adlaw adlaw nalang naay murag pula o samad iyang liog. Maulaw ko mangutana sa iya, pila nami katuig silingan pero panagsa ra mi magkastorya. Isa siya sa mga silingan nga nagpabilin diri sa among lugar. Daghan na kaayo mig mga silingan ang mihawa sa lugar ug nadato na. Gipangbaligya nila ilang mga kayutaan sa mga negosyante. Nangutana ko kay Mama nganong dili namo sundugon amoang mga silingan aron madato sad mi. Ana siya, “Squatter ra ta ‘nak, wala tay titulo kay gi iskwat ra sad ni sa imohang lolo.”
Taod-taod, naay lalaki nga naka motorsiklo ang mihunong sa atubangan ni Kuya Karlos ug ni sakay kini. Kada gabii makita nako sa bintana si Kuya Karlos mosakay ug ihatod sa lain laing sakyanan. Kadato ba siguro ani niya. “Hoy, Andrea!” Si Papa na nag drayb sa iyang jeep. “Unsay gitan-aw nimo dira, ayaw og sundog anang Karlos na ibaligya ang kalawasan para sa kwarta.” Mabaligya diay ang lawas? Kini ba tong pangutana sa lalaki ganiha sa amoa ug tag pila mi? Wala ko nakasabot.
Pag mata nako sayo sa buntag, nakita nako ang pamilya ni Kuya Karlos na dala ilang mga gamit. Dinagko na maleta kini ilang dala ug gibutang sa mga sakyanan na naa sa gawas sa ilang balay. Bakas sa ilahang mga dagway ang kalipay. “Ang afam rajud diay ang sagot sa kahirapan ‘nak,” ingon sa Mama ni Kuya Karlos. Ingon sa akoang Papa, nahalin ang yuta nila Kuya Karlos ug minyoon na siya sa iyang afam. Molupad na si Kuya Karlos pa Amerika ug nipalit sila ug balay sa subdivision area sa Davao. Tungod niini, madato na sila. Samtang kami pabilin diri sa among gamay na payag. Amoang mga silingan, maabot na nila ilang mga pangandoy sa kinabuhi.
Mingaw na ug samot among lugar. Sa buntag saba, init, ug gubot. Pero sa gabii, mingaw kini, hadlok. Sa buntag, ang mga tao galakaw sa dalan bitbit ilang mga baligya ug mga pinalit. Samtang sa gabii, dili na si Kuya Karlos akong makita sa gawas mag atang ug mga sakyanan, naay laing mga lalaki ug babae ang kuno namaligya sa ilang kaugalingon sa gabii. Sa buntag mga baligya kay kagamitan, pero sa gabii ang sarili nila kuno ang baligya, ana akoang Mama.
Arnold Roumel L. Lavisores is a teacher at AdDU Senior High School. He has lived his entire life in Uyanguren, the Chinatown of Davao City.