Character: Miranda, a 27 year-old saleslady. Wears a white long-sleeved blouse, a navy blue knee-high skirt, and black high-heeled shoes. Her long black hair is neatly ponytailed.
Setting: At a department store. Men’s wear section, outside a fitting room.
A male customer exits from the fitting room. He hands over two t-shirts to Miranda, pretends to be on the phone, and quickly walks away. Miranda folds one t-shirt neatly and hangs the other back on display.
She smiles.
Miranda: Uy! Ikaw man diay na. Kumusta naman? Ako? Okey ra. Mao lang gihapon, trabahante diri sa G-mall. Sa una sa pangkids ko na assign. Pero karon nabalhin ko sa men’swear. Dali ra tong pambata. Dali ra kaestorya ang mga mama. Dali ra atimanon.
Kapoy kaayo manarbaho uy. Mag make-up pa ka. Kailangan puti imong nawong, unya pula og lips, human pink og blush-on para dili murag luspad ba, para presentable gyod. Sige na lang kay malingaw man pod ko mangarte sa akong kaugalingon. Bahalag tag-isa ko ka oras sa samin basta motrabaho ko nga gwapa. Siyempre no! Human naa pa gyod ning mag-heels-heels ba. Dili ra baya gyod ko anad mag-heels-heels kay naga tsinelas ra man tawon ko kon molakaw. Natakilpo bitaw ko ton kas-a. Da! Danghag man. May gani sulbad ra og tutho-tutho ug haplas-haplas og dahons bayabas. Pero unsaon ta man wa man koy mabuhat. Mao man ang rules. Maong mutuman na lang pod ko kay mawad-an man sad kog trabaho kon di ko mosunod.
Naa pa ning palda-palda na hastang mubua. Tong kas-a lagi sa jeep. Wa ko kabantay. Hapit lagi milugwa akong bilat. Nipis pa ra ba tawon akong panting gigamit kay wa pa ko kapalit og bag-o. Hasta lagi. May na lang gani gi-alerto ko ni manang mamaligyaay og kinason sa akong atbang. Ulaw kaayo to ba.
O! lagi sa men’s wear ko na assign. Sus kining mga lalaki mas pili-an pa man intawon sila kaysa sa mga bayi. Pili diri, pili didto. Ukay diri, ukay na pod didto. Mosukod ani nga mga design human lahi nga size kuhaon. Dayon, mu-ingon rag…
Customer: Miss, balikan ra nako na ha. Naa lang sa ko tan-awon sa pikas.
Hay! Da! Kadaghan na intawon ko nakadungog ana pero wa gyod namalik. Gi-ilad ra ko. Gi-hago-hago pa gyod ang beauty.
Pero lingaw man sad akong trabaho. Makakita ug makastorya kog lain-laing mga tawo. Naay kas-a nga naa koy bayot nga gi-atiman. Ana siya,
Customer 1: Ay miss, kanang tabangi ko og pili beh. Kanang monthsary namo sa akong uyab ba. Unya gusto nako siya hatagan og pantalon ug shirt. Kanang mobagay sa iyaha.
Sus, kato na. Gipilian na nako siya. Nangutana pa ko kon unsa ang favorite color sa iyang uyab para mao to akong basehan. Ingon man siyag wala daw siyay favorite color. So, bisag unsa na lang pod akong gihatag. Hala ka uy! Kapili-an man diay aning bayota. Pili mi dira, human nangukay mi sa mga gipang-sale, human balik na pod mi. Murag usa ka oras pod mi nagpili-pili para lang sa uyab atong bayota. Kaswerte sa uyab uy. Gipalitan og duha ka pantalon ug tulo ka t-shirt. Wa apil ang brief nga hastang mahala. Kahayahay na lang gyod.
Naa pay usa ka customer, ana pa siya ehem…
Customer 2: Ay miss, mopalit ko aning pantalon ha basta muhatag ka sa imong number…
Ni ana ra pod ko, twenty-seven, sir. With matching smile ug beautiful eyes para mahalinan. Kato ra gyud nga number akong mahuna-hunaan ato kay mao man tawon akong edad. Sus! Kay ang panuway nitubag man.
Customer 2: Lahi man na number akong pasabot, gang… selpon number nimo ba!
Gi-atay ra! Unsa ko? GRO, kay pangayoan og selpon number? Di pod ko mohatag no! Unsa ko easy girl! Excuse me, no!
Unya naa pud tong tigulang nga baye. Palitan daw niya iyang apo og sinina. Pang regalo daw niya. Namili lang pod ko para sa iyang apo. Human ga istoryahay nami.
Customer 3: Minyo na pod ka, day?
Ay, nay, wala pa uy. Dalaga pa intawon ko.
Customer 3: Unya pila na man pos imong edad?
Bayntesyete na, nay.
(Miranda smiles.)
Customer 3: Hala tigulang na na. Pangita na uy. Kanang datu na lang gyod para di ikaw ang mobuhi. Lisod baya ning pag matigulang na ta unya wala nay moatiman sa atoa. Maayo man jud nang naa kay anak aron pareha sa akoa karon, naay naga-atiman.
Ay lagi, nay. Pero wala man intawoy nanguyab sa akoa, nay uy…
Customer 3: Hala daghan sa Internet. Pagtuon og Internet. Kining akong mga apo hawod kaayo ni mag-chat chat ba. Sige miss. Kini na akong kuhaon.
Gilecturan man ko ni nanay uy! Hinuon, naa baya gyo siyay point. Pero bata pa man tawon ko uy para mangasawa. Da! Muabot ra na.
Kung naay mga buotan nga customer naa puy mga dili masabtan ang batasan. Wa gyod ko kapugong atong niaging adlaw ba. Ani man gud to. Lunch break na to. Gigutom na kaayo ko unya ni-a may niabot na customer so, gi-atiman sa nako. Hasta ra ba jung bahuag Tanduay sa animal. Litse ra! Unya ana siya sa ako…
Customer 4: Day, asa naman to dinhi tong akong gipa-reserve nga sinina last month?
Gipangutana nako siya unsay color ug design kay bag-o na man god ni among display.
Customer 4: Di gyud na mahimo, day! Pangitaa gyod to!
Liman ka. Gipaningot god kog tuwad-tuwad ug ukay ukay didto sa mga gipang-sale human kini ra iyang gi-ingon…
Customer 4: Laguma diay sa imong panti day uy. Hubuon nato na beh. Kita ra bitaw duha diri-a.
Yawa ra! Gisilipan ko kos gi-atay. Wala bitaw ko pa pildi. Gitubag pa bitaw nako. Ana pa bitaw ko: “Kaminos kas ako, ser? Ayaw baya ko suwayi kay puyde tika i-demanda. Abogado baya akong ig-agaw…” Da! Sutoy lagi’g lakaw ang amaw.
Dili na ta maghisgot atong panuway bi. Makadaot og mood. Inspired baya kaayo ko ron. Pangutan-a dayon ko ngano. Kuan man gud. Ay uy… Maulaw lagi ko… Ani man gud to. Kita ka atong Italyano? Kato gung bag-o lang nigawas… Dili tong bag-o ra gyod nihawa ha. Wa man to nipalit. Nisibat ra man tog pinakalit. Katong dinha ganina ba… Kita ka ato? Gwapo noh? Murag si Coco Martin.
(She blushes as she speaks. She looks excited.)
Ganiha pa man gyod to siya dinhi ba. Siyempre nalingaw kaayo kog entertain niya. Kon unsa iyang pili-on gunitan ra pod nako. Kon unsa iyang pangitaon, ukayon pod nako. Una-una ato dili gyod mi magkasinabtanay. Da! Bula-bula lagi akong ba-ba ug ininglis ‘te. Pirti lagi ‘te. Long sleeves na large lang man diay iyang pasabot! Paghatag pa nako sa long sleeves kay nagkadikit pa gyod among mga kamot. Gikilig gyod ko! Unta lage makakita ko og ingon ato nga laki sa akong kinabuhi. Type man god nako nang mga mestisohon ba. Kanang mga humot. Kanang dili bahog ilok. Mga ana. Maayo man sad nang malihian tag gwapo para atong anak gwapo ug gwapa sad. Tas paartistahon dayon nako. Kanang murag pina-Annabelle Rama lang god nga level. Ayee…
(She smiles and gestures at another saleslady.)
O, way kaso. Ihi sa. Ako bahala. Ako sa bantay.
Ayawg saba ato ha… Naa man gud mi rules diri nga di puyde maka-ihi bisag unsang orasa kay dapat sa break time ra gyod. Naay kausa nga ka-ihion na man tawon ko unya gitawag nako tung akong kauban para tan-awon sa kadali akong ginabantayan ba. Pagbalik pa bitaw nako nawala akong kauban unya naay customer. Hala, pirti man tawong yaw-yaw sa ako uy. Bratatat lage kayo ang ba-ba ni angkol. Hilom nalang ko para way samok. Mosumbong man god daw siya sa manager. Maski nangihi lang ko, sala naman hinuon nako. Nayaw-yawan pa kog taman-taman. Naminaw ra gyod tawon ko sa iyang yaw-yaw. Himanhiman diay wala gihapon nipalit ang kagwang. Yawyaw yawyaw pa ka, ‘kol! Pero gipalampas na lang gyod nako to.
(She whispers.)
Pero kabalo god ka no… Ayawg saba ha. Ato-ato ra ni. Gamay lang god akong gina-inom nga tubig para di ko kaihi diri. Mahadlok man ko mangihi sa kahugaw sa among CR diri. Kadaghanan sa mga saleslady diri no, kabalo ka, nagka-UTI. Nasudlag kagaw ilang mga bisong. Sus nalang kon kabalo lang gyod ka. Sakit gyod daw kaayo basta mangihi uy. Ping-it. Pirti ra. Ambot gani ngano dili kaayo ginaatiman sa management ang paglimpyo sa among CR…
(She suddenly feels pain. She pauses talking. Her lips turn pale. She winces.)
Na! Naa na pud ni akong pus-on. Nitukar na pud uy. Agay uy. Kasakit na lang gyod.
(She crouches on the floor.)
Lingkod sa ko kadali ha. Mingaw pa bitaw. Lisod gyod ning baye ta no. Every month naa tay bisita. Naa toy one time, tung bag-o pa lang kos trabaho. Sus! Di na gyod to nako usbon. Gi-mens ko. Unya gi-dysmenorrhea pa gyod ko. Hasta gyung sakitas akong pus-on uy. Wa tawon nako ma-antos ang sakit. Maong ni-absent gyod kos trabaho. Dili man unta ko gusto mo-absent ato kay sayangan ko sa P280. Pero di man gyod makaya ba! Hay na lang gyod! Unta naa pod exception no? Kana bang puyde ikambyo ang rest day pag magka-dysmenorrhea para di ko maka-absent. Gamay na gani tag sweldo, maka-absent pa gyod ko, unsaon na lang? Unta mosabot sila uy. Unta i-apil ni nila sa mga rules. Pero wa man sad koy mabuhat maong antuson na lang sa gyod ko ni. No work, no pay man god ba. Kayanon ra ni. Nagdala man sad kog white flower aron makaya-kaya ra ang kasakit. Sige pa gyod intawon og tindog for the whole day. Hay… Ana man gyod nang manarbaho ron. Dapat taas atong pisi para mabuhi.
(She slowly stands up.)
Pero maski ingon ani ni akong trabaho, okey ra man pod sa akoa. Makahatag man sad ko kang Mama. Makakaon man sad mi ka-tulo sa usa ka adlaw, kami sa akong mama, akong manghud nga baye, ug ako. Agwanta lang aron mabuhi. Ana ra man ang kinabuhi. Wala man puy sayon nga trabaho ron. Sige na lang gud.
Pero maski ingon ani lang ni akong barog, mas dato pa ko anang uban dira nga nagsuroy-suroy lang. Namili-mili kuno pero wa gyod diay ikapalit. Saleslady lage, pero mas guwapa pa man pod sa mga namili. Sige lang god kon saleslady, aircon bitaw akong gitrabahuan.
—
Anna Margarette Dayrit, Ella Jade Ismael and Chris David Lao are studying BA English-Creative Writing at UP Mindanao.