Bukid sa Buda. Gianak si Veron. Namatay ang iyang inahan sa pag-anak kaniya kay dako ang iyang ulo. Dili ulo ang nakita sa komadrona kun di usa ka bukog nga nagburot.
Ang bata usa ka buktot. Sadihang nigawas kini, kalit nipahiyom ang bata. Nakakita na dayon kini. Usa kini ka kahibulongan ingon sa komadrona. Nidako si Veron nga bayot nga bata.Binabaye, hinay molihok, mokiay’g lakaw ug tabian nga bayot nga buktot.
Makalingaw kaayo si Veron og makawala sa kakapoy ug problema. Apan kontra kaayo siya sa iyang amahan ug inahan. Ginapasipad-an si Veron sa iyang mga pamilya, ginapaligid sa pang-pang ug bakilid. Nagadaro si Veron sa ilang uma aron tamnan og humay. Manglaba, magluto, magbugha og kahoy. Ug wala na nakaantos si Veron, nisakay siya og bus, nilayas siya ug nakaabot sa sentro sa syudad sa Dabaw.
Si Ado gi-anak sa Panaga. Layo kaayo nga lugar gikan sa syudad. Mosakay og bus, habal-habal, motabok og tulo ka sapa, mobaktas og pila ka kilometro, mosakay og kabayo, makaabot lang sa lugar ni Ado.
Si Ado, usa ka himsog nga bata ug bus-ok og lawas hangtud nga nidako kini. Taas ang ilong ug sakto ang barog, ang iyang mga mata daw sa dili ka makabalibad og naa siyay ihangyo kanimo. Hamis pa gyud ang iyang pamanit murag wala gadako sa uma.Mura siya og anak sa adunahan og pamarong og tan-awon. Sa dihang natapos na niya ang hayskol, nanimpad siya sa syudad.
Nagatulog si Ado sa kilid sa karsada, bisan asa nga waiting shed o terminal sulod sa usa ka bulan. Naglatagaw siya. Wala siyay kaligo, nanimaho siya og basurahan, pero nilutaw gihapon ang iyang kaambongan.
Nakit-an siya ni Veron nga natulog sa bakante nga lamesa. Nahalata ni Veron nga walay tarong nga kaon si Ado, nagkurog-kurog, iyang gihikap ang ulo, init kaayo, taas ang iyang kalintura.
Nakamata si Ado ug giuban siya sa boarding house ni Veron. Gisininaan, gipakaon ug gipaligo. Iya kining gipahumotan ang tibuok lawas og nigawas ang iyang kaambungan. Nitulo ang laway niVeron. Gusto niyang gakson si Ado pero naulaw siya ug nagpahiyom na lang sa tago.
Gikompletuhan ni Veron og papeles aron mahimong security guard siAdo. Ug sa dihang magtuyok-tuyok na si Ado sa dako nga samin, nakita gyod niVeron ang nagburot sa pantalon ni Ado.
“Makalingaw kaayo tan- awon” pung ni Ado sa iyang kaugalingon. Hunahuna ni Veron kanus-a kaha niya makit-an ang nagburot nga gitago sa pantalon ni Ado.
“Bayot ra gyod ko nga buktot.” dungan ngisi sa iyang kaugalingon. “Moabot ang panahon, hubgon taka Ado sa makahubog nga bino aron makalimot ka nga buktot diay ko,” dungan og ngisi nga mabiay-biayon.
Tindera si Veron og gulay sa Bankerohan. Dali ra mahurot ang iyang baligya kay maayo siya mag-abi-abi og kustomer, nindot pod siya og tingog, iyang ginakantahan og binisaya ang mga mamalit sa iyang gulay, mao nga daghan kaayo siya og suki.
Ganahan kaayo ang iyang amo sa iya. Sa dihang nakatigom na si Veron, nagpalit siya og kariton ug ubang mga gamit aron magluto siya og banana cue.
“Nindot ning mamaligya og saging kay duol na kaayo ko sa akong hilig, kay naa koy bana dili man ko hilabtan, unsa diay ko nga pagkababaye, kaliwat ni birheng Maria,” ni Veron nga nagngisi dayon nipis kaayo siya og tingog.
Ug iyang ginatabonan ang iyang baba kay basin makit-an na pod siya ni Ado nga nag-ngisi. Si Ado nakatrabaho na usab isip usa ka security guard.
Namaligya Si Veron og banana cue ug toron sa sa gawas sa dagkong eskuylahan sa syudad. Matag walay duty si Ado, iyang ginasundo si Veron ug iyang ginatabangan sa pagbaligya og pagluto si Veron.
Naay mga amigo si Veron nga mga bayot. Usahay ginabisitahan siya sa iyang mga amigo, apan dili mokuyog si Veron kay dili siya ganahan mag suroy- suroy o mag rampa.
Pung ni Veron sa iyang mga amiga, “dili ko gusto mamatay og kagaw sa AIDS,” dungan dayon niyang katawa og nipis kaayo. Gusto kong mamatay sa kulata ni Ado,”Og nanlakaw ang iyang mga amiga nga kiatan kaayo. “Ba-bay, Veronica,” Bayot nga martir,” ug dunggan silang nangatawa tanan.
Usahay magdala si Ado og babaye sa iyang boarding house, og ipa- ila- ila niya kini kay Veron nga iyang hinigugma. Daw komuton ang kasing-kasing ni Veron sa bihuhatan niAdo nga iyang ka live-in.Gipaila-ila lang ni Ado si Veron nga iyang oyoan. Ning agik-ik ang kama sa suwod.Dungog kaayo ni Veron ang agowo sa babaye. Si Veron naghulat sa gawas samtang nitowo ang iyang luha. Way pong lang si Veron pag gawas sa babaye. Og dunggan sa pag-agda og panihapon ni Veron og sa uyab ni Ado.
Si Veron ang nagalaba sa mga sanina niAdo, labi na ang iyang mga yuniporme. Iya kining inalmeroran para mogahi ang pantalon og sanina. Ginaandaman niya kini og pagkaon sa dili pa mogawas si Veron sa iyang boarding house aron moadto sa gawas sa pwesto sa may Buhangin nga Eskuylahan. Diha siya nagdugay kay buotan ang tag-iya sa eskuylahan kang Veron.
Og sailang pag-ipon, sa dihang mangatulog na sila sulod sa usa katuig walay nahitabo sa ilang duha. Igo lamang siVeron sa paggunit sa kamot ni Ado. Dilli gani kini magpagakos tungog hilasan si Ado og maglisod pod si Veron kay buktot man gud siya og ilang buhaton ang ginabuhat sa mag-asawa. Kuntento na si Veron nga makit-an si Ado nga natulog nga nagbrief. Apan dili gyud pwede gunitan ni Veron.Kutob lang siya sa pagsud-ong sa iyang hinigugma og kaipon kay gibaharan siya ni Ado nga kulatahon siya hangtod nga monipis ang likod kono niya og iya siyang hilabtan.Wala kahibalo si Veron og nahigugma ba kaniya si Ado. O basin kwarta lang ang iyang giapas kaniya. Apan dili pod makasulti ana si Veron kay naa na may trabaho si Ado. Dili lang gyud mubalhin og poyo si ado.
Tungod sa may mga higayon nga si Ado mosundo kang Veron sa pwesto niini, nasud-ongan ni Ado ang mga estudyante nga nikuha og Seaman,naibog siya niini. Iyang nadunggan ang mga lugar gawas sa Pilipinas nga ilang maadtoan og makasakay na sila og barko og ang mga pilyong estudyante dili gyud pwede dili iapil ang mga legs og boobs sa mga Amerikana. Nangandoy si Ado nga moeskuyla ogSeaman og nag-istorya sila ni Veron. Nisugot si Veron nga moeskuyla si Ado og Seaman.
Nakasakay na si Ado sa Barko. Iyang giantos ang kamingaw og kalaay bugti sa kwarta og pangandoy nga maharuhay sa kinabuhi. Ang mga hapak sa balod sa barko nga iyang gisakyan o ang kasaba sa makina daw nakalimtan na niya si Veron. Hangtud nga nagminyo siya. Naay nindot nga balay, sakyanan, alahas, daghang kwarta og mga anak.
Ang asawa ni Ado nahubog na sa kwarta. Wala niya naatiman ang iyang mga anak, sige lang sosyalan kauban ang iyang mga amiga sa bar og bisan asa sila mag biyahe. Sige nagbalik si Ado sa barko. Dagko na ang ilang mga anak. Iya na gyud nakalimtan si Veron.
Nagkasakit si Veron og tubercolosis. Niuli siya sa iyang lugar didto sa Buda tungod kay maayo naman ang pagtagad saiyang pamilya sa iyaha. Nagpaayo siya sa iyang sakit. Pinaagi sa tabang sa iyang mga ginikanan og igsoon. Hangtud nga naayo siya.
Wala na nisakay si Ado sa Barko kay nagkasakit siya sa prostate. Naa na lang siya sa iyang balay kauban ang iyang mga anak. Siguro, tungod sa iyang trabaho nga naa sa ilawom sa barko sa mga makina nga init kaayo, mao nga nagkasakit si Ado sa Prostate. Maglisod siya sa iyang pag-ihi, hinay na kaayo ang iyang nilakwan og linihokan. Apan ang iyang asawa halos dili niya kini makit-an sa ilang balay. Gipasagdan siya sa way puangod niyang asawa
Tungod sa sakit sa prostate ni Ado,Nagpaopera siya gamit ang iyang kwarta nga na ipon sa pagsakay sa barko. Namaligya pa siya sa iyang mga naipundar aron lang siya maayo. “Kalooy saDiyos naayo ako sa akong sakit. Pulong ni Ado sa iyang kaugalingon.”Gibiyaan siya sa iyang asawa apan ang iyang mga anak wala nikuyog sa iyang asawa. Kauban kini ni Ado sa iyang balay. Ang iyang asawa nga si Jenny nikuyog sa iyang uyab og nakig-ipon si Jenny sa iyang laki.
Usa ka adlaw, nisimba si Ado og nisimba usab si Veron. Nagkita silang duha sa katedral. Halos dili makaila si Veron kay Ado kay bisan idaran na kini nisamot kini ka gwapo sa panan- aw ni Veron.
Nagsugat ang ilang panan-aw, gigakos niya si Veron bisan daghan kaayo og mga tawo. Wala silang duha naulaw sa mga nanimba nianang higayona.Gipanan-aw sila. Murag sila lamang duha sa sulod sa katedral. Ang paminaw ni Veron, murag dako kaayo ang buwan taliwala sa kasagbutan niadtong orasa. Nangaon sila og ginahungitan ni Ado si Veron. Sa matag lad-ok ni Veron sa kan-on, naglibog siya og asa siya nabut-okan, sa pahiyom ni Ado o sa gihungit ni Ado nga kan-on.
Ang pagsidliw sa adlaw nakapaundang sa ilang panaghudyaka. Naadlawan sila sa ilang panag-istorya.Niuli si Veron sa ilang bukid. Gihatud siya ni Ado sa terminal. Gigakos siya niAdo. Og nihilak si Veron. Walay undang ang iyang luha sa pag-agas hangtud nga nauga kini sa iyang mga mata og nakatulog siya sa bus. Gipukaw siya sa Konduktor, “Mr o Miss, hapit naka sa imong baryo. Basin molapas ka.” Tubag ni Veron, “Daghan salamat sa imo konduktor, lami kaayo mahigugma,” pong ni Veron. Og nipahiyom ang konduktor Kay Veron, og nitubag siya, “Pagsure diha bayot.”Og nikatawa ang drayber og dako kaayo. Og namong pa, “way forever,” tubag ni Veron, “Naay forever sa boktot nga bayot” og dako kaayo ang katawa sa drayber ug mga pasahero.
Nagkasakit nausab si Veron. Kanser sa bukog. Nagpatabang si Veron sa bisan kinsa. Niadto na siya sa radyo. Pong ni Veron, “Maayong hapon sa inyong tanan sa nakadungog sa lanog niining radyo, ako nag pa public service tungod kay nag antos ako karon sa kanser sa bukog, gusto nako nga maoperahan ako apan wala akoy sarang ikagastos, ang nagpasibya. Si Veron nga taga Buda, usa ka bayot nga boktot.”Og nadunggan siya Ni Ado. Niadto si Ado sa sibyaanan sa radyo.
Gigakos siya ni Ado og nag dangoyngoy og hilak daw sama sa usa kabata nga giilugan og dulaan. Pong niya, “Nganong wala Kaman ng sulti sa ako Veron nga duna diay kay giantus nga balatian”.
Wala nakalihok og nakatingog si Veron, nitowo pod ang luha sa mga nakasud-ong sa sulod sa radio announcer booth labi na ang mga operaytor didto sa suwod. Gitabangan siya ni Ado sa gastos sa pagpaopera og uban pang medisina aron sa hingpit nga kaayuhan ni Veron.
Pagkahuman sa operasyon, sa pipila ka adlaw, gidala ni Ado si Veron sa iyang balay. “Naulaw kaayo si Veron kay Ado, ug nagpasalamat siya nga way kabutangan. Niabot na sila sa bay ni Ado, ug gipaila- ila siya sa mga anak ni Ado.
Buotan ang mga anak ni Ado. Ilang gi-atiman si Veron. Kahibalo na ang mga anak ni Ado sa ilang kagahapon. Apan wala nabag-o ang panlantaw nila sa ilang amahan, hinoon mas labi nilang gidayeg ang ilang amahan. Pong sa anak ni Ado nga si Veronica, Salamat, “Papa kay imong gipakita sa amoa og unsa ang panultihon nga “utang nga loob.”. Ilang gigakos ang ilang amahan.“O mga anak, tama na ang drama, inyong atimanon si Angkol Veron ninyo.” Og malipayon kaayo ang mga anak ni Ado sa pag atiman nila kang Veron.
Kanser na ang sakit ni Veron. Bisan na operahan na siya. Giabot na gyud siya sa kamatayon. Apan namatay siya sa kiliran ni Ado. Gipahiluna ang lubnganan ni
Veron ni Ado. Ni itsa og bulak si Ado og namong siya, “Veron Salamat, Katunga sa akong Kinabuhi gikan sa imo. Maayong pagbiyahe og dalha sa langit ang akong walay kinutuban nga gugma sa imo. Adyos Veron o Veronica.”Og sa pagsubang sa Adlaw ang bag-o kinabuhi ang naghulat kay Ado.
Si Jed P. Acero, usa ka magtutudlo sa Sta National High School, Davao City. Nagtudlo usab siya sa University of Mindanao. Aduna siya’s doctorate sa Public Administration.