Gikan sa likoanan ubos sa linaw sa busay, nagbaklay si Fausto tungas sa Sitio Tungason. Ang mga habalhabal kutob ra sa linaw. Ang tubig sa linaw hinulog gikan sa gamayng busay busa gitawag kinig linaw sa busay ug ang baryo nga nahimutangan sa busay gitawag og Busay. Ang Sitio Tungason maoy kinahilitan nga sitio sa Lungsod sa Busay. Medyo layo ang linaw gikan sa sentro ug walay maayong dalan nga agianan busa dili kaayo daghan ang mangaligo dinhi gawas sa panahon sa ting-init nga mao say tingsera sa klase.
Ang kamisadentro ni Fausto kapug-an na sa singot sa pagbaktas ubos sa nagpamahit nga kainit sa haponong adlaw. Talagsa ra ang kasilongan ning lugara kay ang kanhi lasang gipulihan na man sa kogon ug ubang sagbot nga maoy naglawod sa umaw nga kayutaan. Mao nga sa pag-abot ni Fausto sa nag-inusarang kahoy daplin sa dalan mipahulay siyag kadyot ubos sa landong niini. Ang maong kahoy ilhanan nga tungatunga na siya sa iyang baktason. Nakita niya ang gamayng kinidlat sa kahayag nga gisumbalik sa buak nga botelya didto sa may unahan sa kahoy. Ang tipak nga bildo gikan sa botelya sa soft drink nga gilabay sa nahiagi dinhi. Milihay si Fausto sa nahimutangan sa bildo aron dili matunok. Iya lang kining gilabyan inay puniton ug ihikling aron dili matumban sa nag-agian sa dalan. Wala mabalaka si Fausto nga iya kining matumban kay diha ra man kini sa may daplin ug sinati na niya ang nahimutangan niini. Sama sa likod sa iyang asawa sinati ni Fausto ang tabas, han-ay ug hulma sa dalan paingon sa ilang dapit. Baga na ang kubal sa iyang lapalapa sa pagbaktas ning nagbawod-bawod nga dalan. Dinhing bukira siya nagdako ug naminyo. Gani mabdos man ang iyang asawa sa ikatulo nilang anak.
Wala na mosaka si Fausto sa pag-abot sa balay. Iyang gisab-it ang iyang dala sa haligi sa habog nga payag.
“Naay isdang pirit. Pagtula unya. Modiritso kos tunaan aron mahipos ang kabaw.” Ni Fausto pa ngadto sa iyang asawa.
“Unya nakapalit kag sakos harina?” Pakisayod sa asawa nga nanilhig sa nataran. Himoon og lampin ang sako sa harina. Idugang sa pipila ka karaang lampin nga mao pay gigamit sa unang anak sa magtiayon.
“Tulo ra kabuok kay nagpalit kog batereya para sa plaslayt. Nagpalit sad kog pan. Asa man ang mga bata?”
“Nananghid man to nga mamayabas ug mamitik. Nia na to ron taudtaod.”
Sumala sa naandan sayong natulog ang pamilya ni Fausto. Kay unsa man say bilaran nga wa may kalingawan sa sulod sa balay. Usik-usik lang sa gas. Nagdulog ang tibuok pamilya sulod sa gihiklad nga banig nga buli. Kon makasulti pa ang banig tingali mihangyo na kini nga moretiro na ug pulihan. Nagkadugta na kini ug nangalimyon sa anso sa ihi sa bata nga wa makasuot og pampers.
Napakgang ang hagok ni Fausto pag-abot sa tunga-tunga sa gabii. Gipukaw siya sa iyang asawa. Nagbati na kini. Dali siyang nag-ilis aron kuhaon ang mananabang nga nagpuyo duol sa busay. Ambot sad nga sa gabii man gyod magbati ang iyang asawa, nagbagulbol ang hunahuna sa bana. Maayo gani kay bisan edad-edaran na lig-on pag bagtak ang ilang suki nga mananabang. Di sad kabalibad kay kabanay.
Wala na magsinilas si Fausto kay sagabal sa paglakaw. Paspas ang iyang mga lakang. Tungod sa kataranta napandol siya sa milutawng bato sa dalan nga nahaga sa panahon, ulan ug tunob sa kabaw ug kabayo. Milupad ang iyang plaslayt ug nahulog sa dal-og. Maayong pagkasuksok sa sampinit sa lugot kay bisan ang siga niini natabonan man. Mipadayon si Fausto sa pagbaktas nga way iwag. Dili mahimong maglangan siya kay basin manganak ang iyang asawa nga way mananabang. Misalig siya sa iyang mga tiil nga makatultol sa agianan. Apan kalit lang nahaigking si Fausto sa kasakit. Maayong pagkatusok ang atay-atay sa iyang lapalapa sa usa ka mahait nga butang. Milingkod siya sa dalan ug giibot ang buak nga botelya nga mitaop sa iyang lapalapa. Misidlit ang dugo ug nabati sa iyang mga tudlo ang kainit niini. Iyang gikuot ang iyang panyo ug gibugkosan ang samad. Mihunong ang pagsidlit sa dugo apan moagas kinig balik sa matag lakang ni Fausto. Wala niya kini panumbalinga kay maoy mipasulabi sa iyang hunahuna ang nagbati nga asawa. Bisan nangluspad, mipadayon si Fausto sa pag-aginod subay sa hiktin ug mangitngit nga dalan.
Didto sa payag, hilabihan ang kalisang nga gibati sa duha ka bata nga nagsud-ong sa ilang inahan nga nagping-it ug nag-agulo tungod sa gibating kasakit.
(Unang Napatik sa BisMag, Mayo 8, 2013)
Emeterio Sumagang- Tigtampohan siyag sugilanon sa Bisaya Magasin. Ang libro nga iyang nasulat: Pag-edad nga makahuloganon ug ubang gumalaysay, Looking back (memoir), Ang balay sa tiilan sa Chocolate Hills ug ubang sugilanon, Ang manunugid sa karaang balay (mga sugilanon), Twilight years (essays & poems), Staring at the ceiling (collection of poems).