Ang pinulongan ang pinakadako nga pundasyon sa usa ka kultura. Tungod sa pinulongan nakuha sa tawo nga makigtipon sa ubang tawo, makigstorya kanila ubp. Mao nang pinaagi aning pinulongan magkahiusa ang usa ka katilingban tungod kay pareha ang ilahang pagkasabot sa mga butang, ideya, ubp. Tungod niini, ang kultura adunay dakong kalambigitan sa usa ka nasud o katilingban. Masulti nato nga ang pinulongan maoy usa sa mga importante nga ginagunitan sa nasud, kultura ug mismo sa tawo. Kung wala ang pinulongan walay matukod nga maayong kultura, nasud, og balaod kay mismo sa pinulongan nga ginagamit dili magkasinabtanay. Usab makasulti kita na ang pinulongon maoy makasulti sa gigikanan o kasinatian sa tawo. Kung ang tawo nagagamit sa Cebuano masulti nato nga siya kay Bisaya, Cebuano, ubp. Pwede usab, kini nga tawo aduna’y kasinatian sa kultura sa Cebuano o sa laing lugar nga naga-istorya sa maong pinulongan.
Sama sa uban, ang pinulongan pud adunay mga straktura og balaod nga ginagamit. Mao nang usa ka pagbinastos o insulto ang mahitabo kung ang pulong sa uban kay magamit nato sa mali. Aron makagamit ta sa ubang pinulongan sa ubang kultura, kinahanglan natong tun-an kini og maayo.
Apan, sa panahon karon dako ang akong pagkatingala na pipila o kadaghanan sa mga tawo ang nakalimot aning ideya bahin sa pinulongan.
Sa akong pakigstorya sa kadaghanan, aduna ‘koy napansin batok sa pinulongan sa mga tawo. Sa publiko, sama sa sulod sa jeep, sa mall, ubp. mapansin nako na ang kadaghanan sa mga tawo, hilabina diri sa Dakbayan, nagagamit og nagkadaghan-daghang klase na mga pinulongan. Dinhi sa atong lugar, na uso gayud ang ginatawag nga conyo kung asa ginasagul-sagol sa mga katawhan ang duha o tulo ka pinulongan. Kining conyo walay struktura nga ginasunod, ang importante masulti lamang sa tao ang gusto niyang masulti. Sama na lang sa mga ginasulti sa kadaghanan, “Sa’n kayo magkain?” (Asa mo mangaon?) “Nag-eat na kayo?” (Nangaon na mo?) “Wag gud kayo mag-ingay dito!” (Ayaw mo pagbanha diri bi!) “Meron si Daddy (Nia si Tatay/Papa dinhi).”
Sa atong tunghaan makita ko usab na ang pinulongan na ginagamit sa pagtudlo kay Ingles ug ginalikayan sa kadaghanan sa mga magtutudlo nga gamiton ang laing pinulongan gawas niini. Usa sa akong mga magtutudlo wala nagatugot sa paggamit sa pinulongan nga Cebuano o Filipino sulod sa klase. Dako ang akong katingala nganong wala mi niya ginatugutan sa paggamit sa maong mga pinulongan nga unta ang iyang gihatag kanamo nga mga artikulo nahasulat man kini sa Filipino. Dili ko lang kini mapansin diri sa Ateneo lakip usab sa gawas sa tunghaan. Katong mga tawo nga makita nako sa telebisyon, madunggan sa radyo, mga politiko sa panahon sa ilahang pagpangampanya, ang atoang balaod nga gigama sa pinulongan na Ingles, ubp.
Niining daklit nga higayon, nakapamalandong ako sa akong kaugalingon ug nakapangutana bahin sa nahitabo. Na apil ko pud sa akong pagpamalandong ang ginatawag nga mga pinulongan nga conyo.
Kung ang conyo kay walay straktura og basta-basta lang ginasulti sa mga katawhan ang buot nilang isulti, unsay gamit sa pag-organisa sa mga pulong kung kini dili tahuron pinaagi sa pagsagul-sagol sa paggamit niini? Unsa’y naa sa atong pulong nga wala sa laing pulong sama sa Ingles nga ginasukwahi man kini? Nganong dili ganahan ang kadaghanan sa paggamit sa kanhing pinulongan nga Cebuano, kung asa kataw-an nila ang tawo nga hanas moistorya niini?
Sa akong pagskwela diri, nganong dili man kaayo ginapa-ilaila ang pinulongan nga Cebuano isip usa ka pinulongan nga gamiton sa pagtudlo? Kung para sa mga kadaghanang magtutudlo nganong epektibo ang paggamit sa Ingles sa pagtudlo, pwede ba nato maingon na mas epektibo ang pinulongan sa laing nasud kaysa atoang pinulongan nga atong gidak-an o nalambigit sa atong kultura? Dili ba makakat-on ang estudyante kung sa iyang pakig-istorya sa iyang magtutudlo gamiton niya ang pulong nga iyang nadak-an? Ang paggamit ba sa pulong sa ubang tao o nasud ang nagapamatuod o nagapakita nga hawud ang usa ka tao? Og isip usa ka garbosong taong Mindanao, mas pilion ba natong gamiton ang laing pinulongan og magpaulipon niini?
Sa karon kini ang mga pangutana nga gatuyok-tuyok sa akong huna-huna bahin sa paggamit sa pinulongan. Og kining mga pangutanaha ni, hinay-hinay kong sulbaron sa pagtuki nako sa akong kaugalingon. Hantud karon gayud, naglibog ko nganong ingun-ani ang paagi sa mga tao bahin sa paggamit sa pinulongan.
—
Si Karlo usa estudyante sa Ateneo de Davao.