Hinubad sa binisaya sa sugilanon ni Paz Latorena nga “ Desire”
Panimalaynon siya. Ang halapad niya nga agtang naghatag kaniya og mangil-ad, lakinhon nga panagway. Ang iyahang mga mata, nga gamay, naghirig sa kilid, ug daghan sa iyahang mga kaila ang naghuna-huna nga tingali, adunay tinulo sa langitnon nga binuhat nga nag-anig-ig sa iyahang mga ugat. Halapad ug pislat ang iyahang ilong ug kanunay nga nagpaluag ang mga lungag niini, nga murag ang pag ginhawa usa ka panugakod. Ang iyahang baba, nga adunay baga nga mga ngabil, usa ka taas, tul-id nga lahap sa iyahang panagway nga gihimong anggulohon sa iyahang hinaboon, dako nga apapangig.
Apan ang Kinaiyahan, nga murag naulaw sa kadaotan sa paggama sa iyahang dagway nagumol og lawas nga adunay talagsaon nga kaanyag. Gikan liog hangtud sa gamay niya nga mga tiil, maambong siya. Busdik ang iyahang dughan, ug nagbugdo ang iyahang mga tutoy, sama sa kaluha nga mga rosas nga nagbusiad sa pagpamulak. Ang iyahang hawak kay gamay, sama sa usa ka bata nga babayi. Murag gikawat gayud sa iyahang bat-ang ang kurba sa bag-ong subang nga bulan. Ang iyahang mga bukton kay malison, nahitapos sa iyahang gamay nga mga kamot nga adunay maanindot, nagkanipis niya nga mga tudlo nga gikasinahan sa iyahang mga higala. Ang iyahang batiis nga adunay malinis nga mga tuhod, nagpahinumdom sa usa sa mga manekin nga makita gikan sa bintana sa buhatan nga naghikyad sa pinakabag-o nga mga seda nga medyas sa babayi.
Iyaha ang lawas nga ang mangongulit, uhaw sa pagdalayeg, nangandoy tingali ug gisilsil kini sa mainiton nga kaaligutgot, nga adunay kamot nga nagkurog sa dagaw sa kadungganan nga alang niini. Iyaha tingali ang lawas nga kalipay ug kasubo sa usa ka pintor nga adunay brotsa nga nasayop sa pagsulay nga ihulagway sa kawang ang mahapsay nga patsada sa kurba ug tul-id nga mga linya. Iyaha ang lawas nga gisalimuang tingali ug gipatunhay sa magbabalak sa minusikahan, mahandurawon nga mga bersikulo. Iyaha ang lawas nga sa dakong kalipay, adtoan gayud sa mga lalaki sa impiyerno.
Ug gibuhat nila. Mitan-aw ang mga lalaki sa iyahang dagway ug mitalikod inig ka human, mitan-aw sila sa iyahang lawas ug nangahimong mga ulipon niini. Nakalimot sila sa halapad, lakinhon nga agtang, sa gamay nga mga mata nga naghirig sa kilid, sa mangil-ad nga baba, sa nag-asdang nga apapangig. Ang iyahang lawas lamang ang gitan-aw nila, kadtong mga hawak nga gikawat ang kurba sa bag-ong subang nga bulan.
Apan nasilag siya sa iyahang lawas —nasilag sa gasa nga ang Kinaiyahan, sa husto nga paghinulsol sa sayop nga gibuhat niini sa iyahang dagway, mihatag kaniya. Nasilag siya sa iyahang lawas, tungod kay ginapatan-aw niini ang mga lalaki sa iyaha nga adunay pagkama-ngil-ad nga dan-ag sa ilahang mga mata —mga mata sa minyo, mga mata sa batan-on.
Nanganti siya og gugma, nagdahom siya niini. Apan wala siya nakaangay sa gugma nga ginapadilaab sa iyahang lawas diha sa mga lalaki. Nanganti siya og mas maputli, mas lunsay.
Nahimangod siya. Ug nasakitan. Kay nagsulti ang mga lalaki sa uban nga mga babayi nga gihigugma nila kini, nga adunay tinan-awan nga hangtod kalag , ang ilahang mga tingog kay ubos ug humok, ang ilahang mga kamot nagkurog sa kabug-at sa ilahang kaluming. Apan gisultian siya sa mga lalaki nga gihigugma nila ang iyahang lawas, nga adunay mga mata nga kon makatan-aw murag siya naghubo , gihuboan aron tutokan sa masal-anon nila nga mga mata. Gisultian siya sa mga lalaki, nga adunay tingog nga gipabaga sa pagtinguha, gigunitan siya sa nagdilaab nga mga kamot nga naglanos sa iyahang unod, ug kini nagpuno kaniya sa pagtamay ug pagdumot.
Apan nagdahom siya nga higugmaon, sama sa uban nga mga babayi. Siya kay buotan, putli sama kanila. Ug ang uban kanila kay panimalayon usab. Apan wala silay maanyag nga mga lawas. Ug busa, gihigugma sila sa bug-os.
Sa tinuyoan, gihuna-huna niya nga itago sa mga mata sa mga lalaki ang maanyag nga lawas nga kaniya, usa ka tunglo, dili gasa . Nagsugod siya og pagsuot og mga hataas ug halapad nga mga sinina nga nagdaot sa iyahang pamarog. Nag-undang siya sa pagsuot og mga Filipiñana nga naglaraw sa iyahang lawas sa makapakignat nga katakdo.
Dugay pa nga nakalimot ang mga lalaki sa lawas nga ilahang nahimong kalipay kaniadto. Apan human sa pipila ka mga panahon, naanad na sila sa makaguba nga mga sinina ug gihuna-huna nga nag bus-ok ang iyahang lawas. Nakuha niya ang gitinguha nga salangpotan.
Ug daghan pa. Sanglit adunay nilabay nga mga panahon diin mitan-aw kaniya ang mga lalaki ug sila milikay sa ilahang mga mata, walay lakip nga mangil-ad nga kahayag nga sama kaniadto, apan sama sa kalooy nga gipadan-ag didto—kalooy alang sa panimalayon nga panagway ug lawas.
Kadtong una, nalipay siya. Nalipay siya nga malamposon niya nga napalong ang mangil-ad nga dan-ag sa mga mata sa mga lalaki samtang magtan-aw sila kaniya.
Human sa pipila ka mga panahon, nahimo siya nga masupilon. Tungod kay usa siya ka babayi ug nanganti siya nga higugmaon ug muhigugma. Apan dili tingali makaangay ang usa ka lalaki nga makigkabildo sa usa ka babayi nga panimalayon ang dagway, ug sumala sa makita, dili usab ambongan og lawas.
Apan nadawat niya ang iyahang palad. Ug imbes nga ibalik ang mangil-ad nga kahayag sa mga mata sa mga lalaki, gipili niya nga mupadayon…nga adunay tiaw-tiaw.
Gipili niya ang pagsulat aron malingaw sa hataas nga mga gabii, diin siya nag-inusara.
Gamay nga mga butang. Mubo nga mga balaknon. Mubo nga mga sugilanon. Usahay, sila ang kuba-kuba sa usa ka babayi nga nanganti og gugma ug sa matam-is nga mga butang nga ihunghong kaniya sa kangitngit.Usahay, sila ang mga kantalita sa usa nga nakakita sa tanang kahuyang ug hungog sa mga lalaki ug sa kalibotan, pinaagi sa mga mata nga gipapait sa kamingaw.
Gipadala kadto niya sa mga pamantalaan nga nakita nga kahinangpan ang gamay nga mga butang ug nagpagawas niini. “Pagpuno sa panahon,” gisulti niya sa kaugalingon. Apan nagpadayon siya sa pagsulat tungod kay pinaagi niini, makalimot siya panagsa sa kalaay sa iyahang kinabuhi.
Ug nag-abot ang usa sa iyahang kinabuhi—usa ka lalaki nga adunay puti nga dugo nga nag-anig-ig sa mga ugat niini. Usa kini sa mga nagtoo sa kaubos sa binugkan nga mga kaliwat. Apan adunay nakita ang langyaw nga ulosahon sa gaan, baligho nga tulisok gikan sa dagang sa wala hiilhi nga magsosulat. Wala sa mubo nga mga balaknon. Dili, gihuna-huna niini nga kadto ang mga hilabihan nga nag-agas sa pagbati sa usa ka babayi nga nahiapil sa kaliwat sa mga tawong dili makahuna-huna nga magsulat mahitungod sa bisan unsa nga mga butang gawas sa gugma. Apan nakaangay ang langyaw sa hagkap, hutohuton nga mga sugilanon. Sama kini diha sa mga tawo sa iyahang kaliwat.
Usa ka adlaw, kadtong walay bulohaton ang langyaw, nagpadala kini kaniya , aron mag-aghat, og usa ka sulat sa pagtamod. Mubo lang kini, apan ang una nga pagsigpat nagpakita kaniya nga gikan kini sa usa ka maalam nga lalaki.
Gitubag kadto niya, usa ka gaan, tiaw-tiaw nga tubag nga nakapatandog sa puti nga lalaki. Kadto ang sinugdanan sa pagsinulatay. Sa gidugayon, nagahulat na siya niya ang tighatod og sulat alang sa abohon nga sobre nga gikan sa langyaw.
Naghangyo kaniya ang langyaw nga makita siya—aron maila-ila siya. Makadani og pag-ayo ang mga sulat. Ang iyahang una nga sugyot kay ang musulti nga “dili”. Usa ka pait nga pahiyom ang nag-ungaw sa iyahang mga ngabil samtang mitan-aw siya sa iyahang panagway sa salamin. Magmahay gayud og pag-ayo ang lalaki, misulti siya sa kaugalingon.
Apan misugot siya . Kinahanglan sila nga magkita karon o sa madugay. Ang una nga pagtagbo kay usa gayud ka pagsulay ug kon dali kini nga mahuman, mas maayo.
Siya, nga puti nga lalaki, naggikan sa yuta sa mga babaying adunay puti nga panit ug bughaw nga mga mata, natay-og. Tingali, naglisod gamay ang langyaw sa pag-ila nga kining panimalayon nga babayi ang makasulat og makapahinangop nga mga sugilanon, makapahinangop nga mga balaknon.
Apan maayo siya sa pakigsulti. Adunay gaan nga tabil sa katistis, baligho sa makadaghan, sa tanan niya nga ginaingon. Ug kadto ang nakapahimuot sa langyaw.
Misulti kaniya ang langyaw nga makig-uban usab niini. Duol sa piliw sa Manila Bay, usa ka gabii, diin ang iyahang panimalayon nga dagway gipahumok sa kangitngit nga naglikos kanila, nakalimot ang langyaw nga puti siya nga lalaki ug tabonon ang babayi— panimalayon ang panagway, dili maambong nga binuhat. Ang iyahang kahilum, samtang miyahat sa halayo ang iyahang mga mata nga katunga ang abli, makahohupay, ug ubos sa lumay sa maalamon niya nga pakigbati, nakita sa Amerikano ang kaugalingon nga nagsulti mahitungod sa iyahang balay didto sa laing nasud, unsa niini kamahal ang kabughaw sa kadagatan matag sayo sa buntag tungod kay nagpahinumdom kadto sa bughaw nga mga mata sa mga babayi sa nasud nga natawhan niini. Misulti kini kaniya sa pagmahal niini sa kadagatan, sa mga balod nga naghaguros sa birak nga kapungot diha sa kabatohan , ginaunsa niya pagpuyo didto, nga nagalayag, sa wala hiilhi ug wala malaraw nga mga kadagatan.
Mahilum siya nga naminaw sa langyaw. Human, nakamata kini gikan sa lumay ug, nga murag naulaw sa paghugyaw og pasigarbo, bugto nga midungag:
“But you are different from the other women of your race, ” halawom nga ginatan-aw ang iyahang gamay nga mga mata nga naghirig sa kilid.
Mipahiyom siya. Siya gayud ang panimalayon nga masa sa lawas nga nakita sa langyaw.
“No, I do not mean that, ” gisulti niini, gipanaghap ang iyahang huna-huna. “You do not seem to care much for conventions. No Filipino girl would come out unchaperoned with a man, a white man at that.”
“ A homely woman can very well afford to break conventions. Nobody minds her if she does. That is one consolation of being homely,” malinaw niya nga tubag.
Nagtalidhay ang langyaw.
“You have some very queer ideas,” namatikdan niini.
“I should have, ” iyahang pasumbalik. “ If I didn’t nobody would notice me with my face, and my…my…figure”, nasuko siya sa kaugalingon sa pagsulti sa ulahi nga mga pulong.
Gitutokan siya sa Amerikano, murag gitinguha niini nga makakita og gamay nga kaanyag sa iyaha.
“ But I like you, ” ang gimbot-an niini , gisulti sa mangtas nga pagkamadayganon kon asa ang kaliwat niini nailhan.“I have not come across a more interesting girl for a long time.”
Nagkita sila pag usab. Sa pag-usab. Mga huna-huna, ang maanindot nga mga huna-huna nagsugod og paglukop sa iyahang alimpatakan. Nakita na kaha niya ang tawo nga muhigugma sa iyaha sa bug-os? Apan gihigugma siya sa langyaw, nga andam siya nga mutuo. Ingon sa usa ka higala, usa ka amigo nga nakasabot sa Amerikano. Ug kadto nga huna-huna naghatag kaniya og kalipay— usa ka higala, usa ka amigo nga nakasabot sa lalaki—butang nga wala pa gayud niya nasinatian kaniadto.
Usa ka adlaw, usa ka pangagpas ang mihawid kaniya—ang midukot kaniya.
Ang langyaw kay usa diay ka taghigugma sa maambong nga mga butang— kaambong sa bisan unsa nga panagway. Namatikdan kadto niya sa tanang pagsulti sa niini, sa matag tan-aw, paglihok niini. Mikunsad kaniya ang usa ka tinguha nga ipakita sa langyaw nga dili siya haw-ang sa kaanyag, nga gisimba niini og pag-ayo.
Dili kadto makapahimo og kadaot, gisulti niya sa kaugalingon. Nakatuon ang langyaw nga higugmaon siya sa bug-os. Nakatuon ang langyaw nga hatagan og bili ang ilahang paghinigalaay, bisan panimalayon siya ug tukma kini sa panan-aw sa lalaki. Dili na gayud mahinungdanon alang sa langyaw ang iyahang lawas. Matagbaw tingali ang mga mata niini, apan dili gayud kadto huna-hunaon og pag-ayo sa lalaki.
Gikan sa kahiladman sa karaang baol, iyang gibugwal ang usa sa mga manipis ug maanindot niya nga butang nga wala magamit sa pipila ka mga tuig. Samtang iyang gitan-aw ang kaugalingon sa salamin bag-o ang panagtagbo, iyang gidawat sa daotang buot nga wala gayud nagharaw ang makasilag nga kaanyag sa iyahang lawas.
Nakuratan ang langyaw. Nalipay og pag-ayo.
Bisan pa nga naanad ang langyaw sa maanyag nga mga lawas sa mga babayi sa iyahang kaliwat, iya gayud nga gipadayag nga adunay talagsaon nga kaambong dinhi.
“ Why have you been hiding yourself such a beautiful figure all this time, ” gisulti sa Amerikano nga adunay kasuko.
“I did not know it was beautiful,” iyang paghimakak.
“ Pouff! I know it is not polite to tell a lady she is a liar so I won’t do it. But…but…”
“But…” nagsugod og gawas sa iyahang tingog ang kahadlok.
“Well…let us talk of something else.”
Nagsakwat siya og halawom nga pagtuaw. Tama siya. Nakakita siya og lalaki nga gamay lang ang gihatag nga pagtagad sa iyahang lawas. Dili niya kinahanglan nga mag-igmat. Nakatuon ang langyaw nga higugmaon siya sa bug-os.
Sa sunod nila nga panagtagbo, nagsuot siya og rosas nga Filipiñana nga nagpahumok sa iyahang tabonon nga panit. Midan-ag ang mga mata sa langyaw diin mitutok kini kaniya, apan dili niya masulti kon kadto ba ang masilagon nga kahayag nga iyang gikalisangan og pag-ayo tungod kay dali lang kadto nga nawala. Dili kadto ang masilagon nga kahayag . Gihigugma siya sa Amerikano sa bug-os. Bug-os ang panan-aw kaniya sa langyaw. Kini nga pagtoo ang iyahang kinaham nga gitipig.
Aduna silay mabulokon ug dugay nga pagpasiyo sa bukid, diin ang mga hangin kay humok ug humot, ug ang mga kawayan nagapanagho og gugma sa huyohoy. Mihapit sila sa usa ka halayo nga kapilya nga gama sa nipa duol sa daplin sa karsada, diin ang usa ka hubo nga Tawo, gilansang sa Krus, mitan-aw kanila nga adunay mga Mata nga nagpas-an sa kapait ug kasakit sa kalibotan—alang sa mga kasal-anan sa katawhan.
Mitutok siya sa estatuwa ug nakaamgo og pamalatian nga hanap, dili matugkad, nagtandog kini kaniya sa sulod. Mitan-aw siya sa langyaw aron mangayo og pakigbati, ug nakita niya nga nagatutok kini sa iyaha…sa iyahang lawas.
Namula kini gamay. Mahilom nila nga gibiyaan ang gamay nga kapilya. Gitabangan siya sa langyaw pasulod sa sakyanan, apan wala kadto nag-andar dayon.
“ I … I…love…” nagkaka ang langyaw human sa pipila ka mga gutlo, nga murag gipalihok sa dili masanta nga tukmod. Human, miundang kini.
Ang gamay nga mga mata nga naghirig sa kilid kay hapit musidlak og pag-ayo sa maluming ug mahumok nga kahayag niini samtang nagtan-aw siya sa langyaw. Gihigugma gayud diay siya sa lalaki. Wala lang nakaangay kaniya ang langyaw apan nakatuon usab kini nga higugmaon siya. Sa bug-os. Ug ang katunga nga nahuman nga pagtug-an nagmugna og paglanog sa kasingkasing sa babaying nanganti sa gugma.
“Yes”, adunay tono sa paghangyo sa iyahang tingog.
Doot nga naglad-ok ang Amerikano. “I love..your body,” iyahang gihuman sa baga nga tingog. Ug ang bughaw nga mga mata niini nagdilaab sa makalilisang, aligutgot nga kahayag.
Naglitok siya og wala but-i nga hilak sa pagsukol, kahapdos, ug pagpalugda. Ug usa ka danguyngoy ang migawas kaniya.
Ug sa kahanap, nadangat sa lalaki nga gikan sa Kasadpan nga nakasala kini sa mubo ug tabonon nga babayi nga adunay panimalayon nga dagway og maanyag nga lawas; wala pa gayud siya gipasakitan og ingon ani kaniadto. Ug naghinulsol ang langyaw, walay utlanan ang pagbasol.
Kadtong naghunong sila sa atubangan sa pultahan sa iyahang balay, migawas ang langyaw aron ablihan ang awto alang kaniya.
“I am sorry, ” mao ra ang giingon niini.
Adunay kalibotan sa pagmaya sa mga mata nga gitutok niya sa langyaw.
“For what?” pangutana sa tingog nga gikapoy. “You have just been yourself…like other men.” Nagkulismaot ang langyaw.
Ug nga may makapikal nga pahiyom, mitadlas siya pasulod.
Joanna is a Creative Writing student at the University of the Philippines Mindanao.