Pukyutan

“Dali! Dagan!” naghangos nga daw maputol na ang ginhawang singgit ni Greg. Ang pikas mata niini namurot ug ang iyang wait namudlot. Nagsunod kaniya si Lito nga daghan kaayog bukol sa ulo ug nawong. Pareho silang nagkabulingit sa lapok ang tibuok lawas.

“Naunsa mo, Bay? Asa mo gikan?” sunud- sunod nga pangutana ni Nestor nga nahingangha dihang miabot ang duha sa iyang gamayng tindahan.

“Gi-gi-gigukod mi, Bay!” tubag ni Greg nga nagsapid-sapid pa ang dila sa kakuyaw.

“Ha? Buanga! Kinsay migukod ninyo? Misunod ba?” pangutana ni Nestor nga nataranta.

Milingi-lingi si Lito. “Wala na,” tubag niya nga naghangos-hangos pa. “Papahuwaya sa mi, Bay. Dili man tawo ang migukod namo,” dugang niya.

“Aw, abi nakog naay gustong mopatay kaninyo,” tubag ni Nestor nga mikalma na.

“Kanang, paimna sa mi, Bay,” pangayo ni Lito. “Perteng uhawa na jod.”

“Iska, tagai palihog og tubig si Bay Greg ug Lito.” ni Nestor sa iyang asawa nga naniid ra diay sa sulod sa tindahan. Gipalingkod niya ang iyang mga amigo sa taas nga bangko nga walay sandiganan. Atubangan niini ang gamay nga lamesang kagubaon na ug walay hapin. Ginahimo kining pundokanan kon mag-inom ang mga kababaryog tuba sa hapon sa dili pa manihapon.

Gitunol ni Iska ang tubig nga gibutang sa pitsel nga plastik nga nangluspad na ug nagasgas na gani kauban sa duha ka plastik nga baso nga gitalumton na. Apan wala na ni tagda sa duha kay perte na nilang uhawa. Dali-dali nilang giipis kini ug gitungab dayon.

“Ay, salamat,” dungan sa duha nga nahuwasan na gamay sa kakutas.

“Asoyi ra god ko ninyo sa panghitabo,” hangyo usab ni Nestor.

“Bay, unang higayon pa gyod ni nga nahitabo sa akong kinabuhi. Singkwenta anyos na man unta ko,” panglingo-lingo ni Greg.

“Nagbaktas mi, Bay, pasulod sa sementeryo kay mikompanyar mi sa among silingan nga ilubong na,” putol nga asoy ni Lito.

“Dihang nagsugod na ang kaabag sa pagserbisyo, adunay usa ka lalaki nga nagtapok sa mga layang dahon kay naghaling aron himoong paaso o palina* sa mga mitambong,” sumpay ni Greg nga kahilakon ug kakataw-onon na. “Wala man masayri sa lalaki nga ang ibabaw sa gipasigaan niyang kahoy sa durian adunay dakong balay sa pukyutan,” padayon ni Greg nga nag-agik-ik na.

“Hala uy, unsa may nahitabo dayon?” pangutana ni Nestor nga gipugngan ang kaugalingon sa pagkatawa samtang gisaka ang tuong tiil sa iyang gilingkoran.

“Miaso ug nanglupad ang mga pukyutan,” padayon ni Lito.

“Basta, Bay, ang tanang tawo nga maagian pang-iton, kulinitan sa daghang suko nga mananap. Kabuang lagi ang tanan pagpangitag masuksokan. Apil ang abling pantyon, Bay! Gisudlan na lang aron makasalipod! Intawon ang lungon nga gisudlan sa patay nabiyaan ug wala gyod masulod sa pantyon,” ni Greg.

“Gani ang kaabag perteng luoya. Napuno sa pinaakan ang iyang tibuok nawong ug lawas tungod kay nagtalikod man siya niadtong tungora sakahoy. Wala siya makahibalo sa panghitabo. Nahikurat lang siya nga pag-alsa niya sa iyang bendita, nag-iyahay namag pandagan ang mga tawo.” saysay ni Lito nga wala na makapugong sa iyang katawa samtang nagngulngol ang iyang pinaakan.

“Daghang tsinelas ug sapatos nabiyaan sa pagdinaliay, Bay,” ni Greg. “Kaming duha, Bay, kay mao pa may among pag-abot, nakasalipod dayon mi sa dakong kahoy. Bisan pa gani, napaakan lang gihapon mi. Kami ra seguro ang pinakamenos og hubag. Daghan pay wala makagawas sa sementeryo. Tua pa sila sa gitagoan kay nahadlok pa.”

“Nakakita ka, Bay Greg, adtong mag-asawang maestro ug maestra? Mipasalipod sila sa dakong kahoy duol sa akong gitagoan, gibitbit na sa asawa ang step-in nga nabitas. Mihangyo ang asawa nga mangihi kay kaihion na sa tumang kalisang apan wala mosugot ang iyang bana kay basin daw og paakon ang iyang giti.” ni Lito nga nahikatawa.

“Kagrabeng mananapa, wala gyoy palabyon. Maski ang purolon nga naghatod sa patay gikuninitan! Maayo na lang gani kay serado ang mga bintana. Morag ang drayber ug katabang ra gyoy nalibre adtong panghitaboa ba,” tubag ni Greg nga nagpangalot sa iyang pinaakan.

“Haskang buanga gyod nga paglubong! Demalasa sa patay. Ilubongay na lang, wala pa gyod madayon?” tubag-pangutana ni Nestor nga nahikatawa na usab.

“Na, ang hingtungdan na lang gyod seguro ang molubong adto kay manguli man gyod tong ubang tawo nga napaakan,” ni Lito.

Taudtaod miagi ang letratista.

“Brod, adto ka sa balay sa namatyan?” sangpit ni Greg.

“Na, Brod, dili na ko moadto didto kay kining akong nawong mauwaw na magpakita sa daghang mga tawo.” tubag sa letratista.

Mikatawa sila kay walay pares na ang iyang gisul-ob sa tiil nga tapuko. Nagtakiang siya, ang iyang camera gigunitan sa iyang walang kamot. Ang iyang pikas aping namurot sa pinaakan ug ang pikas usab napuno sa lapok kay namudmod sa tunaan. Apil ang iyang wait namudlot na.

“Sige, Bay, maghinay-hinay na mi kay manambal pa mi sa sa pinaakan,” panamilit ni Greg dayong talikod kang Nestor.Misunod si Lito nga nagpugong-pugong sa kahapdos sa iya usab nga mga pinaakan.

Miagi ang pipila ka oras, nanggawas na sa sementeryo ang mga nagkompanyar sa lubong. Nagsagol ang ilang hilak ug katawa samtang nanaglakaw. Walay migawas nga walay namurot sa kalawasan ug ulo. Halos tanan nagkalapok ug nanagbibtbit sa guba nga mga tsinelas ug sapatos. –o0o-

*Paaso o palina.Ang pagpasiga sa dahon o papel ug kahoy aron lakangan paggawas sa sementeryo sa mga tawo nga mikompanyar sa lubong. Kini sumpa daw nga dili mokadena ang patay o dili manakod ang patay.

—-
Si Nelly V. Tagupa usa ka magtutudlo sa Montevista National High School, Montevista, Compostela Valley Province. Ang “Pukyutan” produkto sa kursong Malikhaing Pagsulat nga kabahin sa Certificate Program for Teaching Filipino nga gipasiugdahan sa Dep-Ed ug Ateneo de Davao University.