(Kining sugilanon misakmit og unang ganti sa Carlos Palanca Awards karong tuiga)
“Kahilas ba nimo, uy!” sukmat ni Lukring nga nakabantay.
“Aw, angay lang! Kontra baya tag dula unya… irog didto bi, basig ikaw ang magdalag demal nako,” ni Duday samtang iyang gisiko ang higala.
“Hmph! Demalas sa imong bisong!” subli ni Lukring nga mitindog sa gilingkoran. Unya didto na sad kini magkikir-kikir kang Berning.
Sus, ang animal kalami kulamoson sa nawong, ay! Maypa wa nako pautanga, niya sa kaugalingon. Taudtaod, nangahilom silang upat, nanag-estudyo sa nahabiling mga baraha; kon unsay angay pang gungonan ug angay nang ilabay. Dugay-dugay gyod nga nagpulihay og saksak sila si Sidra, Duday ug Lotlot, hangtod na-hits ra gyod kini niya. Ang sunod nga nakadaog kay si Lotlot, mga tulo lang kadto ka pustada. Nakapamalikas si Sidra sa kalagot kay sayop ang iyang nalabay. Tungod sa kakulba-hinam, wa nila himatikdi ang paspas nga paglabay sa mga gutlo— untop nang alas onse. Si Duday sigeg ampo nga unta moundang na si Berning aron kini mapulihan kay pataka ra nig labay kang Lotlot og baraha.
Takulahaw lang, kalit mibundak ang ulan dayon midahunog og kusog. Nakalingiw si Duday sa palibot, gitugkag kahingawa kay nag-inusara ra si Istoy sa ila.Tungod kay nagsagunson ang iyang buynas, kaulion-dili si Duday. Ang ganinang nagpundok nga kuwarta ni Lotlot mibalhin na kang Duday. Dili na madrowing ang nawong ni Lotlot sa kapungot. Si Berning pod di na halos motingog. Nakahunahuna si Lukring nga maglutog daghang kan-on aron kon gutomon ang iyang mga higala, diretso na silang mokaon ug magpalit og sud-an sa restawran ni Puroy.
Tungod sa kakusog sa ulan ug hangin, milusot ang mga salibo sa ulan. Giserad-an dayon ni Lukring ang tamboanan. Daw wala lay nahitabo sa mga nanagdula didto bisag gadahunog na ang kawanangan.
Igo ra gyod nahuman og saksak ni Sidra dihang may usa ka kusog nga singgit silang nabati. Mihunong silag dula. Nagtinan-away. Gihipos dayon nila ang baraha ug mga pusta. Mituyhad si Duday, Lotlot ug Sidra sa talad ug naniid sa pultahan. Ilang nakit-an si Berting nga nagdagan paingon sa balay ni Lukring; nahumod kini sa ulan.
“Ting, unsa may nahitabo?” ni Lukring nga may sambog nga kabalaka.
Misilong si Berting ug nagdaling misaka sa hagdanan. “Si Kokoy, Mare, katong kinamanghorang anak gani ni Mercedes nga milayas niadtong milabayng semana, nakaplagan ganina sayos buntag sa may sagbotan daplin sa baybayon, patay na!”
“Hesus! Ginoo ko! Kay unsa diay ang nahitabo?” Nakapanguros si Duday.
Miginhawag lalom si Erning. “Ingon ni Mindo, ang suod nga amigo ining gipuy-an, manginhas daw ang bata sa baybayon gahapon sa hapon unya wala na makauli pagkagabii. Segun sa mga nakakita sa patayng lawas, gikuhaan daw kinig mata ug ubang parte sa lawas. Mao nga daw wa na sa saktong panimuot ron si Mercedes, nagminatay pagkahibalo.”
“Susmaryosep! Tinuod gyod diay tong teks nga akong nadawat nga magbantay-bantay ta dinhi sa isla kay naa na daw dinhi ang mga mangidnapay,” sumpay ni Lotlot.
“Di ba giasoy na sa TV Patrol-Mindanao nga didto pod sa Gensan, tulo ka estudyante ang gikidnap? Ug didto pod daw sa Davao, adunay upat ka bata nga hangtod ron wala pa igbagat sa ilang mga ginikanan,” ni Sidra.
Nakatulon og laway si Duday. Milakdop dayon sa iyang hunahuna si Istoy. Tungod sa kakulba, way pupananghid nga nanaog siya sa balay ni Lukring.
“O, Mare, asa man ka? Moadto kas ilang Mercedes? Hulat sa! Mokuyog ko,” ni Lukring nga natingala sa kalit niyang pagbiya.
Wala na madunggi ni Duday ang gisulti sa iyang higala. Nabungol siya sa dahunog sa iyang dughan. Nagdali siyag dagan pauli ug gisungasong ang makusog nga bundak sa ulan.
“Pulihi sa ko, Mare, kay mouli sa ko. Ako sang tukwason ang akong mga hinayhay. Mobalik ra ko, Mare.”
Nagkabuang og dagan si Duday pauli sa ila nga daw gibunalan nga kabayo. Iyang gisungasong ang tinabisak sa daw guang-guang nga mga lusok sa ulan. Puwerte niyang iktin-iktin kay usahay malubong man ang iyang tsinelas sa lapok.
Paghiabot niya sa ilang tugkaran, iyang gituktok ang pultahan.
“Toy, ablihi, si Nanay nimo ni!”
Way mitubag. Gituktok na pod niya. Wala gihapon. Kusog niyang gituklod ang pultahan. Naabli kini, natukwang ang bangko nga igo ra diayng gibabag. Ang kagwang! Sa bentana na pod diay miagi. Unya lang gyod kang kagwanga ka! Makatilaw ka gyod nako ron, matod niya sa kaugalingon. Tungod lagi kay gisaog siya sa kabalaka ug kakulba, nakahukom si Duday nga subayon si Istoy kon hain kini galaag. Gisusi niya ang orasan, pasado na alas onse sa buntag. Iyang gikuha ang payong luyo sa pultahan ug giserad-an nig balik. Unya gisungasong niyag balik ang uwan paingon sa dalan. Wa damha, iyang natagboan si Beboy nga nagbaktas sa pikas tampi sa kalsada. Nagtiniil kini ug nagpandong og dahon sa saging samtang ang tuong kamot gabitbit sa dakong selopin nga gisudlan sa bag ug sapatos.
“Boy, nakit-an nimo si Istoy?” suna niya sa anak.
“Wala ra ba, Nay. Gikan pa man kos eskuylahan.”
“Pastilan! Hain na man diay tong manghod nimo galaroy-laroy! Uli na didto sa balay og pag-ilis og sanina. Paglung-ag na lang kay ako sang pangitaon ang imong igsoon. Makatilaw gyod to nako ron!” masuk-anong sulti ni Duday apan sahi kini sa tinuod niyang gibati.
Way lingi-lingi nga mituhoy siya sa bilyaran ni Joaquin diin didto panagsa magdulag kompyuter si Istoy. Misamot paggara ang ulan. Mas mikusog ang pagbundak nga halos dili na niya maaninaw ang ubang kabalayan nga malabyan. Ang kapait kay miduyog pa gyod ang di masabtang tayhop sa hangin. Mao nga wa gyod tawon mapusli ang iyang payong nga gipalid-palid. Takulahaw lang, milagaak ang makabungol nga lipak; mora nig gatosang dinamita nga gadungag buto!
“Sus, Ginoo, ko! Ipahilayo unta ang akong anak sa disgrasya! Wa untay daotang nahitabo niya!” ni Duday nga nagkurog sa kakulba.
Pag-abot didto, mga batan-ong bugoy nga pulos nagkiyugpos sa kilid sa bilyaran ang iyang naabtan. Namidpid kini sa katugnaw sa gabahis-bahis nga huros sa hangin. Wala si Istoy. Iyang gipangutana ang anak ni Lotlot nga si Miko apan wala pod kini kabalo. Misantop sa iyang hunahuna ang internetan ni Sherly, ang Japayuki nga nakahantok og edarang Aleman, duha lang ka kanto ang gilay-on niini gikan sa bilyaran. Bisag nanuhot-suhot ang bugnawng hangin, giagwanta kini ni Duday.
Sama sa nasinati niya sa bilyaran ni Joaquin, wala gihapon didto si Istoy. Paggawas niya sa internetan, daw kahugnoon ang iyang kalibotan! Ug inanayng napuypoy ang iyang kusog samtang nag-asod pod pagtambor ang iyang kalisang. Samtang nagbaklay, wala na panumbalinga ni Duday ang dagkong mga lusok sa uwan nga daw nanusok-nusok sa iyang panit. Iyang gisangpit ang tanang kasantosan samtang gibasol ang kaugalingon sa pagbiya sa iyang anak, sa pagpangasaba niya ganina. Diyos ko, wa unta molayas si Istoy, wala unta makidnap ang akong anak! Diyos ko, tabangi ko! pangamuyo niya sa hilom.
Wa na sa hustong buot nga nagbaklay si Duday. Miadto siya sa may basketbolan. Tupad sa plasa, adunay mga bata nga nanagdulag dakpanay. Namay-ongan niya si Dodot, ang kadula ni Istoy ganinang buntag. Iya ning gitawag. Kaduolon-dili niya ang bata.
“Dot, nakit-an nimo si Istoy?”
“Oo, Te, didto ganina sa may pantalan kuyog ni Abner, gasakay-sakay sa iyang bisikleta,” tubag sa bata nga nagkurog sa katugnaw.
Nakaginhawag lalom si Duday sa nadungog; nahupay ang kagubot sa iyang galamhan. Human niya pasalamati ang bata, wa na siya maglangay. Gibaklay niya ang dalan paingon sa pantalan. Buot unta niyang mosakay og traysikol apan wa gyoy mohunong inigpara niya; pulos kini puno.
Pag-abot niya sa pantalan, iya dayong gisubay sa panan-aw ang kalikopan sa pantalan. Adunay ubang mga pasahero nga nanilong sa may waiting area. Naa poy kalalakin-an didto nga nanarbaho isip drayber ug helper sa mga lantsa ang nanagbugkot sa ilang mga sakyanan nga gituya-tuya ug gihapak-hapak sa dagkong mga balod. Nakit-an ni Duday si Abner nga mitabang og alsa sa dakong bag sa usa ka pasahero. Sagol-dagan nga iya ning giadto.
“Abner, hain si Istoy?”
Milingi niya ang gapasinguwan nga bata nga kasamtangang gapaabot hatagan og kuwarta sa pasahero. Pagkakita niya kang Duday, nakapangalot kini sa ulo.
“Mikuyog man to nako diri ganina, Te. Gabisikleta-bisikleta pa to, Te, ganina didto samtang nagpasuhol kog tabang sa mga pasahero. Wa na ko kaalinggat kon diin siya pagkahuman. Iya na lang gibiyaan ang bisikleta,” matod sa trese anyos nga bata samtang gitudlo ang iyang bisikleta nga nagsandig sa poste.
“Mga pila na man ka minuto ang minglabay nga wala nimo siya makit-i dinhi?” ni Duday nga gitugkan og mga bunhok sa kalisang.
“Wala ko masayod, Te. Morag mousa na tingali ka oras, Te.”
“Asa kaha tong bataa to? Na, sige, Ner, ako sang pangitaon si Istoy,” ni Duday nga gasugod nag pangurog ang tuhod. Wa niya kapugngi ang pagpangligid sa iyang mga luha samtang naglakaw balik sa dalan.
Unsa may akong irason kang Kardo? Ginoo, patyon gyod ko sa akong bana kon iyang mahibaw-an ang akong kasaypanan, niya sa kaugalingon. Mihukom na lang siya nga mopauli sa ilang balay— malaomon gihapon nga basig makit-an ra niya si Istoy. Samtang galakaw, iyang gitutimbang kon unsay iyang buhaton o irason kang Kardo. Wa damha, iyang nakit-an si Maning, ang bana ni Rosing, nga kauban sa trabaho ni Kardo; nagsul-ot nig raincoat samtang milatas sa dalan.
“Ning, nagkita mo ni Kardo?” ni Duday nga gitag-as ang lakang aron maapsan ang lalaki.
“Oo, Day, ganina sa opisina,” ni Maning.
“Mao ba? Sayo man lagi ka miuli?” laing sukit niya.
“Miuli kog sayo kay wa miy trabaho ugma, Day. Makigdungan unta gani si Kardog uli ganina apan gisugo siya ni Sir Randy nga magdeliber usa og Coke sa Matina maong miuna na lang ko. Basin og moapas ra tog uli unya, Day. Unta mohunong na ning kusog nga ulan ug hangin kay haskang dagkoa gyod sa mga balod. Nagtuya-tuya god ganina ang lantsa nga akong gisakyan. Mideklarar na ang PAG-ASA ug MARINA bag-ohay pa lang gyod nga wala usay patabokon paingon dinhis ato kay signal number 2 na daw ta.”
“Diay ba? Naa gyod diay moabotay nga bagyo? Na, sige, Ning, salamat kaayo,” ni Duday nga naningkamot aron dili molubad ang tingog.
Labi pang nahuyhoy si Duday dihang paghimungtod niya sa tugkaran sa ilang balay, si Beboy lang ang iyang nakit-an nga nagtungok sa talamboan. Nalingaw kinig tan-aw sa himungaan nga nagkapulikig luob sa mga piso ubos sa punoan sa santol.
“Boy, wala pa gihapon si Istoy?” ni Duday nga naningkamot aron di moawop ang tingog.
Igo ra milingo-lingo si Beboy. Iya kining gisugo nga magkuhag tualya sa ilang lawak. Miadto kini sa kuwarto ug gitunol kaniya ang tuwalya; unya, mibalik ra pod nig ambo sa bentana. Mao pa lang paghisulod ni Duday sa lawak aron unta mag-ilis og sanina dihang kalit misinggit si Beboy.
“Nay! Nay! Naa na si Istoy!”
Ingog milukso ang kasingkasing ni Duday. Nagdali siyag gawas sa sala ug nakit-an si Kardo kuyog si Istoy nga nagdalag bugas ug isda, de lata, buwad ug uban pang mga produkto nga gisulod sa dakong selopin. Wala kapugong si Duday sa kaugalingon. Nagdali siyag kanaog sa balay ug gisungasong og balik ang kusog nga ulan aron sugaton ang anak. Unya, hugtanong niyang gigakos si Istoy samtang gipasagdan niyang mangatagak iyang mga luha. Natingala si Kardo sa iyang gibuhat, apil pod si Istoy nga iyang gikugos, nakapangawot sa ulo.
“Naunsa ka dinha, Duday?”
“Ha? Wala, uy! Nabalaka lang ko sa atong anak… dugay man god mo nanguli. Di baya maayo ang tempo. Ali na, manulod na ta sa balay kay tugnaw kaayo dinhis gawas,” palusot niya sa bana kinsa wa makamatikod sa pagpanglugmaw sa iyang mga luha sanglit gilamat kini sa liboang supang nga mga lusok sa ulan.
(KATAPOSAN)
Dr. Jondy M. Arpilleda teaches in Surigao del Sur State University. He is a recipient of the Carlos Palanca Memorial Awards and Jimmy Y. Balacuit Literary Awards. He was a fellow of Iligan National Writers Workshop, Cornelio Faigao, Lamiraw, Davao Writers Workshop, and ADDU Summer Creative Writing Workshop.