Pamalugu (In Limbo)

In this short film, three characters, a transgendered woman, a poet, and an artist meet in limbo. This excerpt features Scenes 3-6. The film is one of the shorts featured in the 2019 Ngilngig Asian Fantastic Film Festival to be held in Davao on October 25-29, 2019.

3. Ext. Forest. Noon.

The three characters emerge from the trees. The trees tower covering the sky. The noon light peaks through the leaves. A gentle breeze whispers through the branches. The woman leads the little parade. They’re inspecting their surroundings. The woman turns to the activist. The parade pauses.

Woman:
Unsa diay nahitabo nimo?

(The activist looks at her straight in the eyes. His gaze is sharp.)

Activist:
Redtagged.

Woman:
Ha, unsa man diay imong gibuhat?

Activist:
Nangandoy kog libre nga edukasyon para sa tanan. Apan dili sakto ang mag martsa ra sa karsada unya mobatbat sa megaphone. Nag volunteer ko isip magtutudlo sa bukid, sa eskwelahan sa mga Lumad.

Woman:
O, unsa may daotan ana?

Activist:
Wala, pero ingon nila gina-radicalize daw namo ang mga Lumad. Gina-brainwash aron mahimong mga rebelde. Ang amo lang makat-on sila mobasa ug mo-ihap aron dili sila daling mailad, dili sila madaog-daog.

Woman:
Unsa ba gyoy daotan ana? Ako sure gayod ko nga deserve nako diri. Nag-prostitute ko maskin nakahuman kog skwela, professional. Lisod man gyod mangitag trabaho ang mga pareho nako. Nang-apply ko pagka elementary school teacher, wala man lang gyod ko nila gipa-demo. Giingnan ko nila, balik pag lalaki na ka.

(The woman looks disconsolate; she looks up at the trees. Her eyes are welling up.)

Woman:
Di ko dawat sa akong papa. Gusto nako i-prove na kaya nako maningkot para sa akong kaugalingon. Mahal baya mababae. Naa koy amiga, naglisod pod siyag pangita ug trabaho. Cam girl siya sa internet, dako-dako pod ug kita, gi-recommend niya sa ako. Didto to nagsugod, hangtod sa naa nay magpa-booking nako, mas dako ug kita. Makatabang na ko sa akong mama. At first okay pa, pero kadugayan kapoy ug hadlok man diay. Lain-laing klase sa tao ang imong ma-kostumer. Maayo rag matungnan kag but-an. Naa poy but-an sa chat pero mangtas in person.

Activist:
Akong igsoon bayot man pod. Pero ako siyang giingnan maskin bayot ka dako kag potential aron makaambag sa dako pa nga pakigbisog.

(The woman turns to the activist, annoyed.)

Woman:
Maskin bayot? Maskin?! So sa tanan-aw nimo daotan ang pagkabayot nga kailangan niya i-compensate sa pag-ambag sa “dakong pakigbisog”?! Ug by the way, di ko bayot. Babae ko! I live and breathe as a woman. Or at least I lived as a woman and even in death I’m still a woman!

Poet:
Nagpa-surgery naka?

Woman:
What the fuck? How’s that your business? Patay na ta mao gihapon na imong concern? Nag duha-duha pa ko kung impyerno ba gyod ni, impyerno gyod diay kay naa duha ka mga yawa!

(The woman storms off. She strides to the left until she disappears from the frame. The poet and the activist look at each other. The artist looks embarrassed. He runs after the woman.)

4. Ext. A mossy fountain in the heart of the wilderness.

Midday, the bright light passes through the leaves of the tall trees. The woman is sitting on the side of the fountain. She still looks disconsolate. The poet approaches her and sits down beside her.

Woman:
Maskin man tong buhi pa ko ginalimod na sa ako ang akong pagkababae. Ubos ilang tan-aw sa akoa, mangingilad, makasasala, burikat pa gayod. Sure ko daghan ron gaingon nga gaba ra ang nahitabo sa ako. Ang uban way pakabana. Kinsa ba gayod ko aron higaynan ug panahon. Kabalo na siguro sila Mama karon kung unsa akong trabaho, nga dili ko tutor. Naga-worry ko para sa iya. Kada gabii, kada gawas nako sa balay bitbit nako ang kahadlok nga di na makauli.

(The poet sits beside her and gently puts his hand on her shoulder. She looks at him.)

Woman:
But I never regretted any of it. It’s not the life that I wanted but I lived it, I was present, I made the most out of it.

(The poet smiles at her. The activist arrives, he finds the two sitting by the fountain. He is calm but a storm is brewing in his heart.)

Activist:
Girl, boy, bayot, tomboy—labels ra na. Mga butang nga di nimo magunitan.
Mapakaon sa imong labels ang mga nagutom?
Makatambal na sa kapasmo?
Makasagang nag bala?
Maskin unsa pay gusto nimong itawag sa imong kaugalingon, di na importante.
Ang pinaka-importante ug ang pinaka-kailangan tagaan og pagtagad kay ang class struggle!
Day in, day out, gabagyo o wala, padayon ang makihut-ong nga pakigbisog. Mao na ang kamatuoran!

Woman:
Di ba mokutoy akong tiyan?
Di ba ko mawad-ag paminsar?
Di ba ko maigo ug bala?
Gutom na, buang na, gipatay na gina-deny pa gy d ang pag-ila ug pag respeto sa akong pagkatao.
Class struggle?! People like me are at the bottom of all these struggles! Kung haw-ason mi ninyong mga naa sa pinaka-ilalom, di ba kitang tanan man ang mahaw-as? Pero ngano pirmi man ming mabilin, ngano pirmi man ming makalimtan?

Activist:
Naa ka sa pinaka-ilalom dili tungod kay bayot ka!
Nagkutoy imong tiyan, wala kay dungog, gipanamastasan ka tungod na kay kabos ka.
Kitang tanan, pareho lang gipahimuslan.
Nakaugat sa makihut-ong pakigbisog ang pagpanlupig sa imo. Unya na ng ubang butang kung magmalamposon ta. Kanang imong struggle sa imong gender eventually matagaan nag pagtagad pero hulat sa.

Woman:
Unsa pay hulaton nga patay na ko?!! Ang pag-ila ug pag-respeto sa akong pagkatao paghatag na ug katungod nga ma-control nako ang akong kinabuhi, kung unsa ang trato sa ako sa katilingban, ang mga opportunities ang akong ma-enjoy, kung makab-ot ba nako ang akong mga gipangandoy. Bitbit pod nako ng ginaingon nimong class struggle! Patong-patong ang pagpanlupig sa amo, pobre na, trans na, prostitute pa. Dili pwede ihimulag ang class struggle ug ang pag-ila sa akong pagkatao ug sa akong kasinati-an.

Ug usabon nako, dili ko bayot! Ang bayot, lalaki na nga makagustog laing lalaki. Babae ko, regardless of what’s between my legs. Sexuality and gender are two different things.
Ayaw pod kalimti nga dili pareho ang kasinati-an sa pobreng lalaki ug pobreng babae. Lahi ang kasinati-an sa pobreng babae nga naay matres ug pobreng babae sama nako. Kung di na nimo masabtan, sexist ka, bigot ka!

(The activist sits down, bows, presses his legs.)

Activist:
Wa nako gisakripisyo akong kinabuhi, akong panahon, ang sakit nga malayo sa akong pamilya para tawagon nimog ‘bigot’. Maayo ko nga kadre, gialagad nako akong kinabuhi para sa kalihokan. Palangga nako akong manghod, ginarespeto nako kung unsa siya. Adlaw-adlaw ginahunahuna nako kung ok ba siya. Kung makasukol na ba siya sa mga kulata ni papa. Gipaglaban nako akong manghod. Pero naay dakong gubat ang atong ginaatubang, dili nato pwede mag usik-usik ug panahon sa mga butang nga dili pa nato masabtan, mga butang nga komplikado. Ang kalihokan gahatag og pagtagad sa kung unsa man ang pinakakinahanglan sa rebolusyon.

(She sits beside him.)

Woman:
Gatuo ko sa imong mga gipaglaban, bilib ko sa imong sakripisyo. Dili siguro nako makaya ang imong mga sakripisyo, nga biyaan ang akong mga ginikanan ug mga igsoon. Ang ako lang, palapdan nimo imong panlantaw ug apilon nimo ang among mga kasinati-an. Dapat natong hawiran ug dungan tanang pakigbisog, maskin unsa pa ni kalisod.

(The activist looks up, the light pierces through the leaves while the trees are slowly dancing in the wind. Long pause.)

Activist:
Dawat nako imong pagpuna. Dili gayod ingon ana ka pino akong kahibalo anang issue sa gender. Siguro pod tungod kay lalaki ko, dili nako matulay ang akong kasinatian sa imong kasinatian. Ginarespeto ta ka ug ang imong pagkatao. Siyempre nagatuo ta sa pagbag-o ug paglambo sa mga butang. Ug dako akong pagtuo ug tinguha sa sunod nga henerasyon nga mas lalom pa ang ilang pagsabot sa katilingban ug sila mopanday sa bag-o nga kalibutan.

(The activist stands, reaches for the woman’s hand, and lifts her from the ground.)

5. Ext. A clearing in the forest. Late afternoon.

Wide shot, the little parade is heading left. Mid shot, the parade is headed by the poet followed by the woman and the activist. The woman talks to the poet.

Woman:
Ikaw, unsa puy nahitabo nimo?

(The poet pauses. He turns to the woman and smiles. Mid shot, he turns away from her and walks a little further from her companions. The camera trails from his face to his arms as he puts his notebook on the ground then wide shot to reveal the entire space. The ground is littered with books spread open. The pages catch the wind. The scene alludes to “The Color of Pomegranates” by Sergei Parajanov and Dante’s first layer of Inferno where the souls of poets, philosophers, and freethinkers dwell. The Poet recites Kahlil Gibran’s “A Poet’s Death Is His Life,” translated into Binisaya by John Bengan).

Poet:

Ang mga pako sa kangitngit mipilo sa dakbayan, ang mga tawo mibiya sa mga dalan padulong sa ilang puloy-anan nga gapangita og kainit, samtang ang amihanang hangin misunda sa iyang pamalandong human gipukan ang mga hardin. Didto sa kiliran sa siyudad nagbarog ang karaang payag nga hapit na mahugno. Sa dulom nga tingpahulayan sa payag adunay kabos nga higdaanan diin naghigda ang usa ka batan-ong himalatyon, gatutok sa up-op nga suga nga gapiratpirat sa huyop sa hangin. Siya nga usa ka tawhan sa tingpamulak sa iyang kinabuhi nalantawan ang malinawong takna sa iyang pagbuhi sa gumo sa kinabuhi kay paspas nga gaduol. Iyang gipaabot nga mapasalamaton ang pagduaw sa Kamatayon, ug sa iyang luspad nga nawong mitungha ang paglaom; ug ang iyang mga ngabil mipahiyom nga masulob-on; ug sa iyang mga mata ang pagpasaylo.

Siya usa ka magbabalak nga mamatay sa kagutom sa dakbayan sa mga adunahan. Gibutang siya sa kalibotan aron magpadasig sa kasingkasing sa mga tawo pamaagi sa iyang tahom ug halawom nga mga panultihon. Siya isip halangdon, gipadala sa Diwata sa Panabot aron hupayon ug pahumokon ang tawhanong diwa. Apan intawn! Mitaliwan siya sa bugnawng yuta nga wala makadawat og pahiyom sa mga balighong lumulupyo.

Miginhawa siya sa iyang kataposan nga walay tupad, gawas sa usa ka suga, ang iyang nag-inusarang kauban, ug mga papel diin iyang gisilsil ang unod sa iyang kasingkasing. Samtang iyang giluwas ang nabilin sa iyang lun-as nga kusog iyang gialsa iyang mga kamot padulong sa kalangitan, daw busloton ang kisami aron makit-an ang mga bitoon luyo sa mga panganod.
Ug siya misulti, “Dayon, maanyag nga Kamatayon; akong kalag nahidlaw kanimo. Paduol nako ug tangtanga ang mga puthaw sa kinabuhi, kay ako naluya na sa pagguyod niini. Ali na, himan-is nga Kamatayon, ug luwasa ko sa akong mga silingan nga mitan-aw nako isip usa ka day-o tungod kay gihubad ko kanila ang pinulongan sa mga anghel. Pagdali, makidaiton nga Kamatayon, ug dayonga ko palayo sa mga kadaghanan nga gibiyaan ko sa sulop sa kalimot tungod dili sama nila wala ko mipadugo sa mga huyang. Dayon, maaghop nga Kamatayon, ug salimbongi ko sa imong puting mga pako, kay ang akong mga isigkatawo wala nahiayon kanako. Gaksa ko, Kamatayon, nga napuno og pagmahal ug kaluoy; itulma imong mga ngabil sa akong mga ngabil nga wala katilaw og halok sa usa ka inahan, wala makatukbil sa aping sa usa ka igsoon, wala makahapuhap sa mga tudlo sa minahal. Dayon ug kuhaa ko, pinalanggang Kamatayon.”

Ug sa dihang sa tupad sa himalatyong magbabalak, may usa ka anghel nga hinuptan sa makahibulong ug bathalan-ong kaanyag miabot nga gabitbit og lukong sa mga bulak. Gihangop sa anghel ang magbabalak ug gitak-op ang mga mata niini aron dili na kini makakita, gawas sa mga mata sa iyang diwa. Mihalok siya sa magbabalak, dugay, hingpit, ug dayon ligdon nga misibog, mihatag og walay-kataposang pahiyom sa katumanan sa iyang mga ngabil. Ug ang payag nahimong haw-ang, ug walay nabilin gawas sa mga mantalaan ug mga papel nga giwaswas sa magbabalak sa ilang kakawang.

Milabay ang gatosan ka tuig, human mibangon ang mga lumulupyo sa dakbayan gikan sa ilang mga sakit ug kaburong paghinanok ug human nakaplagan ang kaadlawon sa kalimuhagan, ilang gipatindog ang usa ka bantayog sa labing matahom nga hardin sa siyudad, ug sila misaulog matag tuig, isip pagdungog sa magbabalak nga miluwas kanila pinaagi sa iyang mga sinulat. Kamadagmalon ba sa kahungog sa mga tawo!

(In the last stanza the camera trails away from the poet, passing through books on the ground, the grasses on the meadow until it reaches a riverbank. The slow current whispers.)

6. Ext. A meadow by the river. Dusk.

The trio arrives at the river. They stand in awe of it for a while. It is vast, dark, and the current gently whispers. They walk close. The woman sits by the edge and caresses the water. She turns around and finds her companions mesmerized while gazing at the other side. She stands up, follows their gaze and sees nebulous clouds, stars, and cosmic light beckoning from the other side. Cut to black.

---

Ram Botero is an intersectional feminist and a self-taught visual artist from Nabunturan.