LINGAW KAAYO TAN-AWON ang mga suga, bisan asa ug bisan unsa pud na color. Murag buhi ang mga suga sa Rizal Park, murag mas buhi pa gani sakua.
“Ben ayawg buhi! Basig mawala ka!” perting gunit nako kay mama sama sa kakusog sa iyang pag syagit, birthday pa naman nako karon. Duha ka tuig nalang, pwede nako mahimong Ben 10.
Perting daghanag tao sa dalan, sa sakyanan ug bisan sa Simbahan. Birthday naman gud daw ni Papa Jesus unyang kadlawon, parehas mig birthday. Ana si mama espesyal daw ko kay parehas mig birthday sakuang nag inusarang papa.
“Ma? Asa naman akong burger?” Akong ingon kay mama mintras gabira sa iyang sayal.
Iyaha rakong gitutokan nya nagpadayon siyag baktas.
“Mangita pa kog kwarta, mamasko sako. Paghulat lang sa layo ha, ayawg duol samua.”
Nipaspas ang paglakaw ni mama’g kalit
“Nganong di man? Hawod man ko mukanta!” Hawd bitaw ko. Ka-gwapo pa gyud sakong suot. Akong puti nga birthday sando, pati akong Ben 10 nga short ug tsinelas. Payts kaayo pang pamasko.
“Basta nak, bata pa ka.” Nihilom ug kalit si mama ug gipulihan sa kasaba sa kadaghan sa sakyanan nga nagdagan sa dalan. Patabok nami padulong simbahan sa San Pedro.
Pagtabok namo, natingala nalang ko kay naa’y lalake nga taas og buhok na nisinyas kay mama, iyang nguso raman iyang gigamit nya murag nilingo siya gamay sabay tutok sakua tapos nihawa palayo.
“Nak, diri ra ka ha. Mamasko sako. Ayawg hawa, ayawg uban bisan kay kinsa. Kabalo naka ha.”
Nipasi diritso si mama. Wa ko kabalo nganong mamasko siya didto sa lalake na taas og buhok, Basig tuod kay ka nawong siya ni Jesus.
Sige lang, diri rako. Gwapo kaayo ang mga suga. Ang kasaba sa kling kling sa nag baligya’g ice cream makabusog. Sabayan pa sa baho sa proben ug kwekwek na gina-prito, masimhotan na gyud nako ang tinood na Pasko; ang Pagkaon.
Pipila ka tao na ang niagi pero wa gyud nako nakit-an si mama. Adtoon nalang siguro nako siya?
Nagsugod kog baktas, hinay hinay sa, kay kulba, dayon akong gipaspasan. Sa kadaghan sa tao murag wa nako’y lain makit-an, sa kagamay sa akong katas-on igo ra nako makit-an ang mga batiis sa mga tao. Sa kadaghan nako’g nakita na batiis ug bagtak, wala gyud ang kinis kaayo na batiis ug legs nga ginapanghambog ni Mama.
Di na nako masimhotan ang proben ug wa nako’y madungog na kling kling. Nagsugod nako’g karatol, maayo pag naminaw ko kay mama. Masuko gyud si papa na gibuhat nako ni. Ana baya si Mama lain gyud daw masuko si Papa Jesus.
“Ben! Putragis! Asa man ka muadto?!” nadunggan nako ang tingog ni mama ug naundang ko sa pagbaktas ug di ko gusto mulingi. Nalipay ko kay kabalo ko naa na siya, pero wa pud ko nalipay sa akong kahimtang.
“Ana ko — AYAWG HAWA! Pastilan nalang kang bataa ka! Nya kung mawala ka?!” Perting syagit ni mama, nilingi nalang ang ubang mga tao pero ako wa gyud ko nilingi sa iya.
“Ali gud diri!” Iya kong gibira sa kamot busa napugos kog lingi.
“Sori ma. Gipangita ra tika.” Igo rako nagtanaw sa yuta, igo rako nag duko-duko. Wa gyud ko nitan-aw kay mama kay nahadlok gyud ko.
“Ayaw na sigeg acting diha wa kay angay. Basta ayaw nag hawa ha. Kabalo man ka palangga tika birthday pa gyud nimo.” Hay Salamat, di na kaayo kusog ang pag gunit ni mama. Ani gyud ni siya, dali lang masuko, dali lang pud mawala ang kasuko. Maong love kaayo nako akong mama.
Nag sige ramig baktas para mamasko daw si mama. Permi ko maghulat sa layo. Ambot nganong di ko patan-awon ni mama pero pagbalik niya naa naman siyay dala kwarta. Di nalang pud ko muangal.
Namasko si mama sa hospital dapit, sa tapad sa health center na pang family planning.
Ambot unsa na pero ana si mama pangdagko ra daw, bawal sa bata parehas nako. Namasko sad mi didto sa sulok sa ambot asa tung kantoha.
Permi makadalag kwarta si mama pagbalik niya, pero permi pud kulba ug nawong ang mga ginapamaskohan niya, lahi man mamasko si mama oy, kay duha ra sila nya mangita gyud silag suok. Wa pud ko kadungog na ni kanta siya. Permi siya dalaon sa layo na lugar sa akua, permi pud dakong tao na lalake iyang ginapamaskohan. Halos gasigarilyo pagyud tanan, isa ra dili katong naa sa hospital dapit na pution nya intsik ug nawong.
“Diri diba ka gatrabaho ma?” Akong ingon kay mama samtang gabaktas mi sa dako kaayo na bilding nya daghan kaayo ug punoan na perting tag-asa. Naa pay mga poste na naay lampara sa tumoy murag kanang makit-an sa salida. Gwapo kaayo ang gitrabahoan sakong mama. Bangko Sentral Ng Pilipinas! Astang dakoa sa plaka pang sosyal kaayo, tapos matagak-tagak pa ang dahon murag mga salida na koryan makita nako sa Tibi. Pero sa kadugay’g trabaho ni mama diri, wala gyud ko kasulod, ana siya mga dagko ra daw pwede musulod. Pang-gabii man gud daw siya, delikado daw kaayo.
Sa sige nako’g pangutana samtang gabaktas mi wala gyud katubag si mama, di gyud siya ganahan na storyahan iyang trabaho kay sekreto lang daw dapat namo ni, kay perti kadelikado daw mag-trabaho diri kay daghan daw kwarta na i-sweldo sa iya nya basig kidnapon mi o holdapon mi sa mga kawatan.
“Ma? Makapalit natag burger?” akoa nalang gilahi akong pangutana para di siya maunsa.
“Diri sa ka, last na ni.” Nipasi na sad siyag kalit niya naa na sad lalake sa layo. Gikapoy nako’g hulat-hulat ani, ikapila nani ba.
Bisan naa sila sa tabok nya naa ko sa Mercury Drug dapit, makit-an nako ang lalake na sigeg tan-aw sakoa, wala namani namasko si mama oy. Mura raman silag ga away. Murag katabukon ang lalake pero ginapugngan ni mama nya nakun-ot man ilang mga nawong. Abi ba nako’g bawal di malipay pag pasko?
Di nako kahulat. Ako kaya’y mutabok?
Hinay-hinay kog tabok kay dili ko hawod. Ana si mama bata pa daw ko para mutabok ug ako ra isa pero murag ginatawag man ko sa lalake, basig pakantahon ko, basig tagaan mig baynte, basig wan handred, daghan na kaayo na burger.
Nakakita nalang kog suga sa akong atubangan ug bosina na makabungog. Dako kaayo ang suga sa mulawin nga nisugat sa akoa. Wala koy nabuhat, natanga rako, nabungog ko sa bosina ug sa syagit sakong mama.
“Ben! Tara na!” Abi nako’g mabanggaan nako; mas gahi pa man diay si mama kesa sa sakyanan. Nitabok ug ka litsi mama nya iyang gisenyasan ang sakyanan pina T.M.C. tapos gipaundang nya, dayon iya kong gibira ug kalit.
Nihilak man guro ni si mama kay perting basaa sa iyang nawong
“Makapalit nata’g burger nimo, dali na kay hapit na mag alas dose.” Ni ngisi si mama. Abi nako masuko siya, pero wala man. Di gyud nako masabtan si mama, kung kanus-a dapat masuko, di siya masuko. Malipay gyud ko basta ingon ani si mama.
Nakasakay mig Jip padulong sa Jollibee, naghulat mi sa taas kaayo nga linya. Daghan kaayog klase-klase na mga tawo. Ambot asa ni sila gikan. Unsa kaya ni ilang mga balay? Unsa kaya ilang mga pamilya? Unsa pud kaya ilang mga kinabuhi?
Bisan daghan kog pangutana, nasayod ko na gusto gyud nila ug yam burger diri, bisan lahi-lahi mig mga kinabuhi, parehas lang mig gusto, burger. Asa kaya gikan ang burger? Sa laing nasod? Basig kay papa Jesus. Ana si mama tanan maayo na butang gikan daw sa iya, sa iya gyud guro gikan ang burger.
Ginatutokan ko sa mga tawo samtang gayawyaw ko kay mama sakong mga pangutana. Si mama sad kay sige lang og ngisi bisan wala siyay matubag; maayo unta’g sa ako siya mu ngisi, sa lain tao man. Di gyud nako na masabtan, nganong pag naa koy pangutana, di niya tubagon.
Iyaha ko’ng gipalingkod sa kilid kay saba daw kaayo ko. Naghulat-hulat rako kay si mama na ang sunod. Lipay kaayo ko basta mungisi na ang tigbantay sa Jollibee ug mangutana na siya unsa among iorder; ngisihan nako siya ug ngisihan pud ko niya. Mao gyud siguro ni ang tinuod nga pasko.
“Happy birthday nak.” Gihatag ni mama ang burger ug coke sakua samtang ginaihap niya ang nabilin na kwarta namo. Isa ka singko ug tulo ka piso nalang man. Namroblema na sad ni si mama sa pamasahe ba.
“Musabak na lang ko ma.”, ana ko kay mama nya akong gigunitan iyang kamot, gihatag nako sa iya ang coke ug nangita namig Jip.
Pagsakay namo akong giingkitan ang burger ug gamay ra kaayo. Giagian na sad namo ang mga suga sa simbahan, ang hospital, ang family planning center, ug ang Bangko Sentral ng Pilipinas!
Ambot ngano pero pag musulod sakong utok ang trabahoan sakong mama gusto gyud nako isyagit kay gwapo kaayog barog ang pangalan, murag naa didto ang mga pinakagwapa ug pinaka-kuyaw na mga tao. Syempre, naa gud didto akong mama. Kung kuyaw ang mama, kuyaw pud ang anak!
SA KADUGAY SA byahe, kaduha lang gyud nako naingkit ang burger bisan gutom na kaayo ko. Nag sige rakog tutok sakong burger hantod naabot mi sa kanto na among babaanan. Pagnaog namo namaktas mi gamay, nya hay salamat kaabot nagyud mi sa balay. Giabrihan ni mama ang kahoy na pwertahan samuang gamay na balay. Nya pag sulod namo, natingala ko palong ang suga, pasko man unta. Bago pa ko nakapindot sa swits, nisigag kalit ang tanan.
“Happy birthday kuya!” nisabay ug syagit akong pito ka manghod ug ilang gitutokan ug maayo akong dala nga burger.
Franky is a third year Interdisciplinary Studies minor in Media and Technology student from Ateneo de Davao University. He is an indie filmmaker and an aspiring writer aiming to promote and advocate for local and unheard Dabawenyo stories.