Ihangyo sa Bulalakaw

“Nay, tinuod ba ang gisulti Lola Marta nga sa tiilan nianang bangaw dunay nagtapun-og nga mga bulawan?” pangutana sa unom ka tuig nga si Toto samtang ginahapuhap ang balhiboong iring nga nagpauraray sa iyang paa. Ang misay pod nagparayeg, sige kinig tilap sa kamot sa iyang agalon.

Mihunong kadiyot si Patricia sa iyang pagpanilhig ug gilingi ang anak nga naglingkod sa bangkito simpig sa talamboanan. “Di na tinuod, Dong. Usa ra na ka tumotumo sa mga karaang tawo,” tubag niya.

“Tumutumo ra diay na, Nay? Kanang bulalakaw, Nay, nga mahulog unya mag-wish dayon ko, di pod diay na tinuod?” laing sukit sa anak nga nagtan-aw sa bangaw nga nag-arko sa halapad nga luna sa Sitio San Roque.

“Aw, oo, uy! Kay kon tinuod pa na, Dong, hagbay ra tang nakahilwas sa atong kapit-os ron,” ni Pepay samtang nanglimpiyo sa ilang kosina.

Milingi si Toto kaniya nga mora bag napalaw sa iyang gibutyag. Gialsa niini ang misay ug gibutang sa kilid unya miakbo sa bentana.

“Nganong nangutana ka niana, To?” ni Pepay.

“Kay daghan man unta koy gustong i-wish, Nay…nga unta madato na ta, kanang parehas kasapian ni Japhet og Nato aron mapalitan pod ko nimog mga bag-ong sinina, sapatos ug daghang mga dulaan.”

“Kanang…To, palihog daw kog adto sa tindahan ni Mare Tata, pangutang sa didtog bulad ug sardinas.”

Abtik nga mitindog ang bata ug miguwa sa ilang payag, mituhoy sa tindahan sa iyang ninang, mga lima lang ka balay ang gilay-on sa ilang payag.

Gihugasan ni Pepay ang kalaha. Unya giplastar og balik ang mga sugnod nga iyang gipangkatag aron sa pagpaanok niya sa kan-on. Wa madugay, mibalik si Toto, naghangos nga misaka sa ilang balay, bitbit ang usa ka selopen.

“Nay, ingon diay si Ninang nga manukot na daw sya sa atong utang kay mangompra siya ugma.”

Naamang si Pepay. Mikitiw dayon ang kabalaka sa iyang galamhan. Asa sila mangitag kuwarta aron ikabayad sa kuwatro sentos kapin nilang utang? Ang kaparat kay wa pa sila katuksi sa ilang maisan. Adtong milabayng semana duna unta silay gamay nga halin sa kopras ug uling apan nahanaw lang kay gisabong man sa iyang banang si Edgardo.

Humag tak-ang sa kaha, iya dayong gibubo ang karaang mantika samtang si Toto milingkod sa ganghaan sa ilang balay. Ang linagiti sa manteka nakapasamot sa iyang kahingawa. Human maprito ang tulo ka itlog, iyang gipulig tak-ang takuri. Iyang gisugo si Toto nga bantayan usa ang ininit kay manilhig siya sa tugkaran. Miyango ang bata ug nakighagwag balik sa iyang pinanggang iring.

Desisiyete anyos pa lang sa dihang namabdusan si Pepay. Mugradwaray na unta sya niadto sa hayskol. Daw kilat ang tanan alang kang Pepay. Wa niya damha nga magkauyab sila ni Edgardo kay wa gyod niya kini magustohi. Nagsubo man god ang iyang kasingkasing a niadtong panahona kay nagkabulag sila sa iyang uyab nga si Michael. Nasakpan niya ning nag-iring iring kang Belinda, usa ka transferee sa ilang eskuylahan.

Tungod kay wa lagi siyay pagbati ngadto kang Edgardo, nagpaka-aron inggon sya sa atubangan niini. Apan sa kadugayan nilag kuyog, hinayhinay nga mituybo ang gugma niya kang Edgardo. Duna man poy ikapasigarbo ang nawong ug pamarog niini.

Naundang siyag eskuyla ug naminyo silag sayo. Sangko sa langit ang kalagot ni Tomas, ang iyang amahan. Nadapatan ug gipalayas sya niini sa dihang iyang nahibal-an ang pagsabak niya. Arangan og ilado ang pamilya ni Patricia o Pepay, retirado nga prinsipal ang iyang amahan ug inahan. Tungod sa gihatag nga dakong kaulawan sa ilang pamilya, gibaoran siya ni Tomas nga di na magpakita hangtod sa hangtod. Miamot man tuod ang iyang pamilya sa galastohon, wa mitambong si Tomas sa kasal. Tungod niini, nagmahay siya sa iyang amahan. Ug kini napulihag kasilag nga hangtod ron iyang gilumloman sa kinauyokan sa iyang kasingkasing. Human sa kasal, mihangyo siya kang Edgardo nga manginabuhi sa layong dapit – kanang layo sa iyang pamilya. Miuyon pod ang iyang bana. Mao nga didto sila mibalhin sa San Roque, Diatagon, usa ka munisipyo sa Surigao del Sur diin dunay dakong luna ang ginikanan ni Edgardo. Hangtod ron, mag pito na lang ka tuig, wa gyod sya nagpakita sa iyang pamilya bisan pa nagpadalag sulat ang iyang inahan nga wa na masuko si Tomas.

Tungod kay parehas silang nga wa kalampos sa pag-eskuyla, ila na lang gitikad ang luna sa ginikanan ni Edgardo ug si Edgardo namasaherog traysikol sa lungsod. Sama sa gisulti sa kadaghanan, kaniadtong manag-uyab pa, maayog taras ang ginapakita apan kon kasal na, mangguwa dayon ang tinuod nga batasan. Iya na lang nadiskobrehan nga barkadista ug sugarol diay si Edgardo. Mao kini ang pirmeng hinungdan sa ilang bangi kay diyotay man lang ang i-entregar ining kuwarta kaniya ug kon muoli, labi na kon pildero, perming hubog. Usahay, madapatan siya niini. Tungod kay wa man lagi siyay laing kapadulngan, iya na lang giantus ang tanan. Di niya gusto nga modako ang iyang anak nga walay amahan. Unsa na lang unya ang isulti sa iyang pamilya?

Igo ra gyod siya nahumag haling sa mga layang dahon sa ilang tugkaran, gitawag sya ni Toto nga miguwa sa ilang balay.

“Nay, mangaon na daw ta ingon ni Tatay.”

“Sige Nak, mosaka na ko karong taudtaod. Andama na daan ang mga plato,” ni Pepay samtang gipasandig ang silhig sa usa ka punoan sa santol.

Paghisaka sa balay, iyang nakit-an si Edgardo nga nag-ilis og sinina atbang sa espeho. Iyang namatikdan nga daghang pula-pula ang dughan niini, ilabi na sa isigkakilid sa iyang tutoy. Pagkakita kaniya, nagkabuang nig sul-ot sa iyang sinina.

“Daghan mag pula-pula sa imong lawas Gar, naunsa man na?”

“Ha? Ambot, Pay, kalit man lang ko nangatol ganiha. Nalatayan seguro kog til-as sa higdaanan,” ni Edgardo samtang gilingi siya.

“Aw mao ba…kakulba bang til-asa nga gipunterya man gyod ang duha mo ka tutoy.”

Nagsugat ang kilay ni Edgardo! Naaslom ang nawong ug mitubag: “Naa na pod ka ha, nagsugod na pod ka! Kada-adlaw na lang gyod kang nangitag bikil!”

Nahilom si Pepay. Wa na siya motubayg estorya kay tingalig modako pa kini. Maglalis na pod sila. Iya na lang gipugngan ang iyang kalagot. Humag plastar sa lamesa, milingkod si Edgardo. Mikulismaot kini sa kalagot – daw toro nga nag-aso ang mga bangag sa ilong.

Humag kuhag kan-on, milingkod si Pepay tapad sa bana. Naghakog-hakog si Toto samtang mikuhag kan-on hinungdan aron mapaslot ang iyang kamot! Mipilit man god ang mga mumho. Perting huyop sa bata sa iyang kamot.

“O, To, hinay-hinay lang. ”

Padayon lag hungit si Edgardo, wa kini magtingog. Usahay, motuo si Pepay nga tinuod gyod diay nga kanang mga tawo nga duhay alimpu’ – sapoton.

“Kanang Gar, nanukot diay si Tata kaganina sa atong utang,” hinayng sulti ni Pepay.

Moyawyaw na pod unta si Edgardo apan nakausap siyag bato! Nahiwi ang iyang nawong sa kangilo niini. Dali niyang gitutho ang kan-on, gisalod sa iyang kamot! Unya gilabay sa nawong ni Pepay! Mipilit sa nawong ni Pepay ang inusap nga mga kan-on.

“Yawa man seguro ka Pepay! Ikaw seguro ang nagdalag de malas sa akong kinabuhi! Pasagdi nang utang dinha! Letse! Ultimo paglimpiyo sa bugas, di nimo matarong! ” Mibarog si Edgardo ug gibiyaan ang pagkaon.

Igo rang miduko si Pepay samtang iyang gipapha ang mga kan-on nga namilit sa iyang nawong. Gitan-aw siya ni Toto, tataw nga nalooy kini kaniya. Daw gikumot ang dughan ni Pepay sa gihimo sa iyang bana. Mitulo ang iyang luha. Paspas siyang mitindog sa lamesa ug miadto sa panghugasan, nanghilam-os. Gitan-aw lang siya ni Toto.

Nakit-an niya si Edgardo nga nanigarilyo sa balkon. Unya, dunay traysikol nga mihunong sa kalsada, atbang sa ilang balay. Babaye ang nanaog sa sakyanan ug gitawag si Edgardo. Abtik nga nakatindog si Edgardo ug gisugat ang bisita. Pagkakita ni Pepay nga nanaog ang bana, nagdali siyag adto sa sala aron susihon kinsa kadto.

Miakbo siya sa bentana ug natataw niya ang babayeng nagsul-ot og shorts nga pinaigot taman sa bugan. Naka sleeveless kini, daw gituyog wadwad ang linikian sa kapayason ining dughan. Nag-amag kini sa kaputi. Sa iyang kadugayon sa pagpuyo sa San Roque, kadto pa lang higayona niya kini nakit-an. Mibati siyag kasina.

“Uy, Esme! Maayong buntag. Unsay ato?” mapahiyomong pangutana ni Edgardo sa bisita.

“Ay, uy! Mangutana pa jud na sya ba. Di ba birthday ron ni Carmen? Naghangyo baya to nimo gahapon nga magpatabang siyag asal sa ilang mga baboy karong buntag. Gisugo ko niya nga anhion daw tika aron sure dyod nga moadto ka.”

“Hala, tuo no? Hulat lang sa kadiyot kay mag-ilis sa kog sinina,” pananghid ni Edgardo nga nakapangalot sa iyang ulo.

“Pagkaarte na nimo, uy! Ayaw nag ilis Gar, nindot man nang sinina nimo. Adto na ta kay naghulat ra ba ang drayber, o!”

Sa banabana ni Pepay may pangedaron nang baynte kapin ang babaye. Sa unang tan-aw, bisag kinsa modayeg gyod sa kagwapa niini; matod pas uban lab-as pa kaayo ning isdaa.

“Kadali lang god! Hatagi kog tres minutos, ha?” ni Edgardo nga nagdalidalig sakas balay.

Nagkabuang pog adto sa kosina si Pepay. Natingala nga gitan-awan ni Toto ang iyang inahan nga namasawbasaw dayog hugas sa mga kamot niini.

“Kinsa man na, Gar?” pangutana ni Pepay nga nagpakaaron-ingnon nga wa kakita sa babayeng bisita.

Wa siya tubaga ni Edgardo. Midiretso lang kini sa ilang kuwarto. Wa dagtig usa ka minuto miguwa kini, nanamin ug nagpahumot. Unya way pupananghid nga milakaw pagawas. Sagol-dagan sad nga milili og balik sa may talamboanan si Pepay. Iyang nakit-an nga gihapak sa babaye ang abaga ni Edgardo nga daw dunay gikahimut-an sa gisugyot niini. Wa kasabot si Pepay sa iyang gibati. Daw gikumot ang iyang kasingkasing sa nasaksihan. Taudtaod, gipaandar na sa drayber ang sakyanan.

“Nay, human na kog kaon,” ni Toto.

“Sige To, ako lay manghipos ana,” ni Pepay samtang mipaingon sa gawas sa balkonahe aron maluag-luagan ang kahuot sa iyang dughan. Dunay usa ka lusok nga luha nga nanambo sa iyang mata ug iya dayon ning gitrapohan.

Sama sa naandan, matag Sabado, manlaba siya. Si Toto nanumbalay sa iyang mga amigo. Bisag unsaon niyag wagtang sa iyang hunahuna ang nahitabo, wa gyod siya lung-i sa kahingawa. Di ba kaha uyab tong Edgardo? Mao ba kaha niy nagbuhat og mga pula-pula sa tutoy sa iyang bana? Kini ang mga pangutanang nagpahasol niya.

Nabugto ang iyang paghinuktok sa dihang namay-ongan si Tata nga nagpadulong sa ilang tugkaran. Kalit siyang gikulbaan.

“Ayo! Pay! Mare Pepay!”

“Uy Mare! Dia kos bomba, ali diri!” singgit niya. “Unsa may ato, Mare?” suna niya sa niwang nga babaye.

“Manukot unta kos inyong utang, Mare, kay mangompra ko ugma sa lungsod.” matod niini samtang milingkod sa lingkoranan nga gama sa lipak nga kawayan.

“Sige,Mare, ihapit ko lang ang bayad unya hapon kay duna pa pod koy singilon nga kuwarta kang Nanay Marta. Hapiton ta lang ka unya, ha?” pamakak niya.

“Na sige Mare, salamat gyod ha? Ug unya gabii diay, moadto tas ilang Carmen kay birtde niya… Na, Mare, di na pod ko magdugay kay moadto pa pod kos ilang Alicia.”

“Sige mare. Salamat pod.”

Paglakaw sa iyang komare, nakapangalot siya sa ulo. Misantop sa hunahuna ni Pepay si Pedring, ang tag-iya sa galingan sa ilang barangay. Naamigo niya ang tigulang niadtong nangita nig mga trabahante iyang dakong luna; sa laktod nga estorya, siya ang nanampit sa iyang mga kailang mga mag-uuma nga motrabaho didto. Dako ang pasalamat sa tiguwang kang Pepay ug mipasalig nga kon puhon nanginahanglan siyag tabang, moduol lang siya.

Nakahukom sya nga magpabaga sa nawong. Humag panghayhay sa iyang mga nilabhan, nag-ilis siyag beste ug miadto sa galingan ni Pedring. Tayming kaayo kay naglingkod ni sa gawas sa galingan. Daw kaduolon-dili si Pepay, apan sa kaulahian, iya na lang gitulon ang iyang garbo. Namakak siya ug miingon nga ginahanglan siyag kwarta kay naospital ang iyang inahan. Naluoy si Pedring ug mibungat kining dungagan ang iyang utangon apan mibalibad siya nga basig di niya kini mabayran dayon, mao nga lima ka gatos ra ang iyang utangon. Apan miinsister ang tiguwang nga okey ra bisag hinay-hinayan nig bayad basta ang importante, maayo ang iyang inahan.

Puwerteng lipaya ni Pepay nga mipauli. Nakahukom syang mohapit usa sa ilang tiyanggihan aron makapalit og isda ug hotdog, nga maoy paboritong sud-an ni Toto. Humag pamalit sa uban pa nilang panginahanglanon, mipauli na si Pepay. Mihapit usa siya sa tindahan ni Tata og gibayran ang ilang utang. Dako kaayo ang ngisi niini.

“Mare, gianhi ko kaganina ni Carmen og gisultian nga paadtoon ta unya sa ila. Nanghambog to nga tulo ka baboy ang iyang gipa-asal. Bag-o man god miabot ang iyang anak nga gikan sa Saudi. Unsa man, kuyog ka?”

“Salamat na lang, Mads. Naa man god koy buhaton unya. Tua na man ang akong bana didto, maoy mag asal sa baboy. Unya, wa may kauban sa balay si Toto kon molakaw ko.”

“Amaw man ka, Mare, uy! Di, paubana pod si Toto? Hay, kasimple ra nang imong problema.” ni Tata.

“Ha? Usa na mi kapamilyahan ang mosulong didto. Kaulaw ana, uy!”

“Ay sus! Tuo man ka ana. Okey ra na, uy! Ako gani, bitbiton ko man si Allan, Momay ug Yanyan. Maayo na lang malibre kog panihapon.”

“Hunahunaon sa nako, Mare. Malahi ta, Mads, kinsa nang guwapa nga naa nagpuyo sa ilang Carmen ron?” Sukit ni Pepay.

“Hmmm… morag Esmeralda may ngalan ana, Mare. Gikan pod na sa Saudi, ambot unsay trabaho ana didto.”

“Mao ba? Sige, Mads, di nako magdugay kay alas onse na ra ba. Basig namuti na ang mata sa akong anak nga nagpaabot nako.”

“Aw, sige, uy! Basta unya, Mare, ha? Adto dyod kay engrande ang ilang handa.”

“Sige Mare.”

Nahuman na lag paniudto sila ni Toto, wala pa mahiuli si Edgardo. Sama sa naandan, humag tan-awg TV, iyang gipakatulog si Toto. Unya wa niya himatikdi nga nahiunlod pod siyag apil sa lawom na pagkahinanok.

Mga alas kuwatro na kapin sa dihang nakamatngon siya sa sininggitay sa mga bata nga nagdulag dakpanay sa tugkaran. Nakabangon siyag dali sa iyang katre. Miguwa siya sa lawak. Iyang nakit-an si Toto nga puwerteng katawa nga sigeg gunit sa iyang shortpants nga walwag kaayo samtang gigukod ang iyang amigong si Liloy.

Naglain na ang buot ni Pepay nga wala pa nakauli si Edgardo. Seguro nalingaw kinig abiabi kang Esmeralda. Bantay lang gyod ka unya. Pulong niya sa kaugalingon. Sa takulahaw lang, mibiaw ang tingog ni Tata. “Uy, Mare Pepay. Unsa man dungan na lang tag adto?”

“Ha? Morag di lang seguro ko moadto, Mads, kay maulaw lagi ko. Kamo na lang,” balibad niya samtang giatubang ang komare nga nagtindog sa ilang koral nga gama sa kawayan.

“Ay, uy! Di na puyde, Mare. Mangadto dyod ta kay naa ron didto si Kapitan Uste. Kita bayang duha ang gitahasan niya nga magdumala sa Binibining San Roque 2012 sa sunod bulan. Ato siyang pangutan-on kon naa na ang gigahin niyang budget alang nato aron makalihok na dayon tang duha.”

Mangita pa untag laing rason si Pepay apan wa siyay nahimo. “Mao ba Mare. Na, sige pero mga alas siyete na ta moadto, ha? Ulaw kaayo nang sayo kaayo ta didto.”

“Aw, sige. Hapiton ta lang ka dinhi unya. Ako na lay mangitag traysikol nga mapakyaw nato.”

Pagkagabii, iyang giilisag nindot nga sinina si Toto. Nangaon usa silag panihapon nga iya untang gisalin kang Edgardo. Apan gisultian niya si Toto nga dili daghanon ang pagkaon kay didto na sila mobanat sa ilang adtoan nga parti. Unya, dunay mihunong nga traysikol. Taud-taod, milanog ang tingog ni Tata.

“Hulat sa Mads, manganaog na mi!” balos niyang singgit. Iyang gipaunag lakaw si Toto nga nagdalag ispat samtang iyang giserad-an ang balay. Kompleto ang tibuok pamilya ni Tata. Gisabak na lang ni Pepay si Toto. Paghiabot nila sa dos andanas nga balay ni Carmen, nakita nila ang daghang tawo sa gawas. Ang ubang bisita nanagyaka na lang sa yuta og mga sagbot. Ang dinha sa sala, nagdasok pod. Ang mga duha ka girentahang tent nga giplangplastar sa tugkaran, wa nay kalingkoran. Dako kaayo ang pasalamat ni Pepay nga nakapanihapon na silag una ni Toto bisag gamay lang. Giguyod ni Tata ang iyang mga anak pasulod sa balay ug gisenyasan si Pepay sa pagsunod.

Sige lag duko si Pepay kay silang pito man ang gipangtan-aw sa mga tawo didto. Hilaw na pahiyom ang nahimong panagang niya sa timbaya sa mga taong nakaila nila. Gipaliraw ni Pepay ang iyang panan-aw sa sulod sa balay, unya sa gawas. Walay Edgardo. Asa kaha tong kagwanga to? pu’ng niyas kaugalingon.

Unya miguwa ang nagbirtdeng si Carmen. Migilak kini sa mahalong sinina. Puwerteng bagaa sa make–up og lipstick daw moadtog fashionshow.

“Pagkaguwapa na lang gyod sa akong amiga! Makasamaw man nang imong sinina, Day!” timbaya ni Tata kang Carmen nga klarong gipalanay niini ang atay sa iyang amiga.

“Saba diha, uy! Unsay guwapa?” dayong buhakhak niini samtang giguyod sila.

Morag naluag-luagan ang dughan ni Pepay. Adto seguro sila dalha niini sa dakong lamesa alang sa mga espesyal nga bisita. Wa gyod sya masayop. Didto sa likod sa kosina ang nindot kaayong pagkaplastar nga mga pagkaon. Naa didto ang ilang mayor, ang kapitan ug uban pang mga dagkong tai sa katilingban. Ang gikahibudngan ni Pepay kay wa gihapon didto ang iyang bana. Puwerte nilang ngisi-ngisi ug yango-yango samtang gihinambogan silang duha ni Carmen sa gisul-ot niining mga alahas, pahumot, sinina og gasto sa maong selebrasyon. Mibatig gamay nga kasina si Pepay.

Wa madugay, gisugdan na nila ang gamayng programa alang kang Carmen. Duna pa kunohay pahilakhilak effect ang babaye samtang naghatag og mensahe ang iyang saysenta anyos nga Amerikanong bana. Gihilasang nagtan-aw si Pepay sa kadramatista ni Carmen. Mora nig artista sa karaang panahon. Pagkahuman, nanihapon na sila. Hapsay kaayo ang pagkuha og paggahig pagkaon sa sulod. Di parehas sa gawas nga daw nagkarambola ang mga tawo. Ang uban nagdalag mga putos. Naghakog-harog, morag nahadlok mahutdan.

Duna poy gamayng kalingawan alang sa mga bata. Nakadaog si Toto og lima ka gatos alang sa labing nindot mosayaw og “Teach Me How to Dougie”. Daghang nahimuot ug mingpakpak kang Toto sa dihang mibirig-birig og nagdogie–dogie ang bata. Puwerteng lipaya ni Pepay samtang gihatag sa iyang anak ang lima ka gatos.

Samtang giduol ni Tata ang kapitan ug gipangutana bahin sa ilang programang ipasundayag sa umaabot nga pista sa ilang barangay, gibiyaan sab ni Pepay si Toto nga nalingaw pagpakigdula sa iyang mga bag-ong kaila. Gusto niyang pangitaon si Edgardo. Didto siya agi sa likod sa balay. Pagguwa niya didto, duna siyay nasud-ongang payag. Mga singkuwenta metros ang gilay-on niini sa iyang nahimutangan. Natandangan ni sa usa ka gamayng bombilya. Unya kalit lang ning napalong. Daw may miaghat kang Pepay nga adtoon kini. Gikulbaan siya kay perting ngitngita sa agianan. Nahadlok siya nga basig mapandol o makatamak ba nuog bitin. Unya, duna syay nadungog nga agik-ik sa babaye.

“Gar ba, husto na ba? Ayaw dinha kay gilok. He-he-he!”

“Ayaw bag saba kay basig masakpan ta! Pagkalami ba nimo, Esmeralda, uy!”

“Etchusera! Estoryahi imong asawa niana Edgardo! Ayaw kog ilara!”

“Ayaw lagig saba. Ana diay ka… human sa nahitabo nato gabii, ing-anion na lang ko nimo? Nagsalig ka kay naa koy pagbati dinha nimo,” dunay pagmahay kunohay nga sulti sa lalaki.

Daw giduslak og hait nga bangkaw ang dughan ni Pepay sa iyang nadungog. Paspas nga nangaligid ang iyang mga luha. Ug iyang gisampongan ang iyang baba.

“Sureness? Honesttogoodness? Gihigugma gyod ko nimo, Gar? Di baya nako gustong mamahimong number2 lang, gusto ko ako ang number1,” pinaigat nga pulong sa babaye.

“So, unsa may gusto nimo? Bulagan kos Pepay? Sulti dayon kon unsay akong buhaton. Himuon ko ang tanan alang nimo.”

“Ay! Grabe sab. Ayaw sa ron… Hulata sa nga akong maprocess ang imong mga papeles pag-adto sa Saudi. Okey?”

Gusto unta ni Pepay dumugon ug hasmagon ang payag apan nahugtanong gipugngan niya ang iyang kaugalingon tungod sa kahadlok ug kaulaw. Di siya gustog gubot ug eskandalo. Mikurog ang tibuok niyang lawas ug mipahilayo siya sa payag. Nakatamak syag bato nga sama kadak-a sa iyang kinumo. Hapit siya natukwang! Iya kining gipunit ug gilabay sa payag! Milagapak ang bungbong. Nahilom kadiyot ang palibot.

Way lingilingi nga misulod og balik si Pepay sa dakong balay ug gipangita si Toto. Natingala si Tata sa kalit niyang pagbignat sa iyang anak nga unta malipayon man kining nakigdula sa ubang mga bata. Wa nahimo si Toto gawas sa pagsunod sa inahan.

Sa nalayo na sila sa balay, wa kapugngi ni Pepay ang pagtiyabaw.

“Nay, unsa diay ang nahitabo diay, Nay?” ni Toto.

Nakalingkod si Pepay sa kalit nga pangurog sa iyang lawas. Sige siyag hilak.

“To, kon magbulag mi sa imong amahan, kinsa may pilion nimo? Asa man ka mokuyog? Kang Nanay o kang Tatay?” Nagkurog ang tingog nga pangutana niya.

Gigakos si Pepay ni Toto kinsa miduyog pod og hilak.

“Sa imoha lang ko, Nay. Sa imoha lang ko mokuyog, Nay. Di ko kang Tatay.”

Hugtanong migakos si Pepay ni Toto. Gipahiran pod ni Pepay sa sidsid sa iyang sinina ang mga luha ni Toto ug giplastar ang kuwelyo niini. Wa gihapon kini mamuhi sa paggakos kaniya.

“Ali na To, manguli na tas balay kay layo-layo pa ra ba ang biyaheon nato unya.”

Igo rang miyango si Toto ug mahugtanong migunit sa iyang kamot samtang sila mipadayog uli.

Sa layo, iyang nasud-ongan ang gatasong kapuwnawpunawan nga gisabwagag liboan ka mga bitoon. Sa takulahaw lang dunay usa ka bulalakaw nga natagak. Misinggit si Toto ug gitudlo kini, “Nay! Nay! Tan-awa, o! Dunay nahulog nga bulalakaw!”

Iya dayon ning gilantaw. May gihangyo siya sa bulalakaw na siya ray nasayod ug ang sayong kagabhion. Karong gabhiona, buot niyang tuohan nga tinuod matuman ang pangandoyng ihunghong sa mahulog nga bulalakaw.

—
Si Jondy M. Arpilleda uska magtutudlo sa Holy Cross of Davao College.