Ikaduhang Ganti, Ika-6 Satur P. Apoyon Tigi sa Mubong Sugilanong Binisaya
SA pagsubang sa kainit nga gikalipay sa mga nanghayhay, nagpulihanay og tilaok ang mga pinalanggang hiniktan sa silingan. Alas syete na ug bag-ong adlaw na pud sa Purok Adelfa— apan wala man gihapoy mabati nga kabag-ohan. Ug kon tinuorayng kabag-ohan ang hisgutan, sama anang makapalit og awto ug makapatukod og dos andanas nga semento nga balay, taman pangandoy pa lang ni sa mga lumulupyo. Basulon pa gali ang pandemya nga maoy nagsugmat sa ilahang kakutas ug kapit-os. Maypa ang gatubo nga sili kilid ilang Carmen (nga pirti ka barat maskig usa ka sili dili pakuha) kay mas taas na kontra sa gip-ot nga dalan nga mogawas sa haywi. Usa ka habal-habal ray makalahos nga kon maghinubog og drayb, kanal gyuy dangatan. Ug kinsa man puy nangandoy og mas dako nga dalan nga gadasok na man gani ilahang mga panimalay? Usa pa, sigbit nga yuta man sa Provincial Jail ilahang gitukoran mao nga gamantinir sila ana nga espasyoha. Swerte nalang nga nakaplastar sa una ang mga ginikanan ni Gemma sa kinatumyang daplin sa haywi.
Nakamata ang bugtong anak nga si Dodoy dili tungod sa mga sunoy, apan tungod sa hagiyong sa langaw nga gaalirong sa mga iti gawas sa bintana. Madungog pud niya sa unahan ang yagubyob sa mga igmat (igmata tabi) nga gatapok sa tindahan ni Nang Susie. Nibangon nalang si Dodoy sa lantay ug nidiretso sa kusina.
“Sardinas na pud!?” bagutbot niya human og abri sa dakong taklob sa kaldero nga gitabon sa nabilin nga pagkaon. Sa iyang kadismaya, kahilakon-dili siyang gatindog, nanghimuta, nanghuy-ab, samtang gitutokan ang duha ka piraso sa sud-an nga giplatitohag Molave Young’s Milling Corp.
“Ay sig reklamo, pagtimo na diha!” singgit sa iyahang inahan nga nanguso og mga puti sa banyo. Hagbay ra nga nilakaw ang bana ni Gemma nga usa ka mason sa gisugdan nga Robinson’s Place sa gibakbak nga Liga ug SP. Daw kini ang pinakauna nga mall nga itukod sa dakbayan, ug dili na taman hulungihong (tuod man nga adunay C3 nga kuno pinakauna nga mall nga gipanag-iyahan sa gobyerno, halos ukay-ukay ug pampahamis sa panit ra pud imong makaplagan). Gikalipay tawon sa iyahang bana nga si Toto ang higayon nga makapanday og balik, kay intawon, wa gyuy sapi ang amahan niadtong nilabay nga mga bulan nga puros lockdown. Gidaginot na lang sa pamilya Decierto ang ayuda sa barangay nga de-lata, bugas, ug Quickchow kay hagbay ra nga nahubas ang singkomil nga SAP.
“Human nimog kaon diha, panghugas, dayon pag-modyul. Unya ra kaligo kay wa pa ko nahuman diri,” dungag ni Gemma nga nakadungog sa hagtong sa plato ug kutsara. Wala na mitubag si Dodoy. Gahukad siyag bahaw unya gahinay-hinay na og hungit.
WALA gyud kasabot si Dodoy sa iyahang mga modyul, samot na ang inahan nga third-year ra ang nakaya sa National. Siguro kon hatdog ug kornbip kuno iyahang pamahaw, naa na unta siyay ikasulat sa pangutana nga “In 2-3 sentences, what is the importance of the sense organs in our body?” Pero gahanduraw ra ang bata nga naa kuno siya sulod sa iyahang klasrum, galingkod, ug namati sa iyahang maestra nga gaantipara. Miabot pud sa iyahang huna-huna nga moduaw og Pisonet, apan nakahinumdom siya nga mobaktas pa siya sa pikas purok unya basin madakpan pa siya sa tanod.
Taud-taod, migawas sa banyo si Gemma. Nagtiniil siya padulong sa pultahan ug paspas nga gisul-ob ang sanilas sa gawas aron manghalay. Wala na niya panumbalinga iyahang basa kaayo nga sanina ug gasingot nga dagway kay, lantaw niya, wala na man pud iyahang mga kumare. Sa wala pa siya kasab-it sa alambre nga halayan, milingi siyas bintana ug nanawag sa iyahang anak.
“Doy, humana ka ana imohang modyul? Wala pa biya nauli tong sa niagi nga semana ha?”
Wala dayon katubag si Dodoy nga gayaka ra ug gawiris-wiris. Ubay-ubay pud iyahang mga blangko kay, lagi, way alamag. Nitando nalang siya ug gihipos ang mga papel sa iyahang kiliran. Bahala na ni, pangagho niya. Mitindog si Dodoy ug nanghuy-ab, nanginat sa iyang sapsing nga lawas. Sa gawas, nakadungog siyag tingog sa rekorida nga nagkakusog, padulong sa ilaha. Nilili siya sa bintana ug gisundan og lantaw ang puti nga sakyanan sa haywi.
“Mga lumulupyo sa Barangay San Jose, magsugod na og palista sa bakuna sa atoang barangay hall. Giawhag ang nag edad og 18 pataas nga magpabakuna aron mapugngan ang pagkuyanap sa Covid-19. Aduna tay Sinovac…”
Pag-agi sa sakyanan sa ilahang tungod, nidalikyat og sulod sa balay si Gemma kay nakalimot siyag sul-ob sa iyahang pismas. Pastilan, huna-huna niya kon natsambahan siya sa multa nga kinintos. Wala magdugay, nilabay ang tigsibya ug nagpadayon siya og panghalay.
“Ma, kanus-a ka pa-baksin?” pangutana ni Dodoy nga gatan-aw ra sa iyang inahan sa bintana.
“Ambot nak, mangutana pa pud ko sa imohang papa. Wala ra ba ta kabalo unsay iturok ana nila sa atoang lawas,” ingon ni Gemma samtang gayabo sa pinug-an sa kanal. Pagsulod, komedya siyang midungag, “Kay basin mahimo tag sumbi!” ug nikatawa silang duha ni Dodoy.
(To be continued)
Si Niño Jan Pol natawo ug nagdako sa Dakbayan sa Pagadian. Nahimong Fellow for Creative Nonfiction sa ika-27 nga Iligan National Writers Workshop. Nagtukod sa pinakauna nga Pagadian Writers Workshop niaging tuig 2020. Kasamtangang estudyante sa University of Toronto. Mabasa ang iyang ubang sinulatan sa Reading the Regions 2: Philippine Folk and Oral Traditions (usa ka antolohiya sa NCCA) ug sa Dagmay.online.